بخشی از مقاله
چکیده
نبرد اسفندیار و سیمرغ از داستانهای اسطورهای و حماسی شاهنامه است که به نوعی تقابل نیروهای خیر و شر را در قالب ادبیات و سپس نگارگری نشان میهد. این مقاله با روشهای توصیفی- تحلیلی و تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته تا عناصر بصری تاثیرگذار آنها معرفی شود. از نتایج این مقاله میتوان به اثبات پایبندی نگارگران ایرانی به اصولی هم چون دوری از طبیعتگرایی، عمقنمایی در نگارهها و استفاده از پلان بندیها و پرداختهای رنگی اشاره کرد. با جستجو در این نگارهها و یادآوری زیبایی آنها میتوان به شکلی نو در رسانهها و کاربردهای جدید بهره گرفت.
مقدمه
نقاشی ایرانی و ادبیات کهن پارسی از دیر باز با یکدیگر همراه بوده و آثار نگارگری به همراه ادبیات و داستانهای حماسی، بزمی، عرفانی و انواع دیگر آن عرضه میشدهاست تا مخاطب مورد استفاده به سهولت با روح داستانها و معانی ارتباط برقرار کند. وجود نگارگریهای زیبا که توسط هنرمندان نگارگر به شکل مستقل یا در خدمت کتابخانههای سلطنتی اجرا میشدهاست، در کنار داستانی زیبا که از آن الهام میگرفتهاند و روح داستان را به نمایش میگذاشتهاند، به ارتباط نقاشی و ادبیات کمک کردهاست. عنایت نگارگران به شاهنامه و تفاوت سبکهای موجود، محققان را بر آن داشت که با بررسی بستر ادبیاتی داستان نبرد اسفندیار و سیمرغ در خوان پنجم به تحلیل نگارهها و زیبایی بصری آن بپردازند تا تاثیر گذر زمان را در این نگارههای شاخص برای خواندن تحلیل کنند. دراین مقاله سعی بر آن است که به سوالات اصلی پاسخ دادهشود:
الف - تاثیرپذیری نگارههای مورد بحث در شاهنامههای گاتمن و آرتور از سبکهای نگارگری در دورهی ایلخانی و تیموری چگونه است؟
ب - تشابهات و تفاوتهای این دو اثر در چیست؟ با جستجو در این نگارهها و یادآوری زیبایی آنها میتوان از این هنرهای کهن و اصیل دوباره و به شکلی نو در کاربردهای جدید بهره گرفت.
شاهنامه و خصوصیات آن
»نوشتن شاهنامه یعنی وصف زندگی و کارهای مهم شاهان و پهلوانان از روزگار کهن که در کشور ما معمول بوده است. قدیمیترین شاهنامه کتاب خوتای نامک پهلوی است که در دورهی ساسانیان تالیف یافته و در دورهی اسلامی دانشمند ایرانی ابن مقطع آن را از پهلوی به تازی ترجمه کردهاست« - سبحانی،122 : 1386و » . - 123در شاهنامه نیروهای رازآمیز آسمانی، اسطوره و افسانه به واقعیت بدل میشود و ما بعدطبیعت به عرصهی طبیعت فرود میآید.« - مکسوب، . - 243:1384
خوان پنجم و اسفندیار و سیمرغ
در هر خوان اسفندیار به گونهای به چالش کشیده میشود: در مرحلهی اول از کشتن دو گرگ به مرحلهی دوم میرود. در این مرحله با کشتن شیران و در مرحلهی سوم با کشتن اژدها گرگسار را ناامید از شکستن میکند اما او همچنان به مرحلهی بعدی امیدوار است. کشتن زن جادوگر، کشتن سیمرغ، گذشتن از برف و گذشتن از رود با پیروزی روی میدهد و اسفندیار هفت خوان را موفق پشت سر میگذارد و به خواهران میرسد - سپهری،. - 496 :1381 چو سیمرغ زان تیغها گشت سست به خوناب صندوق و گردون بشست - فردوسی، - 695 :1380 نام »اسفندیاد« و »اسفندیار« طبق قاعدهی تحول زبانهای ایرانی در فارسی به این دو صورت تغییر یافته است و در شاهنامه نیز به این صورت به کار رفتهاست .
- یاحقی، » . - 122 :1386هر چند رویین تنی اسفندیار معلوم نیست اما پیرامون آن روایاتی مکتوب وجود دارد مثلا شست و شو با آب مقدس زرتشت، پوشیدن زره نفوذ ناپذیر و..... «. - راشد محصل،:1386 . - 48 و در ادامه سیمرغ مرغی است که بعد از گذشتن چهار خوان پی در پی، اسفندیار با آن روبرو میشود. عمر سیمرغ را هفتصد سال گفتهاند که پس از سیصد سال تخم میگذارد و بعد از بیست و پنج سال جوجههایش سر از تخم بیرون میآورند. در مورد تقدس این پرنده همین قدر کافیست که بگوییم از طرف اهورا مزدا به زرتشت سفارش میشود که از پرهای او پری را به تن خود بمالد و آن را تعویذ خود گرداند - یا حقی، . - 503 :1386
نگارگری ایرانی
نقاشی ایرانی از هنرهایی است که در گذشته کمتر به آن پرداخته شدهاست و شاید علت آن دوری و خلوت گزینی هنرمند ایرانی تا همین اواخر باشد که حتی حاضر به امضاء اثر خویش نبودهاست. عرفان نهفته در هنر ایرانی نیز خود در این خلوت گزینی و دوری از خودبینی و عدم تاکید بر هنر فردی میافزود - اسماعیل زاده، . - 5 :1385 طراحی و رنگ دو عنصر اولیه در هنرهای تجسمی هستند. »برای نقاش ایرانی رنگ وسیلهی تزیین و آرایش است نه وسیلهای برای نمایش طبیعت «
