بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهای شرکتهای خدمات مشاورهای، فنی و مهندسی کشاورزی با استفاده از تکنیک کیفی سوات - - swot انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق را کارشناسان مدیریت جهاد کشاورزی، مراکز ترویج و خدمات کشاورزی و شرکتهای خدمات مشاورهای استان قم تشکیل دادند که به صورت نمونهگیری هدفمند 20 نفر از آنها انتخاب شدند. نتایج نشان داد شرکتهای مزبور با وجود ضعفهایی از قبیل حمایت ضعیف بخش دولتی، پایین بودن رضایت و امنیت شغلی کارشناسان، نبود نظارت کامل بر شرکتها، بنیه مالی ضعیف شرکتها و همچنین تهدیدهایی چون عدم اعتقاد برخی مدیران به واگذاری فعالیتهای تصدیگری، بالارفتن تورم، عدم تدوین قانون بلند مدت برای فعالیت شرکتها نتایج مثبت و اثرگذاری چون ارتقا کمی و کیفی بازده تولید، انتقال یافتههای تحقیقاتی، کاهش تصدیگری و هزینههای دولت، اشتغالزایی و افزایش پوشش خدماتی بهرهبرداران را به همراه داشته و فرصتهایی در جهت فراهم شدن بستر مناسب جهت اجرای برنامههای وسیعتر از جمله خودکفایی، تلفیق دانش بومی و نوین کشاورزی و استفاده از تخصصهای کشاورزی در جهت اصلاح کشاورزی سنتی در مسیر توسعه کشاورزی به وجود آورده است.
.1 مقدمه و هدف
از اواسط دهه 1980 به بعد دولتها در سطح جهان، تغییراتی را در شیوه خدماترسانی و تامین اعتبارات مالی در عرصه ترویج کشاورزی با عنوان خصوصیسازی آغاز کردند[11] بسیاری از صاحب نظران معتقدند که ترویج کشاورزی به عنوان یکی از مولفههای بنیادین توسعه کشاورزی نتوانست آن چنان که باید و شاید به اهداف خود دست یابد لذا ترویج دولتی در دهههای 80 و 90 در کلیه کشورهای جهان اعم از صنعتی و در حال توسعه به خاطر مسائل مربوط به هزینهها و اختصاص بودجه، حجیم بودن و پیچیدگی نظام ترویج، حجم زیاد مسئولیتهای محوله به آن، محدودیتهای سازمانی و مدیریتی، محدودیت نیروی کار، کمبود پژوهشهای مناسب و ارتباط ضعیف بین کارکنان ترویج و پژوهش، کمبود خدمات حمایتی، عدم توان پاسخگویی سریع به تحولات پیرامونی، عدم پاسخگویی مطلوب در قبال مخاطبان، تمرکز بر اهداف و انتقال فنآوری، عملکرد ضعیف،
ناکارآمدی و عدم اثر بخشی، ناکافی بودن انگیزشها و محرکها، عدم استفاده مطلوب از فنآوریهای نوین در ابعاد ساختی - کارکردی، فقدان یک رویه منسجم برای توسعه، ضعف در پوشش خدمات، ناتواتی کشاورزان برای تاثیرگذاری بر راهبردهای ترویجی، تناسب کمتر برنامهها با شرایط و نیازهای آنان به دلیل عدم توجه کافی به مکانیزمهای تمرکززدایی و جلب نهادینهسازی مشارکت کشاورزان، عدم کارایی لازم در بهرهوری و رونق کشاورزی و عدم ارائه برنامههای موثر برای ایجاد برابری در جوامع روستایی مورد انتقاد قرار گرفت[26] این انتقادها باعث شدند تا سیاستگذاران ترویج کشاورزی، همچون سیاستگذاران اقتصادی دولتها به فکر تامین مالی برنامههایشان از دیگر منابع مالی باشند و خصوصیسازی ترویج کشاورزی به همین منظور شکل گرفت[24] خصوصیسازی در حوزه ترویج کشاورزی بیشتر به مفهوم افزایش مشارکت بخش خصوصی است و الزاماً به معنی انتقال داراییها و املاک دولتی به بخش خصوصی نیست در واقع برای خصوصیسازی ترویج کشاورزی مجموعهای از رهیافتها مانند جبران هزینه و تجاری کردن به کار گرفته میشود [25]
روند خصوصیسازی در ترویج کشاورزی ایران با طرح شرکت مهندسان ناظر گندم به شکلی گسترده آغاز شد. این طرح با اینکه در سال 1369 به تصویب مجلس رسیده بود، عملا از سال 1381 و با بخشنامه طرح مشاوران مزرعه عملیاتی گردید. هدف این طرح جذب شدن متخصصان از سوی تولیدکنندگان و بهره برداران و گسترش آموزش و ترویج با استفاده از خدمات فنی بخش خصوصی و تعاونیها به منظور افزایش محصولات راهبردی بود که پس از ابلاغ از همان سال اجرایی شد.
این طرح که نقطه آغاز خصوصی سازی ترویج کشاورزی در ایران به شمار میآید با ارائه خدمات دانشآموختگان به مزارع گندم آغاز گردید و سپس به مزارع محصولات اساسی دیگری چون برنج و دانههای روغنی نیز گسترش یافت [20] در ادامه روند تکاملی این طرح و به منظور کاهش مشکلات گریبانگیر بخش کشاورزی و افزایش بهرهوری در این بخش و در راستای واگذاری امور به بخش خصوصی و کوچک سازی دولت، از سال 1386 ایجاد و استقرار شبکه غیر دولتی خدمات مشاورهای فنی و مهندسی کشاورزی در سطح کشور در عرصههای تولید به منظور ارائه خدمات ترویجی، آموزشی، فنی و اجرایی در راستای کاهش تصدیگری دولت، ارتقا سطح کیفی و کمی تولیدات کشاورزی، ایجاد زمینه اشتغال دانشآموختگان دانشگاهی، بهرهمندی هر چه بیشتر کشاورزان از علوم وفنون کشاورزی، ایجاد تحول در ترویج یافتههای علمی و ارایه خدمات متناسب با نیاز کشاورزان، افزایش پوشش خدمات ترویج کشاورزی برای تولیدکنندگان و بهرهبرداران، افزایش توان پاسخگویی دولت به بهرهبرداران و تولیدکنندگان بخش کشاورزی و غیره به اجرا گذاشته شد.
این شرکتها، به عنوان یک نظام حقوقی مستقل عمل میکند و شامل مجموعه ارگانیکی از عناصر انسانی و فیزیکی و امکانات ارتباطی است که ساختاری را برای انتقال دانش فنی و تبادل اطلاعات دوسویه بین کشاورزان و ارایه خدمات نهادهای، مشاورهای، فنی و مهندسی مورد نیاز کشاورزان را فراهم میآورد [2] استفاده از خدمات فنی مهندسین بخش خصوصی در فرایند تولید محصولات کشاورزی ایران به صورت نظاممند و فراگیر سابقه چندانی ندارد [1] سابقه نه چندان فراگیر خدمات مشاورهای نشانگر شرایط فرهنگی جامعه روستایی- کشاورزی ایران است به نحوی که اغلب کشاورزان پذیرای اطلاعات جدید و کمکهای فنی کارشناسان کشاورزی در قبال پرداخت دستمزد نیستند. طی چند دهه فعالیتهای ترویج در روستاهای ایران، مروجان کشاورزی کمکهای فنی و اطلاعات فراوانی به صورت رایگان و حتی در بعضی شرایط با ارائه مشوقهایی در اختیار کشاورزان قرار دادهاند. به هر حال عادت دادن کشاورزان به پرداخت دستمزد در ازای دریافت اطلاعات نیاز به فعالیت گسترده فرهنگی دارد[7]
از آنجاکه فعالیتهای خدمات مشاورهای فنی و مهندسی کشاورزی نقشی مهم در توسعه جوامع روستایی و کشاورزی ایفا میکند از این رو هدف کلی تحقیق حاضر شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهای شرکتهای خدمات مشاورهای فنی و مهندسی کشاورزی با استفاده از تکنیک سوآت - - swot میباشد و همچنین اهداف اختصاصی پژوهش تدوین راهبردهای چهارگانه متناسب با یافتههای تحقیق میباشد.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
از جمله مطالعاتی که پیرامون روند خصوصی سازی در ترویج کشاورزی و وضعیت شرکتهای خدماتی مشاورهای فنی مهندسی کشاورزی انجام شده است میتوان به مطالعه احمدوند و مهدیان بروجنی در سال 1391 تحت عنوان واکاوی عملکرد شرکتهای خدمات مشاوره ای، فنی و مهندسی کشاورزی موفق در شهرستان بروجن اشاره کرد در پژوهش ایشان عملکرد شرکتهای خدمات مشاورهای مورد مطالعه در حد متوسطی است افزون بر آن وضعیت شرکتهای خدمات مشاورهای مورد مطالعه در اجزا شش گانه عملکرد - تهیه بستر، کاشت، داشت، برداشت، پس از برداشت و خدمات ترویجی آموزشی - درسطح متوسطی قرار داشت این شرکتها تنها در ارائه خدمات ترویجی فعالیت گستردهای داشتهاند. و شرایط اجتماعی حاکم بر شرکت، حمایت دولت و اعتماد اعضا به یکدیگر به عنوان تعیین کنندههای پر اهمیت ومعنادار در پیش بینی عملکرد شرکتهای خدمات مشاورهای شناسایی شدهاند [3]
رحیمی و همکاران در سال1391 در پژوهش خود با عنوان ارزیابی عملکرد شرکتهای خدمات مشاورهای فنی و مهندسی کشاورزی استانهای کرمانشاه و زنجان اذعان داشتهاند در زمینه فعالیتهای آموزشی- ترویجی این شرکتها عملکرد بهتری داشتهاند ولی عملکرد میدانی و فنی شرکتهای مزبور چندان مناسب نبوده است. دیگر اینکه عملکرد شرکتهای استان زنجان در اجرای برخی فعالیتهای خصوصی در مقایسه با شرکتهای استان کرمانشاه به طور معنیداری مطلوبتر است، و رضایت شغلی مدیران عامل شرکتهای این استان نیز بیش از استان کرمانشاه است [8]
نتایج حاصل از تحقیقات مهدیان بروجنی و احمدوند در سال 1391 نشان داد مناسب بودن شرایط محیطی و فرهنگی-اجتماعی از مهمترین عوامل موفقیت شرکتها در مرحله شکلگیری بودند. همچنین یافتهها حاکی از آن بود که وضعیت مطلوب اقتصادی، فردی، ساختاری و محیطی در مرحله ثبات حائز اهمیت بوده و در موفق شدن شرکتها نقش به سزایی دارند. این در حالی است که مناسب بودن شرایط محیطی روستا و برخورداری شرکتها از حمایت دولت از مهمترین سازههای مرحله استمرار شرکتها به شمار میرود [21] در تحقیقی که توسط قادری و همکاران در سال 1391 با عنوان بررسی مانعهای خصوصیسازی خدمات مشاورهای کشاورزی در شهرستان زنجان انجام شده است پایین بودن دانش فنی متناسب با نیازهای کشاورزان، نبود تجربه لازم در
