بخشی از مقاله
چکیده
کلانشهر رشت در استان گیلان یکی از شهرهای بزرگی است که بدلیل شرایط جغرافیایی خاص خود و مرکزیت استان کشانده و در نتیجه افزایش جمعیت در این شهر باعث توسعه فیزیکی این شهر بصورت نامناسب گشته است. ایجاد دفاتر خدماتی الکترونیکی علی-رغم فواید مثبت خود مشکلاتی را از نظر فضایی در این شهر بوجود آورده است. هدف این تحقیق بررسی نقش خدمات دولت الکترونیک در نظام فضایی شهررشت و شناسایی و معرفی دفاتر پیشخوان دولت در شهر رشت میباشد.
در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده گردیده و روش گردآوری اطلاعات میدانی، کتابخانهای و اسنادی است. ابزار گردآوری اطلاعات تحقیق حاضر نیز پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و مطالعات میدانی بوده و از نرم افزار آماری Spss برای تحلیل فرضیات و نیز Gis برای ترسیم نقشه و جانمایی دفاتر بهره گرفته شده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه شهروندان ساکن شهر رشت طبق آخرین سرشماری رسمی 1390 تعداد 698014 نفر میباشد.
نتایج نشان داد با استفاده از خدمات دولت الکترونیک انتظار میرود که کارها سرعت گیرند و در نهایت این امر رضایتمندی شهروندان را در پی داشته باشد. از طرفی دیگر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق شهر رشت تاثیراتی چشمگیری در بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی زندگی شهروندان داشته و با توجه به جانمایی دفاتر پیشخوان دولت به تفکیک مناطق، مشخص گردید که نظام فضایی مرکز شهر رشت - منطقه - 2 به جهت هسته اولیه بودن شهر و با توجه به قرارگیری بیشترین تعداد ادارات و شرکتها در این محدوده تاثیرپذیرتر از سایر مناطق شهر رشت می-باشد. در یک نتیجهگیری کلی میتوان گفت در شهر رشت 82 دفتر پیشخوان دولت وجود داشته و در بین مناطق، منطقه 2 از بیشترین سهم دفاتر، 28 دفتر، معادل %34 و منطفه 5 کمترین تعداد دفاتر 2 دفتر، معادل %2 را دارا هستند.
مقدمه
جامعه ما درطی صد سال گذشته صرفنظر از علتها، تحت تاثیر تمدن غرب دگرگونیهای سریعی را متحمل شده است ونهایتاً شکل جدیدی که به خود گرفته از بسیاری جهات متفاوت با گذشتهاش میباشد. این تغییرات در تمامی عرصههای جامعه به نحوی به وجود آمده که سازههای سنتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی جامعه را بهم ریخته و زندگی جدید که در اثر نیازهای زمان شکل گرفته است نه تنها تداوم منطقی و روند گذشته را ندارد بلکه چیزی ورای معنای گذشته است و الگوی جدید را سازماندهی مینماید.
توسعه و گسترش علوم باعث شده تا رسانههای گروهی و چند رسانهایها کاربردیترین ابزار جوامع برای تولید و انتقال اطلاعات محسوب گردند. فناوری اطلاعات مهمترین ابزار برای مدیریت صحیح کلیه واحدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی محسوب میگردد. دسترسی الکترونیکی شهروندان به اماکن مختلف شهری به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته، به شیوه ای باثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه شهر الکترونیکی نام دارد و شهری بیست و چهار ساعته است و امور شهری در تمام شبانه روز در جریان است. شهروندان می-توانند از طریق اینترنت، هر زمان و در هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و غیره دسترسی پیدا کنند.
اگر به خود اعتماد داشته باشیم و علمی فکر کنیم و دانش و علم را در کلیه امور زندگیمان بکار گیریمقطعاً نه تنها ایجاد شهرالکترونیک که پروژههای بزرگترو پیچیدهتر را که بر اساس توسعه ابزارهای نوین مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات است به راحتی میتوانیم انجام دهیم .[1] در شهر الکترونیک، شهروندان در تمام اوقات شبانهروز به پایگاههای داده خدمات دولتی و بخش خصوصی بر روی شبکه وب دسترسی دارند.
توسعه شهرنشینی و نیازهای اجتماعی و به دنبال آن بالا رفتن تقاضای شهروندان و افزایش روزافزون این نیازها دولت و دولت مردان حکومت را به این فکر وادار می سازد که این رابطه و نیازهای روزمره و اجتماعی را به نحوی ساده و با استفاده از امکانات موجود به شهروندان ارایه کنند تا از این طریق مشکلات موجود هم برای شهروندان و هم برای نظام ارایه دهنده این خدمات به حداقل ممکن خود برسد. لذا با توجه به عصری که در آن زندگی می کنیم - عصر ارتباطات فناوری - اطلاعات و ارتباطات بهترین راه کار برای ارایه این خدمات در سطح گسترده و فراگیر می باشد.
دسترسی الکترونیکی شهروندان به اماکن مختلف شهری به صورت شبانهروزی و هفت روز هفته، به شیوهای باثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه شهر الکترونیکی نام دارد و شهری بیست و چهار ساعته است و امور شهری در تمام شبانهروز در جریان است. شهروندان میتوانند از طریق اینترنت، هر زمان و در هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و غیره دسترسی پیدا کنند. اگر به خود اعتماد داشته باشیم و علمی فکر کنیم و دانش و علم را در کلیه امور زندگیمان بکار گیریمقطعاً نه تنها ایجاد شهرالکترونیک که پروژههای بزرگترو پیچیدهتر را که بر اساس توسعه ابزارهای نوین مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات است به راحتی میتوانیم انجام دهیم .[2]
متدولوژی تحقیق
در این تحقیق از روش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی و مشاهدات میدانی و کتابخانهای بر پایه استدلال و آمارها و نقشههای گوناگون برای رسیدن به نتیجه نهایی استفاده شده است. روش گرد-آوری اطلاعات به لحاظ ماهیت نظری-کاربردی بودن آن و مباحث مطرح شده، از دو روش مطالعه اسنادی و میدانی بوده است. در روش مطالعه اسنادی از شیوههای جمعآوری اطلاعات، دادهها، آمارهای موجود در کتابخانهها و آرشیو سازمانها و اینترنت استفاده میشود.
در روش میدانی نیز از مشاهدات عینی و مصاحبه استفاده شده است. ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانهای نیز بصورت فیش-برداری، جدول، نقشه و کروکی و شبکههای کامپیوتری بوده. برای تجزیه و تحلیل، ابتدا دادههای اسنادی و کتابخانهای را جمعآوری نموده و سپس با استفاده از شیوههای تجزیه و تحلیل کمی و کیفی و با استفاده از نرا افزار آماری Spss آمارهای استنباطی و توصیفی ارائه گردید و در نهایت پس از استخراج نهایی و بدست آوردن دادههای کمی با استفاده از جدول و نمودار به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شد. همچنین از Gis برای ترسیم نقشهها و جانمایی دفاتر استفاده گردیده است.
لازم به ذکر است جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شهروندان ساکن شهر رشت میباشند که تعداد آنها طبق آمارگیری سال 1390 و گزارش مرکز آمار،698014 نفر میباشد. عدم مکانیابی مناسب این دفاتر در جایجایی شهر و چگونگی ارائه خدمات با توجه به ناشناخته بودن و عدم استفاده بهینه از این خدمات الکترونیکی باعث شده که اکثر شهروندان در انجام فعالیت-های الکترونیکی خود دچار مشکل شده و یا مشکلات زیادی را در این زمینه داشته باشند.
مبانی نظری تحقیق - شهر مجازی - الکترونیکی -
شهر مجازی، شهری است که تمام ظرفیتهای آن امکان تبدیل به فرآیند اطلاعاتی را دارا باشند و بتواند به فضای مجازی منتقل گردند. خط مشیهای شهر مجازی به موضوع ترددهای بین شهری به این صورت نگاه می کند که آیا امکان انتقال به فضای مجازی را دارد و آیا این فرآیندها با کلیک موس امکان پذیراست و یا نه؟ .[3]
- دفتر پیشخوان خدمات دولت
دفتر پیشخوان خدمات دولت و بخش عمومی و غیردولتی یا دفتر پیشخوان، به دفاتری گفته میشود که دولت ایران برای ارائه خدمات الکترونیک به مردم در سطح کشور احداث کرده است. کلیه دستگاههای اجرایی دولتی ایران موظفند خدمات الکترونیکی خود را از راه این دفاتر ارائه دهند. این دفاتر به دست بخش خصوصی اداره میشوند .[4]
- فضای شهری
آن بخش از فضاست که به وسیله شهر اشغال یا دست کم به ضرورت کارکرد درونی کانونهای جمعیتی مورد استفاده قرار گرفته است این فضا مشتمل است بر محدودههای ساخته شده شبکه راههای شهری، قرارگاهها و مؤسسات صنعتی، مؤسسات حمل و نقل، باغها، اماکن ویژه سرگرمی و تفریحی، محلهای گذران اوقات فراغت یعنی آن بخش از فضاها که در دسترس شهرنشینان قرار دارد .[5]
یافتههای میدانی
به دلیل اهمیت موضوع به بررسی نقش خدمات دولت الکترونیک در نظام فضایی شهر رشت پرداخته شده است که جهت سنجش از ابزار پرسشنامه استفاده گردیده که در ابتدا به مشخصات پاسخگویان اشاره خواهد شد. از تعداد مجموع پاسخگویان 55/2 درصد پاسخگویان زن و 44/38 درصد آنان را مردان تشکیل دادهاند. بررسی گروه سنی پاسخگویان نشان داد که بیشتر پاسخگویان با51/3 درصد در گروه سنی 20 تا40 سال و کمترین آنان با 5/7 درصد در گروه سنی 51 سال و بالاتر ، 15/6 درصد در گروه سنی کمتر از 20 سال، 17/4 درصد در گروه سنی 31 تا40 سال و 9/1 درصد در گروه سنی 41 تا50 سال قرار داشتند. 59/1 درصد پاسخگویان مجرد و 39/3 درصد آنان متاهل بودهاند و نیز 1/6 درصد پاسخگویان وضعیت تاهل خود را بیان نکردند.
بیشتر پاسخگویان با 56/5 درصد دارای تحصیلات لیسانس و کمترین آنان با 0/8 درصد دارای تحصیلات زیردیپلم، 20/1 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات دیپلم، 7/3 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات فوق دیپلم، 11/2 درصد پاسخگویان دارای تحصیلات فوقلیسانس و 4/2 درصد دارای تحصیلات دکتری بودهاند. درباره محل سکونت پاسخگویان نیز بیشتر پاسخگویان با 9/1 درصد ساکن گلسار بودند و کمترین آنان با 0/3 درصد ساکن خیابان حافظ، پلعراق، بلوار افتخاری و کوی شهید فلاحتی و نیز 2/6 درصد پاسخگویان از سایر شهرها انتخاب گردیدند.
در رابطه با میزان اطلاع پاسخگویان از فناوری اطلاعات در شهر رشت نیز طبق یافتههای به دست آمده 34/7 درصد پاسخگویان بیان کردند خیلی زیاد و زیاد از فناوری اطلاعات در شهر رشت مطلع میباشند و در مقابل 20/6 درصد پاسخگویان از فناوری اطلاعات در شهر رشت اطلاع کم و خیلی کمی دارند و نیز میزان اطلاع 44/5 درصد پاسخگویان در حد متوسط اذعان نمودهاند. در ارتباط با میزان موافقت پاسخگویان در خصوص استفاده از فناوری اطلاعات در شهر رشت نیز این نتایج به دست آمد، 93/2 درصد پاسخگویان خیلی زیاد و زیاد موافق استفاده از فناوری اطلاعات در شهر رشت میباشند در مقابل تنها 1/8 درصد میزان موافقت خود را در حد کم بیان کردند.
در رابطه با سرعت گرفتن کارها در نتیجه استفاده از فناوری اطلاعات نیز 87 درصد پاسخگویان بیان کردند استفاده از فناوری اطلاعات در حد خیلی زیاد و زیاد باعث سرعت گرفتن کارها میشود
و 3/9 درصد پاسخگویان این تاثیر را در حد کم عنوان کردند و نیز 8/6 درصد پاسخگویان گزینه متوسط را درا ین خصوص ترجیح دادند. در ادامه بررسیها مشخص شد 62/5 درصد پاسخگویان بیان کردند خیلی زیاد و زیاد از فناوری اطلاعات استفاده میکنند در حالیکه 6/5 درصد پاسخگویان میزان استفاده از فناوری اطلاعات را کم و خیلی کم و 29/4 درصد این میزان استفاده را در حد متوسط عنوان کردند.
نظر پاسخگویان درخصوص کافی دانستن تعداد دفاتر پیشخوان در شهر رشت نیز طبق یافتههای میدانی به دست آمده 16/6 درصد پاسخگویان بیان کردند دفاتر پیشخوان در شهر رشت خیلی زیاد و زیاد وجود دارد و 28/6 درصد پاسخگویان اظهار کردند دفاتر پیشخوان در شهر رشت خیلی کم و کم میباشد و نیز 53/1 درصد پاسخگویان تعداد دفاتر پیشخوان در شهر رشت را در حد متوسط عنوان کردند. در خصوص میزان رضایت شهروندان از فناوری اطلاعات در شهر رشت طبق یافتهها 7/8 درصد پاسخگویان عنوان کردند خیلی زیاد و زیاد رضایت دارند، در حالیکه 60/2 درصد پاسخگویان میزان رضایت مردن در این خصوص را در حد متوسط ارزیابی کردند و 30/2 درصد پاسخگویان بیان کردند از فناوری اطلاعات در حد کم و خیلی کم راضی میباشند.
در ارزیابی پاسخگویان از دسترسی به فناوری اطلاعات در شهر رشت 40/9 درصد پاسخگویان دسترسی به فناوری اطلاعات در شهر رشت را خیلی خوب و خوب ارزیابی کردند، در حالیکه 12/3 درصد پاسخگویان دسترسی به این امر مهم را بد و خیلی بد دانستند و ارزیابی 46/1 درصد پاسخگویان نیز در حد متوسط بوده است. نظر پاسخگویان درخصوص اینکه وجود استفاده از فناوری اطلاعات، حجم ترافیک در هنگام عصر و شب به روال گذشته افزایش داشته است.
طبق ارقام به دست آمده 53/7 درصد پاسخگویانکاملاً موافق و موافق و 17/2درصد کاملاً مخالف و مخالف این نظر بودند و 26/3 درصد نیز در این خصوص بینظر بودند. در خصوص تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات بر کاهش رفت و آمد روزانه نیز اذعان شد 83/4 درصد پاسخگویان کاملاً موافق و موافق بودند که فناوری اطلاعات باعث کاهش رفت و آمد روزانه میشود در حالیکه تنها 4/2 درصد کاملاً مخالف و مخالف این نظر بودند و نیز 12 درصد پاسخگویان در این خصوص نظری ابراز نکردند. نظر پاسخگویان درخصوص اینکه فناوری اطلاعات و ارتباطات به از میان بردن مشکلات ناشی از فاصله و دوری مکانها کمک میکند، طبق یافتهها،86/7 درصد پاسخگویان کاملاً موافق و موافق این امر و 2/6درصد پاسخگویان کاملاً مخالف و مخالف بودند که فناوری اطلاعات و ارتباطات به از میان بردن مشکلات ناشی از فاصله و دوری مکانها کمک میکند.
نظر پاسخگویان در خصوص این امر که فناوری اطلاعات و ارتباطات معنی و مفهوم مکان، زمان و فاصله را در برنامهریزی از میان خواهد برداشت نیز اینگونه به دست آمد، 69درصد پاسخگویان کاملاً موافق و موافق این نظر بودند و در مقابل 7/8درصد پاسخگویان کاملاً مخالف و مخالف و 22/7 درصد پاسخگویان در این خصوص نظر خودرا بیان نکردند. نظر پاسخگویان در خصوص پاسخگویان در خصوص اینکه کاهش ترافیک بر اثر بکارگیری اصول برنامهریزی جدید میباشد، طبق یافتهها، 83/1درصد پاسخگویان کاملاً موافق و موافق بودند بکارگیری اصول برنامهریزی جدید باعث کاهش ترافیک میشود و در مقابل 5/5درصد پاسخگویان کاملاً مخالف و مخالف این نظر بودندو نیز 10/2 درصد پاسخگویان در این خصوص نظری ابراز نکردند.
در خصوص تاثیردولت الکترونیک در صرفهجویی در زمان نیز این آمار و ارقام به دست آمد، 90/1درصد پاسخگویان کاملاً موافق و موافق بودند که دولت الکترونیک در صرفهجویی در زمان موثر است درحالیکه تنها 3/2درصد پاسخگویان کاملاً مخالف و مخالف این نظر بودند. نمره اختصاص یافته به استفاده فناوری اطلاعات در شهر رشت از سوی پاسخگویان نیز این گونه بیان گردید، بیشتر پاسخگویان با 51/5 درصد نمره 11 تا 16 را به استفاده فناوری اطلاعات در شهر رشت اختصاص دادند و کمترین درصد مربوط به نمره 20 با 2/9 درصد میباشد، 13/7 درصد پاسخگویان نمره 1،16/10 درصد نمره 16 تا 19 را به استفاده فناوری اطلاعات در شهر رشت اختصاص دادند.
مهمترین مزیت استفاده از فناوری اطلاعات از نظر پاسخگویان نیز 60/4 درصد سرعت و سهولت در انجام کارها را به عنوان مهمترین مزیت استفاده از فناوری اطلاعات بیان کردند و کمترین آنان با 2/8 درصد نظم و دقت در کارها را به عنوان مزیت استفاده از فناوری اطلاعات ذکر کردند. 4/5 درصد سرعت بخشی در ادارات و امور اداری و همین درصد نیز کاهش ترافیک و آلودگی هوا، 18/3 درصد بالابردن سطح دانش الکترونیک و به روز بودن و 9/6 درصد صرفهجویی در هزینه را به عنوان مهمترین مزیتهای استفاده از فناوری اطلاعات عنوان کردند.
از دیگر نتایج تحقیق نیز، متغیر میزان رضایت پاسخگویان از ازفناوری اطلاعات در شهر رشت دارای مینیمم 3، ماکزیمم 13 ، میانگین 8/812، انحراف معیار 1/9 و واریانس 3/64 میباشد. متغیر تاثیر فناوری اطلاعات بر حمل و نقل دارای مینیمم 16، ماکزیمم 35، میانگین 25/672، انحراف معیار 3/234 و واریانس 10/462 میباشد. متغیر میزان استفاده از فناوری اطلاعات در شهر رشت دارای مینیمم 3، ماکزیمم 14، میانگین 10/419، انحراف معیار 2/433 و واریانس 5/92 میباشد. متغیر میزان اطلاع پاسخگویان از فناوری اطلاعات دارای مینیمم 1، ماکزیمم10، میانگین 5/96، انحراف معیار 1/55 و واریانس 2/422 میباشد.
نتایج تحقیق
با توسعه روزافزون فناوری اطلاعات، شهرهای جهان نیز رنگ و بویی جدید به خود گرفته و بسیاری از شهرها در کشورهای مختلف به شهرهای الکترونیک تبدیل شدهاند. ایجاد شهر الکترونیکی مستلزم سرمایهگذاری زیادی است و در صورت همکاری دولت این مشکل قابل حل است. وجود شهرکهای الکترونیکی مزایای زیادی را به همراه دارد از جمله: امکان بازاریابی مجازی را در اختیار شهروند قرار میدهد تا او بتواند از طریق وبسایت، کالاهای خود را عرضه کند. ایجاد شهر الکترونیکی چنانچه با هدف توسعه دانش در داخل کشور صورت گیرد میتواند با افزایش توان متخصصان دستاوردهای خوبی را برای کشورمان به همراه داشته باشد.
