بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تبیین رابطه بین رهبري خدمتگزار،هویت سازمانی ورفتار شهروندي سازمانی معلمان می باشد.این پژوهش از لحاظ شیوه گردآوري داده ها در حوزه پژوهش هاي توصیفی واز لحاظ ماهیت پژوهش از نوع همبستگی می باشد.جامعه آماري شامل کلیه معلمان شهرستان گرمسار - 50 معلم - می باشد که با استفاده از نمونه گیري سرشماري براي انتخاب نمونه استفاده شد.وپرسشنامه ها بر روي آنها اجرا شد.پرسشنامه ها براي سه متغیر از نوع استاندارد بودند که پس از ترجمه به فارسی با استفاده از آلفاي کرونباخ پایایی آنها محاسبه شد،که به ترتیب براي پرسشنامه رهبري خدمتگزار معادل0/98،براي رفتار شهروندي سازمانی معادل0/87وبراي هویت سازمانی معادل 0/88به دست آمد.
روایی پرسشنامه هاهم بر اساس نظر اساتید وصاحبنظران در سطح مطلوبی برآورد شد.تجزیه وتحلیل نتایج با استفاده از شیوه هاي آمار توصیفی شامل میانگین،میانه،انحراف معیار،حداقل،حداکثر ودامنه نمره ها استفاده شده است.همچنین از روش هاي مختلف آمار استنباطی از جمله آزمون هاي tتک نمونه اي وتحلیل رگرسیون چند متغیري استفاده شده است.با استفاده ازآزمونt تک نمونه اي و آزمون تک متغیره با 95 درصد اطمینان می توان گفت وضیت متغیرهاي رهبري خدمتگزار،هویت سازمانی و ابعاد رفتار شهروندي بالاتر از حد متوسط است.
ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد بین رهبري خدمتگزار ورفتار شهروندي سازمانی رابطه معناداري وجود دارد.مقدار ضریب همبستگی نشان می دهد بین رهبري خدمتگزار وهویت سازمانی رابطه معنادار وجود دارد.ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد بین هویت سازمانی وابعاد رفتار شهروندي سازمانی رابطه معناداري وجود دارد.همچنین رهبري خدمتگزار وهویت سازمانی سهم معناداري در پیش بینی رفتار شهروندي سازمانی دارند.ورهبري خدمتگزار می تواند پیش بینی کننده هویت سازمانی باشد.
واژگان کلیدي:رهبري خدمتگزار،رفتار شهروندي سازمانی،هویت سازمانی
مقدمه
امروزه با گسترش حوزه دانش بشري و نیاز روز افزون به مدیریت این دانش نیاز به مدیریت ورهبري بیش از پیش فزونی گرفته است.رهبري مسلما"یکی از موضوعات اصلی در جوامع امروز ویکی از گسترده ترین موضوعات مورد مطالعه در علوم اجتماعی می باشد. - گیلت، ادواردو وك2،در حیطه آموزش وپرورش که پیچیدگی آن پیوسته بیشتر می شود کار رهبري به انواع مختلفی از مهارتها وشیوه هاي منعطف جهت مواجه باچالشهاي تغییر وتقاضاهاي جدیداحتیاج پیدامی کند بسیاري از محققین بر این اعتقاد هستند که تئوري رهبري خدمتگزار می تواند زمینه ساز تحقیقات بسیاري در زمینه مدیریت و رهبري سازمانی باشد.
باس نقطه قوت تئوري رهبري خدمتگزار را در این می داند که با توجه به تغییرات وسیعی که در جوامع وبالطبع در سازمانها رخ داده،این تئوري می تواند نقش مهم و حیاتی در آینده رهبري سازمانها وجوامع ایفا کند.وي معتقد است که مفهوم رهبري خدمتگزار ،به عنوان یک تئوري جدید وپر طرفدار در زمینه رهبري نیازمند تحقیقات تجربی میباشد.در نظام بوروکراتیک تمام تلاش مدیران در جهت کسب کارایی بیشتر با حفظ سلسله مراتب هرمی سازمان بوده است. به همین جهت مناسباتسطحی و غیرقابل اطمینان بین افراد وجود دارد.
اما در نظام ارزشی انسانی و دمکراتیک مناسباتی درست و قابل اطمینان در میان مردم به وجود می آید. در چنین محیطی به سازمان و اعضاي آن فرصت داده میشود که تا حد توان پیش روند. بر این اساس توجه به شهروندان در نظام ارزشی دمکراتیک رو به افزایش است. اکنون که اهمیت شهروندان به عنوان یکی از منابع بسیار مهم سازمان درك شده است، رفتار آنها هم میتواند بسیار با اهمیت تلقی شود و از این روست که محققان زیادي به تجزیه و تحلیل رفتار شهروندي پرداختهاند. به طور کلی رفتار شهروندي یک نوع رفتار ارزشمند و مفید است که افراد آن را به صورت دلخواه و داوطلبانه از خود بروز میدهند.
به این ترتیب مطالعه و بررسی اینگونه رفتار افراد در سازمان که به رفتار شهروندي سازمانی شهرت یافته است، بسیار مهم و ضروري به نظر میرسد.اگرچه این متغیر در آموزش و پرورش ودر فضاهاي آموزشی ،مهم می باشدبا این وجود پژوهش هاي اندکی در موردOCBمعلمان صورت گرفته است رفتارهاي شهروندي سازمانی به عنوان رفتارهاي فرانقشی و داوطلبانه کارکنان،تاثیر بسزایی در عملکرد فردي و سازمانی دارد.از سویی دیگر،باتوجه به تئوري هویت اجتماعی،رفتارهاي کارکنان تحت تاثیر هویت سازمانی آن قرار دارد. لذا در این پژوهش به دنبال تبیین رابطه بین رهبري خدمتگزار،هویت سازمانی ورفتار شهروندي سازمانی در میان اصلی ترین وضروري ترین نیروي انسانی مدرسه یعنی معلمان می باشد.
مفاهیم نظري
رهبري خدمتگزار:در سبک رهبري خدمتگزار، به جاي آن که پیروان به رهبرانشان خدمت کنند، رهبران از طریق ایجاد دانش و مهارت در کارکنان، از بین بردن موانع و مشکلات، تشویق به خلاقیت و نوآوري و ایجاد توانمندي در کارکنان به آنها خدمت میکنند. این حقیقت ساده که رهبران بزرگ در درجه اول، خدمتگزارانی بزرگ بوده اند، کلید عظمت و بزرگی آنها به شمار میرود، رهبري خدمتگزار عبارتست از درك و عمل رهبر به گونه اي که منافع دیگران را بر تمایل و علاقه شخصی خویش مرجح می داند.
سبک رهبري خدمتگزار، وقتی که رهبر خود را در موقعیت خدمت کردن به پیروان و کارکنان زیر دست قرار می دهد، قابل تصویر است. خود خدمتی نباید محرك و انگیزه براي رهبر باشد بلکه او باید بر قله برنامه انگیزشی بالاتر یعنی توجه و تمرکز به نیاز دیگران صعود کند.
نایر بیان می کند که تا زمانی که قدرت، تفکر غالب بر ما در رهبري باشد ما نمی توانیم به سطح بالاتري از استاندارد در رهبري حرکت کنیم. ما باید خدمت را در هسته و مرکز قرار دهیم. اگرچه قدرت همراه با رهبري می آید ولی تنها استفاده مشروع دارد و آن خدمتگزاري است. رهبري خدمتگزار برابري انسانها را ارج نهاده و در سازمان بدنبال توسعه فردي اعضاي سازمان می گردد.
هویت سازمانی:هویت سازمانی شامل آن دسته از ویژگیهایی است که اعضاي سازمان به عنوان ویژگیهاي اصلی سازمان احساس می کنند،ویژگیهایی که سازمان را به طور منحصر به فرد توصیف می نمایند ودر طول زمان از ثبات نسبی برخوردارند.به عبارتی وقتی به گذشته، حال و آینده سازمان می نگریم آن دسته از ویژگیهاي سازمان که محوري ترین،پایدارترین ومتمایزترین ویژگیها به شمار می ایند ،هویت سازمانی راتشکیل می دهند.
رفتار شهروندي
مجموعه اي از رفتارهاي داوطلبانه و اختیاري که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با این وجود توسط وي انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقشهاي سازمانمیشوند. ارگان همچنین معتقد است که رفتار شهروندي سازمانی، رفتاري فردي و داوطلبانه است که مستقیماً به وسیله سیستم هاي رسمی پاداش در سازمان طراحی نشده است، اما با این وجود باعث ارتقاي اثر بخشی و کارایی عملکرد سازمان می شود.
ارگان پنج بعد رفتار شهروندي را اینگونه بیان میدارد: وظیفه شناسی -2 نوع دوستی -3 فضیلت شهروندي -4 جوانمردي -5احترام و تکریم عد وظیفه شناسی: نمونههاي مختلفی را در برمیگیرد ودر آن اعضاي سازمان رفتارهاي خاصی را انجام می دهند که فراتر از حداقل سطح وظیفهاي مورد نیاز براي انجام آن کار است.ارگان همچنین معتقد است افرادي که داراي رفتار شهروندي مترقی هستند در بدترین شرایط و حتی در حالت بیماري و ناتوانی هم به کار ادامه میدهند، که این نشاندهنده وظیفه شناسی بالاي آنهاست.
بعد نوع دوستیدومین: بعد رفتار شهروندي یعنی نوع دوستی به رفتارهاي مفید و سودبخشی از قبیل ایجاد صمیمیت، همدلی و دلسوزي میان همکاران اشاره دارد که خواه به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم به کارکنانی که داراي مشکلات کاري هستند کمک میکندالبته. برخی از صاحب نظرانِ رفتار شهروندي مانند پودساکف، ابعاد نوع دوستی و وظیفه شناسی را در یک طبقه قرار میدهند و از آنها به عنوان »رفتارهاي کمکی« نام می برند.
بعدفضیلت شهروندي - مدنی - :بعدسوم رفتار شهروندي که فضیلت مدنی نام دارد، شامل رفتارهایی از قبیل حضور در فعالیتهاي فوق برنامه و اضافی، آن هم زمانی که این حضور لازم نباشد، حمایت از توسعه و تغییرات ارائه شده توسط مدیران سازمان و تمایل به مطالعه کتاب، مجلات و افزایش اطلاعات عمومی و اهمیت دادن به نصب پوستر و اطلاعیه در سازمان براي آگاهی دیگران، میشود. براین اساس گراهام معتقد است که یک شهروند سازمانی خوب نه تنها باید از مباحث روز سازمان آگاه باشد بلکه باید درباره آنها اظهار نظر کند و در حل آنها نیز مشارکت فعالانه داشته باشد.
بعد گذشت وجوانمرديجوانمردي یا تحمل پذیري چهارمین بعد رفتار شهروندي است که به شکیبایی در برابر موقعیتهاي مطلوب و مساعد، بدون اعتراض، نارضایتی و گلایهمندي،اشاره می کند. بعد احترام:و آخرین بعد رفتار شهروندي سازمان احترام و تکریم است. این بعد بیان کننده نحوه رفتار افراد با همکاران، سرپرستان و مخاطبان سازمان است .افرادي که در سازمان با احترام و تکریم با دیگران رفتار میکنند داراي رفتار شهروندي مترقی هستند.
ارگان بعد از برشمردن این ابعاد، یادآوري میکند که هر پنج بعد رفتار شهروندي ممکن است همزمان ظهور پیدا نکنند، مثلاً افرادي که ما فکر میکنیم داراي بعد وظیفه شناسی هستند ممکن است همیشه نوع دوست و فداکار نباشند و یا اینکه برخی از این ابعاد، مانندنوع دوستی و وظیفه شناسی تاکتیکی براي تحت فشار قرار دادن مدیران سازمان باشد . یعنی کارکنان سعی می کنند تا با انجام این اعمال بر روند تصمیمگیري مدیران سازمان براي ارتقا و یا اعطاي پاداش به آنها ، تاثیر گذارند. در این حالت کارکنان سازمان از» سرباز خوب« بودن به » هنر پیشه خوب« براي سازمان تبدیل میشوند.
