بخشی از مقاله
چکیده
نگاره » کشتن بهرام اژدها را « در هرات با بیانی نمادین، به روایت تصویری از این واقعه میپردازد. این نگاره، با ارائه گزارشی متفاوت از نبرد نیکی و بدی به تصویر کشیده شده است. با توجه به اهمیت آیکون »اژدها« در هنر ایران، به ویژه در نگارگری ایرانی، و با استفاده از محتوای اسطورهای اژدها، پژوهش بر آن است که با استفاده از دانش آیکونولوژی، به تحلیل نگارههای نبرد بهرام با اژدها در ارتباط با متن بپردازد. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و با رویکرد»آیکونولوژی« به مفاهیم کاربردی آیکونوگرافی که شامل استحاله، تئوری تقلید، ابزار انتقال، دانش نقشمایهها را در برمیگیرد، پرداخته شده است.
هدف مطالعه معانی و مفاهیم نمادین از ورای نگاره »کشتن بهرام اژدها را « متعلق به دورهی هرات در زمان سلطان حسین بایقرا است. مقالهی حاضر به این پرسش پاسخ میدهد که: رابطه معنادار میان نگاره و متن درج شده در هفت پیکر نظامی چیست؟ اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده است. بررسیها حاکی از این است که ویژگیهایی که در نگاره به تصویر کشیده شده است تحت تأثیر روایت ادبی قرار گرفته و نقاشی به عنوان یک ابزار انتقال توانسته فنون ادبی بکار رفته در شعر را به تصویر بیاورد.
کلید واژه ها: نگاره نبرد بهرام و اژدها، نقد آیکونولوژی، مکتب هرات، هفت پیکر نظامی
-1 مقدمه
بهرام به عنوان پادشاه ساسانی و هم نام یکی از ایزدان جنگ در دین زرتشتی است. داستان او و رشادت هایش به طور مستمردر آثار هنری فلزی، سفالی، منسوجات بکاربرده شده است. مطالعه رویکردهای نظری در حوزه ادبیات و هنر از موضوعاتی محسوب میشود که موجب گامی شناخت شناسانه در این حوزه میشود اهمیت و ضرورت این تحقیق در این است که تا کنون نگاره »کشتن بهرام اژدها را « با روش آیکونولوژی، تحلیل نشده است. میتوان اذعان داشت روشهای تحقیقاتی بیشماری برای مطالعه ادبیات و هنر وجود دارد. در این میان رویکرد آیکونولوژی یکی از روشهای پر کاربرد در این حوزه به شمار میرود.
زیرا اگر چه مطالعه این روش دارای پیشینهای نسبتا طولانی است و اوج آن به قرن شانزدهم و کتاب آیکونولوژی سزار ریپا 1باز میگردد، اما روش حاضر در قرن بیستم شکلی جامع به خود گرفت و مورد توجه جامعه علمی از جمله اروین پانوفسکی 2 قرار گرفت. یکی از امتیازات این پژوهشها این است که تقریبا در همه فرهنگها مورد توجه است. امتیاز دیگری که در موفقیت این رویکرد تاثیرگذار بود، همانا توجه به فرهنگ-ها و تاریخ هر اثر هنری است، امتیاز دیگر این اثر، نمونه های کاربردی بومی آن است - عبدی: 1390، . - 10 رویکرد یاد شده به گونهای با اتصال به تاریخ هنر به عنوان روشی برای خوانش تصاویر مورد توجه قرار گرفت.
از دیدگاه پانوفسکی این روش که یکی از شاخههای تاریخ هنر است، میتواند به کمک تاریخ هنر به لایه های معنایی اثر هنری بپردازد. اساسی ترین هدف این روش طی سه مرحله شکل میگیرد: -1 توصیف پیش آیکونوگرافی-2تحلیل آیکونوگرافیک-3تفسیر آیکونوگرافیک یا آیکونولوژی. این فرایند به ترتیب برای شناسایی سه لایه معنایی اولیه، ثانویه و محتوایی اثر هنری و برای دریافت پیامهای پنهان و رمزی در ورای عناصر محسوس آن به کاربرده میشود. با تفسیر نگاره به وسیله این سه مرحله لایههای معنایی اثر گشوده خواهد شد و در پایان سعی شده به این سوالات پاسخ داده شود:آیا رابطهی معناداری میان نگاره و متن درج شده در هفت پیکر نظامی وجود دارد؟
در این مقاله سعی شده با خوانش نگاره با روش ذکر شده و با استفاده از دادههای تحقیق، به بازسازی شرایط خلق اثر و بررسی آیکونوگرافی و آیکونولوژی نگاره » کشتن بهرام اژدها را « پرداخته شود. با استفاده از امکانات وسیع دانش آیکونوگرافی، به تحلیل نقشمایههای موجود در نگارهها و گره زدن آنها با متون ادبی پرداخته شد و پس ازدستیابی به معنا ومفهوم آیکونوگرافی به تحلیل نگاره با سه روش نام برده شده پرداخته شده است. که در ابتدا به شناخت موتیف و اجزای نگاره و در مرحله بعد به ارتباط متن و تصویر و در مرحله آخر معنای نهایی نگاره شکل گرفت؛ و در بطن سه مرحله آیکونوگرافیک از مفاهیم کاربردی که اعم از استحاله، تئوری تقلید، ابزار انتقال و دانش نقشمایهها هستند، برای تفسیر نگاره بکار گرفته شد.
-2 روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و روش تحقیق آن، آیکونولوژی است. علت گزینش روش آیکونولوژی قابلیت زیاد آن در تبیین، تحلیل و تفسیر آثار هنری و تاریخی می باشد. بنابراین ابتدا به تبیین مبانی و ساختارهای رویکرد آیکونولوژی و سپس به بررسی آیکونولوژی نگاره »کشتن بهرام اژدها را«پرداخته شده است. که شامل توصیف پیش آیکونوگرافیک، تحلیل آیکونوگرافیک و در نهایت تفسیر آیکونولوژی می باشد. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است.
-3 پیشینه پژوهش
دانش آیکونولوژی یکی از دانشهای نسبتا قدیمی است و قدمت آن به قرن شانزدهم وکتاب آیکونولوژی1 باز میگردد که توسط سزار ریپا نگاشته شده است. اما عملا پس از انتشار کتاب اروین پانوفسکی - 1932 - با عنوان »مطالعاتی در آیکونولوژی: مضمون های انسان مدارانه در هنر رنسانس« بود که این روش به عنوان رویکردی کاربردی برای تجزیه، تحلیل و تفسیر اثر تاریخی ارائه گردید. به هر تقدیر، در ایران نیز چندی است این روش مورد توجه قرار گرفته است. عبدی - 1390 - در کتاب »درآمدی بر آیکونولوژی: نظریه و کاربرد مطالعه موردی نقاشی ایرانی« به بازشناسی و معرفی مصادیق آیکونوگرافیک در عرصه نگارگری ایران پرداخته است. اروین پانوفسکی - - 1393
ترجمهی سه مقاله بنیادین پانوفسکی که در مجموعه مقالات او با عنوان »معنا در هنرهای تجسمی« منتشر شده اند. این سه مقاله به اساسی ترین موضوعات مورد نظر پانوفسکی در تاریخ هنر میپردازند. اسدی، بلخاری - - 1392 در مقاله ای تحت عنوان »امکان سنجی استفاده از آیکونولوژی جهت تفسیر آثار هنری آبستره« که هدف مقاله تفسیر آثار تجسمی آبستره با روش آیکونولوژی است. شیری لطف، عبدی - - 1395 تحت عنوان »مطاله آیکونوگرافیک رابطه تزیینات هندسی و کتیبه در خاتم موجود در موزه حرم عبدالعظیم حسنی« در این مقاله با توجه به قابلیتها و ظرفیتهای معناکاوانه روش آیکونوگرافی به بررسی نقوش هندسی
