بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل مکان و موقعیت فضاهاي آموزشی و چگونگی مکان یابی آن ها از نظر: دسترسی، ایمنی ،ساختارهاي فضایی و کالبدي،عوامل اجتماعی،فرهنگی واقتصادي می تواند ما را در بررسی علل ضعف و قوت تحصیلی دانش آموزان و ارتقاء کیفیت آموزشی جامعه یاري دهد.توجه به معیار هایی همچون: سازگاري،مطلوبیت،ظرفیت و وابستگی و مقایسه آن با آستانه هاي استاندارد از جمله مواردي هستند که امروزه به خصوص در تحلیل هاي شهرسازي و معماري مورد توجه شهرسازان و معماران می باشد.
اگر این معیارها به طور کلی تحقق نیابند،کاربري هاي آموزشی قادر به ایفاي نقش خود نخواهند بود. از این رو،براي حصول اطمینان از رعایت معیارهاي مکان یابی و شرایط استقرار در مکان ،در این مقاله به ارزیابی کیفی این کاربري ها پرداخته شده است.به این منظور،وضعیت موجود مدارس از لحاظ میزان انطباق با معیارهاي ذکر شده به وسیله ي ماتریس هاي سازگاري،مطلوبیت،ظرفیت و وابستگی مورد ارزیابی قرار گرفته است . روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی تحلیلی می باشد و با استفاده از استقراء و قیاس به مطالعه ي موضوع می پردازیم.
نمونه هاي بررسی شده در این تحقیق مدارس ابتدایی رشادت و کابل البرز ومدارس راهنمایی دخترانه ي حاجی بهرامی و بهشتیان می باشند که در ناحیه ي یک و دو آموزش و پرورش شهر قزوین قرار گرفته اند.نتایج حاصل حکایت از 75 درصد سازگاري کامل در ماتریس سازگاري،87/5 درصد مطلوبیت کامل در ماتریس مطلوبیت،50 درصد کاملا متناسب در ماتریس ظرفیت و75درصد کاملا مناسب در ماتریس وابستگی وجود دارد.
کلمات کلیدي:فضاهاي آموزشی،سازگاري،مطلوبیت،ظرفیت،وابستگی.
مقدمه
در عصر حاضر مدرسه ،از مهم ترین نهادهاي اجتماعی ،تربیتی و آموزشی و اصلی ترین رکن تعلیم و تربیت است،که به منظور تربیت صحیح دانش آموزان در ابعاد دینی اخلاقی، علمی، آموزشی، اجتماعی ،کشف استعدادها و هدایت و رشد متوازن روحی و معنوي و جسمانی آنان،نیاز به فضاهاي آموزشی مناسب دارد،به طوري که گویاي فرهنگ ،آداب و سنن و رسوم ملی و مذهبی باشد و بر اساس استاندارد هاي جهانی طراحی و مکانیابی شده باشند.
از جمله مواردي که تا کنون در امر احداث مدارس موجب بروز مسائل و مشکلات فراوانی در کشورگردیده عدم رعایت ضوابط،معیارها،شاخص ها واستانداردهاي علمی و فنی براي طرح این فضاها می باشد.به نظر می رسد با وجود تدوین هر چند محدود اصول و معیارهاي لازم براي طراحی فضاهاي آموزشی،اغلب مدارس شهر قزوین فاقد استانداردهاي لازم از جمله:نوع فضاهاي پیش بینی شده،حداقل مساحت هاي مورد احتیاج براي هر فضا،عملکرد و ساخت مطلوب براي انجام فعالیت هاي محوطه و مسائل محلی و اقلیمی موثر در ساختمان می باشد.همچنین تعیین معیارهاي مناسب مکانیابی هر یک از کاربري هاي آموزشی با توجه به عواملی چون سازگاري،مطلوبیت،ظرفیت و وابستگی نیز در این پژوهش امري ضروري می باشد.
نمونه هاي بررسی شده در این پژهش مدارس ابتدایی رشادت و کابل البرز و همچنین مدارس راهنمایی حاجی بهرامی و بهشتیان می باشند که در ناحیه یک و دو آموزش و پرورش قزوین قرار گرفته اند که با توجه به شمال،جنوب،شرق و غرب منطقه انتخاب شده و با توجه به شرایط فضاي آموزشی ابتدایی و راهنمایی مورد بررسی قرار می گیرند.
سوابق مربوط به موضوع
در مورد سوابق بررسی موضوع پژوهش از جنبه هاي مختلف، می توان به کتابهایی مانند اصول و معیارهاي طراحی فضاهاي آموزشی، بهرام قاضی زاده ،انتشارات سازمان نوسازي و تجهیز مدارس اشاره نمود که شامل استانداردها و ضوابط طراحی فضاهاي آموزشی در سه مقطع ابتدایی،راهنمایی و متوسطه و همچنین معیارهاي لازم براي مکانیابی کالبدي،آسایش محیطی واقلیمی می باشد و از منابع اصلی این پژوهش به شمار می آید.
از منابع مطالعاتی دیگر در زمینه ي برنامه ریزي شهري می توان به کتاب فرایند طراحی شهري،دکتربحرینی،انتشارات دانشگاه تهران وهمچنین کتاب برنامه ریزي کاربري اراضی شهري پورمحمدي،انتشارات سمت، ونیز نشریه 232سازمان مدیریت و برنامه ریزي کشور - سابق - اشاره کرد.در این پژوهش سعی ما بر این است که با استفاده از این منابع به بررسی وارزیابی مدارس ابتدایی و راهنمایی شهر قزوین و مقایسه با این استاندارد ها بپردازیم.
اهداف پژوهش
با توجه به آنچه گفته شد می توان اهداف این پژوهش را بدین صورت تعریف کرد:هدف کلی: دستیابی به فضاهاي مطلوب و رسیدن به حد اکثر بهره برداري از آنها با حد اقل سطوح لازم بدون آنکه لطمه اي به کیفیت آموزشی و عملکرد هر فضا وارد آید.اهداف جزیی:بیان ضوابط و استانداردهاي مکانیابی مدارس ابتدایی و راهنمایی.بررسی مدارس ابتدایی و راهنمایی شهر قزوین از نظر انتخاب مکانهاي مناسب براي استقرار فضاهاي آموزشی با توجه به:الف - سازگاري کاربري آموزشی مورد نظر در مکان با فعالیتهاي همجوار - همجواري - .ب - مطلوبیت مکان براي استقرار فعالیت مورد نظر.با توجه به شرایط محیطی،شعاع دسترسی،انطباق با طرحهاي شهري،دسترسی ها، تاسیسات و تجهیزات شهري ج - مناسب بودن مکان و فعالیت مورد نظر با نیازهاي منطقه - ظرفیت - .د - مناسب بودن مکان قرارگیري مدارس از نظر دسترسی به فعالیت هاي وابسته - وابستگی - .
پرسش، فرضیه و روش تحقیق
تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا مدارس ابتدایی و راهنمایی شهر قزوین از لحاظ مکانیابی، از نظر ظرفیت ،سازگاري،وابستگی ومطلوبیت از شرایط بهینه برخوردار هستند؟ براي پاسخ به این سوال می توان فرضیه ي زیر را مطرح کرد: احتمالا فضاهاي آموزشی شهر قزوین از نظر ظرفیت،سازگاري،وابستگی و مطلوبیت از شرایط بهینه برخوردار نمی باشند. براي پاسخ به این پرسش نخست ضوابط و معیار هاي مربوط به فضاهاي آموزشی و مکانیابی آنها مورد بررسی قرار خواهد گرفت .
سپس در چهار نمونه موردي - مدارس ابتدایی رشادت و کابل البرزو مدارس راهنمایی حاجی بهرامی و بهشتیان - با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از اطلاعاتی که بصورت میدانی و همچنین مطالعات کتابخانه اي بدست آمده است بوسیله ي استقرا و قیاس،شرایط این مدارس با استاندارد هاي موجود مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
