بخشی از مقاله
چکیده
پراکنش شهری یکی از عمدهترین چالشهای فراروی برنامهریزان وشهرسازان در سده بیست و یکم می- باشد، در این میان پراکنش شهری به صورت ساخت وسازهای غیرمجاز و سکونتهای غیررسمی، در پیرامون کلان شهرهای کشورمان رخساره نموده و باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی و تحمیل هزینههای سرسامآوری برای گسترش شهر و تاسیسات و زیرساختهای شهری شده است. بر این اساس هدف نوشتار حاضر، تحلیل اثرات و پیامدهای اقتصادی پراکنش افقی شهر یزد بر نواحی پیرامونی و ساخت و سازهای احداث شده در حریم شهر و تحلیل میزان هزینه زیرساختهای جدید - آب، فاضلاب، برق، تلفن، گاز، خدمات حمل و نقل و غیره - در بخشهای پیرامونی و بیرونی شهر بوده است.
برای حصول نتیجه بهتر و مقایسه هزینه زیرساختها در محدوده شهر نسبت به حریم شهر، شهرکی در حریم شهر یزد به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است و هزینه های ساخت و توسعه، تعمیر و نگهداری زیرساختهای شهری در حریم شهر مورد بررسی قرار گرفته است و با توجه به تجزیه و تحلیل در زمینه زمین های خالی محدوده شهر یزد، که مساحت چشمگیری را از مساحت محدوده قانونی شهر یزد را به خود اختصاص داده است، اگر توسعه درون محدوده شهر اتفاق بیافتد هزینه ساخت زیر ساختهای شهری حذف و صرفه جویی خواهد شد و شهرداری و مدیریت شهری فقط مستلزم هزینه توسعه، تعمیر و نگهداری در بخش زیرساختها خواهند شد.
.1 مقدمه شهرهای جهان یکی پس از دیگری رشد پیدا می کنند اما هنوز به بسیاری از مسائلی که برای توسعه شهرها ضروری است توجه نمیشود. در حال حاضر یکی از مسائل تمام شهرها، رشد شهرنشینی و به تبع آن گسترش شاخکهای خزنده شهری بر اراضی پیراشهری و حرایم شهر می باشد که پیامدهایی چون: حاشیه نشینی، نابودی اراضی کشاورزی، افزایش جمعیت شهرها، گسستگی بافتهای فیزیکی، مشکلات زیست محیطی، عدم امکان پاسخگویی برخی از خدمات، هزینه زیر ساختهای شهری مانند آب، برق، گاز، تلفن، احداث خیابان، خدمات حمل و نقل و غیره در حرایم شهر به وجود میآید.
با وجود آگاهی از اثرات نامطلوب ناشی از پراکنش و گسترش افقی شهر بر محیط طبیعی، این واقعیت را نیز باید قبول کرد که رشد افقی شهرها اجتناب ناپذیراست. شهر یزد نیز همانند سایر شهرهای ایران پراکنش افقی شهری بسیار سریعی را در چند دهه قبل تجربه کرده است. شهر یزد به عنوان یک شهر میانی یا متوسط کشور، علیرغم آنکه درگذشته رشد و گسترش آرامی داشته است، در چند دهه اخیر به ویژه از دهه 40 به بعد در همه جهات رشد و توسعه فضایی سریعی را تجربه کرده است که اثرات و پیامدهای زیادی را به دنبال داشته است.
یک عامل یا فاکتور مسبب پراکنش افقی بی رویه شهر یزد در چند دهه اخیر نبوده است؛ بلکه مجموعه ای از عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی، محیطی- جغرافیایی و سیاسی- مدیریتی به صورت ترکیبی دست به دست هم داده اند تا امروزه این شهر دچار اشغال فضایی سریع و گسترده گردد که از نظر حجم و اندازه گستردگی فضایی شهر در حریم و پیرامون شهر در نوع خود کم نظیر می باشد. در این پژوهش سعی شده است اثرات و پیامدهای اقتصادی گسترش افقی در زیرساختهای شهری شهر یزد در حرایم و پیرامون آن مورد بررسی قرار گیرد.
مساله پژوهش هزینه تامین و تدارک زیرساخت های جدید در نتیجه گسترش افقی شهر یزد در حریم و بخش های پیرامون دور از شهر اصلی می باشد به این گونه که اثرات و پیامدهای اقتصادی پراکنش افقی شهر یزد بر نواحی پیرامونی و ساخت و سازهای احداث شده در حریم شهر چگونه است؟ و هزینه زیرساخت های جدید در بخش های پیرامونی و بیرونی شهر - آب، فاضلاب، برق، تلفن، گاز، احداث خیابان، خدمات حمل و نقل و غیره به چه میزان است؟ و چگونه می توان سهم هزینه های زیرساختی جدید در حریم شهر را در بودجه های شهرداری و سازمان های مدیریت شهری کاهش داد؟
.2 ادبیات تحقیق و مرور پژوهشهای پیشین دانشمندان و نظریه پردازان زیادی در زمینه عوامل و فاکتور هایی که باعث می شوند شهرها رشد و گسترش بیرونی داشته باشند و گسترش افقی سریع در آنها اتفاق بیفتد، به بحث و بررسی پرداخته اند. هر چند بیشترین تئوری ها پایه اقتصادی دارند و عامل اقتصادی را مهمترین عامل پیدایش گسترش افقی بی رویه شهری دانسته اند، اما عده ای هم به عوامل دیگر سهیم در پیدایش این پدیده اشاره کرده اند که به طور کلی در ذیل تشریح شده است.
زنگنه شهرکی، کاویانی، مجیدی هروی - - 1391، در مقاله ای تحت عنوان"تبیینی جامع بر علل و عوامل موثر بر پراکنش افقی شهرها؛ نمونه مورد مطالعه:شهر یزد" نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که تنها یک عامل یا فاکتور مسبب پراکنش افقی بی رویه شهر یزد در چند دهه اخیر نبوده است، بلکه مجموعه ای از عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی، محیطی-جغرافیایی و سیاسی-مدیریتی به صورت ترکیبی دست به دست هم داده اند تا امروزه این شهر دچار اشغال فضایی سریع و گسترده گردد که از نظر حجم و اندازه گستردگی فضایی شهر در نوع خود کم نظیر می باشد.
پور محمدی، جام کسری - - 1389، در مقاله ای با عنوان"ارزیابی ناپایداری در توسعه فضایی متروپل تبریز" یافته های تحقیق نشان میدهد که توسعه و پراکنش فضایی شهر باعث کمبود و گرانی زمین و مسکن، تخریب باغها و اراضی کشاورزی، فرسودگی و تهی شدن بافت قدیم، تنزل اعتبارات فرهنگی و هویت تاریخی شهر، دست اندازی شهر بر روی مناطق ناپایدار و نواحی بالقوه خطرناک، از بین رفتن جنبه های زیبایی شناسانه شهر، ظهور و گسترش مناطق حاشیه نشین، ادغام روستاهای پیرامون و تغییر نقش آنها شده و قابلیت های زیست-محیطی این شهر را به مخاطره انداخته است. از سویی، عدم انطباق توسعه فضایی شهر با ظرفیت زیرساختها و فضاهای شهری و به عبارتی، عدم حاکمیت برنامه های اصولی شهرسازی بر گسترش شهر منجر به عقب ماندگی روند شهرسازی از شهرنشینی بی رویه شده و این شهر را از منظر توسعه پایدار شهری به زیر سؤال برده است.
تئوری فرار از آسیبهای مرکز شهر میل به اسکان در پیرامون شهرها را برحسب امکانات مناطق مسکونی واقع در حاشیه شهرها و برعکس مشکلات و مقررات سخت مرکز شهر توضیح میدهد. براساس آن جمعیت در مراکز شهرها به علت پایین بودن سطح کیفیت امکانات - آموزشی و ، تفریحی ... - و قوانین سخت ساخت وساز و احیاء ، تعدد مالکیت و.. به حواشی رانده میشوند. Peter Newman، - 1992 - ، ارزیابی هزینههای رویکردهای مختلف توسعه در شهرهای استرالیا: این پژوهش در جستجوی تاثیرات اقتصادی دو نوع توسعه - توسعه مجدد و توسعه حاشیهای - است. چنانکه هزینههای آنها شامل دستهبندیهای: تدارک زیرساخت، هزینههای حملونقل، انتشار گارهای گلخانهای و هزینههای سلامتی میشود. یافتهها نشان میدهند هزینههای قابل توجهی در توسعه مجدد شهری صرفجویی میشود. تا کنون بیشترین ارقام هزینهها مربوط به زیرساختها و حملونقل بودهاند در حالیکه انتشار گازهای گلخانهای و شاخصهای سلامت بخش کوچکتری از هزینهی کل را شامل میشدهاند.
Ronan Trubka، - 2010 - ، هزینههای پراکندگی شهری- زیرساختها و حمل و نقل در ملبورن و سیدنی - Aapril 2010 - ، پژوهش حاضر این موضوع را نشان میدهد که چرا این اتفاق افتاده است - این رویکرد بسیار هزینه بر است - . برای ایجاد هر بلوک جدید در حاشیه شهر در قیاس با توسعه مجدد یارانه زیرساخت از سطوح مختلف دولت تا حدود 85000 دلار وجود دارد. دولتمردان نگران توان مالی و این سرمایهگذاری زیرساختی را اینگونه توجیه میکنند که به عنوان بخشی از یارانه برای کسانی است که نیازمند خرید خانه هستند.
هزینههای شخصی و عمومی لازم هستند تا اطمینان حاصل شود سفرهای مردم در نواحی شهری به سهولت انجام میگیرد. هزینههایعملیاتیِ فردی و عمومی حملونقل در حدود 18000 یورو برای هر خانوار در سال بیشتر از هزینههای بازسازی و توسعه مجدد مناطق شهری است. هزینههای حملونقل در حاشیه شهر بیشتر از هزینههای وام مسکن است. بنابراین هزینههای زیرساخت و حملونقل نشان میدهند که باید بر روی توسعه مجدد تمرکز شود تا توسعهی حاشیه شهری.
.3 محدوده مورد مطالعه حوزه کار بررسی پراکنده رویی و اسپرال شهری و اثرات اقتصادی این پراکنش افقی در بخش زیرساخت ها در شهرکی واقع در حریم شهر یزد - باغ شهر کوثر - میباشد. مجتمع بزرگ فرهنگی- تفریحی، توریستی کوثر در محور یزد- تفت، در حریم شهری یزد است، این پروژه بزرگ در سه فاز متشکل از مجموعه باغ ویلایی و دهکده های فرهنگ و هنر، ورزشی، دانشی، کار، سلامت، مراکز خدماتی و فضای سبز جامع و مناسب طراحی
