بخشی از مقاله
چکیده
قرآن مهمترین معجزه پیامبر اسلام - ص - و آخرین کتاب آسمانی مسلمانان است؛ از این رو نزد مسلمانان اهمیت و احترام بینظیری دارد؛ در قرآن برای اشاره به این کتاب الهی از نامها، القاب و صفات متعددی استفاده شده است. بی تردید یکی از راه های شناسایی گسترده تر قرآن، شناخت اسامی و اوصاف این کتاب عظیم است، اسامی و اوصافی که در خود قرآن آمده است. از جمله صفاتی که برای قرآن در آیات ذکر شده وصف ثقیل بودن قرآن است، - آیه 5 سوره مزمل
از طرف دیگر آیاتی به تیسیر قرآن دلالت دارد - 17 قمر - . در نگاه اول به نظر می رسد که این آیات مقابل همدیگرند و باهم متناقضند . اما با بررسی لغوی واژگان و بامراجعه به تفاسیر متعدد به این نتیجه رسیدیم که مراد از »قولا ثقیلا« سنگینی قرآن بر پیامبر از جهت سختی که در راه ابلاغ آن است، و سنگینی آن بر امت از جهت پیروی از اوامر و نواهی خداوند و معارف عمیق آن است و مراد از تیسیر قرآن یعنی مطابق بودن قرآن با فطرت آدمی. پس این صفات قابل جمع اند و از نشانه های معجزه بودن قرآن است. که عین ثقیل و سنگین بودن قابل فهم و درک است و هریک از این صفات پرتویی از قرآن را برای ما آشکار می کند.
مقدمه
قرآن مجموعه ای از آیات الهی است که از طریق وحی نازل گردیده و معجزه ی جاودان رسالت محمدی واقع شده است و هیچگونه زیادت و کاستی در آن واقع نشده است. و مسلمانان قرآن کریم را زیر بنای اساسی بینش و رفتار دینی خود می دانند. بنابراین هرگاه مسلمانان بخواهند تجلی خداوند را شاهد باشند باید سراغ قرآن بروند. چون خداوند بی همتاست ، قرآن نیز بعنوان تجلی خدا بی نظیر است، پس اگر خداوند دارای اسماء و صفات بی شماری باشد قرآن نیز دارای اسماء و صفات وبی شماری است. که هریک از این ها پرتویی از حقیقت قرآن را برای ما آشکار می کند. در این راستا آن چه مانند موضوعات قرآنی دیگر، نیاز به پژوهش ژرف دارد و ضروری می نماید پرداختن به اسامی و صفات قرآن است.
این کتاب الهی در آیات بسیاری خود را با اوصاف و نام هایی معرفی می کند که در آن ها رازهایی نهفته است و هرکدام جلوه ای از گوهر ذات و نور صفات این نبشتار را به نمایش می گذارند . در حقیقت هرکدام جلوه ای از ذات حق تعالی است.
اسامی و صفات کتاب آسمانی اسلام، نشان دهنده ی بزرگی و بلندی جایگاه آن است. صدرالمتاهلین می گوید بی گمان بسیار بودن اوصاف بر بزرگی موصوف دلالت می کند. مقام بلند کتاب الهی را خدا می داند ؛ پس بیان قرآن از خود با عنوان ها و صفات گوناگون به دلیل وجود مناسبت و اعتبار ویژه ای است. هر صفتی معنایی دارد که دیگری ندارد و هرکدام دلایل خاص خود را دارد. این تناسب یا از رهگذر تاثیری است که بر پیروان خود و کاربرندگان رهنمودهای خود می گذارد یا به سبب عامل های خاص از تاسی به قرآن است که به بار می آورد. از این رو شناخت صفات قرآن انسان را بهتر و عمیق تر به درک حقیقت های روح افزای این کتاب جاوید توانا می سازد و هدف های نزولش را برای بشر نگار گری می کند.
یکی از صفاتی که قرآن آن را با خود معرفی می کند صفت ثقیل بودن است که در آیه 5 سوره مزمل به آن اشاره است. مراد از ثقیل بودن با توجه به تفاسیر سنگینی در محتوا و سنگینی در ابلاغ قرآن می باشد . از طرفی دیگر در آیاتی از قرآن - آیات17، 32 22و 4 سوره قمر - صحبت از تیسیر قرآن آمده است. از آنجایی که کلام خداوند از هرگونه تناقض مبرا است . از این رو در این تحقیق به مفهوم این مرور تفاسیر مختلف در این آیات می پردازیم .
مفهوم شناسی
مفهوم شناسی واژه ثقیل
ثقیل از ثِقَل - بر وزن عنب - گرفته شده است. ثقل در لغت به معنی سنگینی است. - قرشی، 1371 ،ج1، ص: - 307؛ و مقابل الخفه - سبکی - می باشد.و هر چیزی که بهنگام وزن کردن یا اندازه گیری، وزن و اندازهاش بر کفه مقابلش برتری مییابد کهالبتّه این معنی در اصل برای اجسام و اجرام است و سپس در معانی و مفاهیم دیگر نیز بکار رفته است.
به طور کلی باید گفت ثقل یک ماده حقیقی دارد، که مخالف الخفه - سبکی - است. مفهوم کلی سنگین هم از جهت وزن ظاهری - پنج کیلو سنگین تر از وزن یک طفل - و هم از جهت معنی - یعنی از نظر اهمیت و ارزش و معنا؛ مثل سنگین بودن مطالب علمی برای افراد ×متوسط - است.
ثقل و مشتقات آن در قرآن
واژه ثقل در قرآن قرآن به کار نرفته است؛ اما مشتقات آن در موارد متعددی بکار رفته اند.
· فعل ماضی ثقل : « اعراف 187 / - هیچ کس جز او - نمیتواند - وقت آن را آشکار سازد - اما قیام قیامت، حتی - در آسمانها و زمین، سنگین - و بسیار پر اهمیت - است. - در اینجا منظور این است علم به قیامت در آسمانها و زمین سنگین است. « قارعه - .6/ امّا کسی که - در آن روز - ترازوهای اعمالش سنگین است - . آیه 8 سوره اعراف و 102 سوره مومنون نیز ثقلت بکار رفته است.
· جمع ثقل؛ أثقال: « نحل/ آیه .7 - آنها بارهای سنگین شما را به شهری حمل میکنند - منظور بارهای سنگین است.
« زلزال/ آیه .2 - و زمین بارهای سنگینش را خارج سازد - . منظور از أثقال در اینجا مردگان و یا گنجها و معادنی است که درزمین بوده که البته قول اول نزدیکتر است.
