بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق به بررسی اثر آموزش هوش هیجانی بر فرسودگی شغلی معلمان مدارس متوسطه دخترانه و پسرانه شهر اراک در سال تحصیلی 1396-1395 می پردازد. از طریق روش نمونه گیری طبقهای تصادفی، 30 معلم از 15 مدرسه - 8مرسه ی دخترانه و 7 مدرسهی پسرانه - به صورت تصادفی ساده انتخاب شد. داده ها از طریق پرسشنامه فرسودگی شغلی فرسودگی شغلی، جمع آوری شد. چهار فرضیه در سطح معناداری 0/05، مورد آزمون قرار گرفتند و برای تجزیه و تحلیل دادهها از تحلیل کواریانس یکراهه و تحلیل کواریانس چندراهه استفاده کردیم. نتایج نشان داد که آموزش هوش هیجانی به معلمان میتواند به شکل چشمگیری در کاهش فرسودگی شغلی آنان مؤثر باشد. بر اساس این یافتهها، پیشنهاد این است که باید معلمان مدارس متوسطه، آموزش هوش هیجانی را در دورههای ضمن خدمت خود داشته باشند و این برنامهها باید توسط مدرسی توانمند و ماهر اجرا شود تا به نتایج مورد نظر دست یابیم.
کلید واژه ها: هوش هیجانی، فرسودگی شغلی، استرس شغلی، معلمان
مقدمه
آموزش یکی از مهم ترین ابزارهای تغییر در زندگی انسانهاست و به انسانها کمک می کند که زندگی خود را در جهت مثبت توسعه دهند. آموزش، ابزاری برای قدرت اقتصادی، رشد اقتصادی و توسعه ملی است. بنابراین هدف آموزش و پرورش در هر کشوری باید آموزش مهارتهای مناسب و بهبود شناخت و مهارتهای جسمانی و اجتماعی و کسب صلاحیتهای لازم برای زندگی فردی و توسعه جامعه باشد - آکومولاف1 و پپولا2، . - 2017 آموزش منابع انسانی، نیروی انسانی متخصصی را تربیت می کند که باعث توسعه ملی میشود - آشیل3، . - 2016 بنابراین آموزش وسیلهای است که وحدت ملی را در ارتباط با آموزشی که دریافت میکنیم را بهبود میبخشد و برای دستیابی به اهداف آصلی آموزشی در هر کشوری، به نیروی انسانی خوب و تجهیز یافته در سطح مدارس نیازمندیم. نیروی انسانی که در این تحقیق بر آن متمرکز شدهایم، معلمان میباشند. معلمان نقش مهمی را در کیفیت برونداد آموزشی ایفا میکنند و اشاعه دهندگان دانش و ارزش ها هستند، آنها تلاش میکنند که دانش و اطلاعات کافی در اختیار دانش آموزان قرار دهند تا به آن ها کمک کنند که در رشد و بهبود خود و جامعهشان به بهترین نحو مشارکت داشته باشند - آکومولاف و پپولا، . - 2017 محققان بسیاری همچون شیروم - 1989 - 4، رایت5 و کروپان زانو1998 - 6؛ به نقل از آکومولاف و پپولا، - 2017 و آزیم - 2016 - 7 در ارتباط با نقش معلمان در توسعه جامعه، تحقیقاتی انجام داد هاند و نشان دادهاند که فرسودگی یکی از عوامل اصلی است که از کارآمدی، تأثیر گذاری و توسعه شغلی معلمان ممانعت میکند.
فرسودگی شغلی 8 معلمان، مشکل سیستم آموزشی در سرتاسر جهان است. مفهوم فرسودگی شغلی در سال 1974، رایج شده است و به عنوان حالتی از خستگی هیجانی و عاطفی که توسط افرادی که بسیار سخت کار میکنند، تجربه میشوند - فریدنبرگر9، 1974؛به نقل از آکومولاف و پپولا، . - 2017 در سال 1981، مسلش10 و جکسون11 مفهوم فرسودگی شغلی را دوباره مورد بررسی قرار دادند و به طور کلی آن را گسترش دادند و به این تعریف دست یافتند: حالتی ترکیب از خستگی هیجانی12، مسخ شخصیت13 و کاهش احساس کفایت شخصی - 14 مسلش و جکسون، . - 1996 فرسودگی شغلی، یک نشانگان روانشناختی است و بیشتر در مشاغلی دیده میشود که ساعات طولانی با انسانها در ارتباط هستند - اسچافلی 15، 1996؛ به نقل از بیرامی و همکاران، . - 1395 افراد شاغل در چنین مشاغلی به تدریج احساس میکنند که زیر فشارهستند و ذخایر هیجانی و عاطفی آنها به نفع کسانی که به آنها خدمت میکنند، کاسته می شود و نسبت به آنان، دردها و تقاضاهایشان بیتفاوت شده و حتی احساس منفی نسبت به آنها مییابند - اسمیتز16، نیومان17 و اپرمان 18، . - 2017 فشارهای شغلی در جهت سازگاری با تقاضاهای شغلی امری اجتناب ناپذیر است، اگرچه این فشارهای فزاینده ممکن است در کوتاه مدت قابل تحمل باشد، اما در درازمدت مقاومت بدنی و روانشناختی آدمیان تحلیل رفته و در نهایت به فرسودگی منتهی میشود - ون کومن19، . - 2015
فرسودگی شغلی، هیجانات منفی چون بدبینی و خشم را در نتیجه احساسات ناامیدی و یأس، به دنبال دارد و احساسات منفی منجر به پایدار ماندن علایم خستگی عاطفی در شخص میشود، از طرفی فرسودگی شغلی میتواند به صورت واگیر در بین همکاران عمل نماید و با ایجاد اختلالات درون فردی و بین فردی منجر به اختلالات عملکردی و عمیق تر روانی و اجتماعی گردد - کوپر20، . - 1998 پژوهشگران علتهایی را برای فرسودگی شغلی معلمان کشف کردهاند که عبارتند از: فشار بیش از حد، ارتباط ضعیف با همکاران، کلاسهای پرجمعیت، کمبود منابع انسانی و فیزیکی، فرصتهای اندک برای ارتقاء، عدم مشارکت در تصمیم گیری و درگیری شغلی - آزیم، . - 2016
عمده ترین پیامدهای فرسودگی شغلی شامل غیبت مکرر از کار، کاهش کیفیت انجام وظیفه، تعارضات بین فردی با همکاران، مشکلات جسمی و روحی، عدم تمایل برای ایفای درست نقش و در نهایت ترک خدمت است - کیلفدر21، . - 2017 فرسودگی شغلی میتواند اثرات مخربی بر سلامت جسمانی و روانی افراد از جمله، خستگی، درد فیزیکی، افسردگی، اختلالات خواب و حتی مرگ را در پی داشته باشد - گنستر22 و اسچابروک23، 1991 و بروک24 و گرادی25، . - 2016 خوشبختانه برخی از مؤلفههای شخصیتی تأثیر فشارهای شغلی-اجتماعی را تعدیل میکند - ادواردز26 و برنارد27، . - 2015 هوش هیجانی28 را میتوانیم به عنوان تعدیل کنندهی فشارهای شغلی-اجتماعی در نظر بگیریم.
هوش هیجانی، نوعی پردازش عاطفی است که شامل ارزیابی صحیح عواطف خود و دیگران و بیان مناسب عواطف وتنظیم سازگارنه آنمیباشد، به نحوی که به بهبود جریان زندگی منجر میشود - سالووی29، سی30 ومایر، 2003؛ به نقل از بیرامی و دیگران، . - 1395 هوش هیجانی توانایی شناسایی و تشخیص مفاهیم و معانی عواطف، روابط بین آنها، استدلال کردن در مورد آنها، حل مسأله بر اساس آنها و نیز مدیریت عواطف تعریف شده است - کیاروچی31، فرگاس32 و مایر، 2001؛ به نقل از بیرامی و دیگران، . - 1395 بنابراین هوش هیجانی، به عنوان یک عامل حمایتی در برابر فشارهای کاری به شمار می آید. هوش هیجانی با مدیریت عواطف و احساسات کارکنان و تسهیل تبادل احساسات مثبت بین آنان از اثرات منفی فشارهای شغلی کاسته و آنان را در برابر فرسودگی شغلی زودهنگام مقاوم میسازد - ون کمن، . - 2015
در تحقیقی که توسط بیرامی و همکاران - 1395 - انجام شد، نشان داده شد که متغیرهای سلامت روانشناختی و هوش هیجانی نقش معناداری در پیش بینی تغییرات فرسودگی شغلی پرستاران دارند. گرتیس33 و همکاران - 2016 - ، دریافتند که رابطه معناداری بین هوش هیجانی و فرسودگی شغلی در پرستاران خانمی که هوش هیجانی پایینی داشتند، وجود داشت.
براکت34 و همکاران - 2017 - ، در تحقیقی که در ارتباط با دبیران دبیرستان متوسطه در انگلستان انجام دادند، دریافتند که هوش هیجانی معلمان، پیش بینی کننده فرسودگی شغلی در آنان می باشد. آکباگ35 و بربریان 2011 - 36؛ به نقل از آکومولاف و پپولا، - 2017، دریافتند که یک رابطه معناداربین هوش هیجانی و فرسودگی شغلی وجود دارد. در تحقیقی که توسط پیش قدم37 و صاحب جم - 2016 - 38، انجام شد به بررسی رابطه بین نوع شخصیت، هوش هیجانی و فرسودگی شغلی معلمان پرداخته شد و نتایج نشان داد که رابطه معناداری بین نوع شخصیت، هوش هیجانی و ابعاد فرسودگی شغلی وجود دارد.
اهداف پژوهش
هدف از مطالعه حاضر، توجه به مشکلات عاطفی معلمان که نقش مهمی در آموزش و پرورش دارند و بدست آوردن اطلاعاتی در مورد علل این مشکلات میباشد و با توجه به اینکه، فرسودگی شغلی در بین معلمان پدیدهای است که روز به روز در حال افزایش است و قابل آموزش و اکتسابی بودن هوش هیجانی و نیز با عنایت به اینکه اکثر مطالعات انجام شده در حیطه فرسودگی شغلی، تا حد زیادی به بررسی متغیرهای زمینهای مانند سن، جنسیت، سابقه تدریس و... پرداخته اند و در واقع مطالعات اندکی در مورد عوامل روانی پیش بینی کننده فرسودگی شغلی انجام شده است، محقق در این تحقیق بر آن است که تا به طور همزمان متغیرهای روانی و زمینه ای فرسودگی شغلی معلمان را مورد بررسی قرار دهد.
فرضیههای این پژوهش، عبارتند از:
1 - آموزش هوش هیجانی باعث کاهش فرسودگی شغلی معلمان میشود
