بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مهاجرت در توسعه کالبدی – فضایی نقش مهمی ایفا می کند و شهرها نیز مانند موجود زنده از لحاظ وسعت، پیچیده تر می گردند و به دنبال این رشد فیزیکی ، وضعیت اقتصادی و وضعیت اجتماعی و فرهنگی آنها به تدریج دگرگون می شود. شهر ماهشهر به سبب موقعیت خاص بندرگاهی و همجواری با صنایع پتروشیمی، یکی از مهم ترین قطبهای صنعتی کشور است و به همین خاطر، همه ساله مورد هجوم تعداد انبوهی از مهاجران از نقاط دور و نزدیک و به اشکال مختلف افرادی یا جمعی و خانوادگی بوده که اغلب قشر جوان و جویای کار هستند.
متناسب با رشد و افزایش جمعیت شهر، امکانات موجود رشد و توسعه کندی داشته و جوابگوی نیاز شهروندان نمی باشد در نتیجه مشکلات زیادی را برای ساکنین و تازه واردان به این شهر در زمینه فضای سکونت گاهی و برخورداری از امکانات رفاهی مورد نیاز به وجود آورده است.
هدف اصلی این پژوهش بررسی این فرضیه که آیا مهاجر پذیری شدید شهر ماهشهر، عامل اصلی توسعه فضایی – کالبدی این شهر بوده است؟ جهت اثبات فرضیه از روش توصیفی – استنباطی استفاده شده و به این نتایج دست یافته شد که در دهه های 1345 – 1390 مهاجرت با بیش از 64درصد عامل اصلی افزایش جمعیت و به تبع آن توسعه کالبدی شهر ماهشهر بوده است.
-1 بیان مسئله:
بدون شک مهاجرت یکی از پیچیده ترین مسائل امروزه بشری است و تاکنون در هیچ عصری نمی توان همتایی برای تنوع و گستردگی آن که در عصر حاضر وجود دارد ، سراغ گرفت . مهاجرت پدیده ای است که همواره شهرهای تحت تاثیر این پدیده ، دچار نابسامانیها و دگرگونیهای ساختاری-فضایی در ابعاد گوناگون می شود که این رفتارها در نتیجه تغییرات و نوسانات اکولوژی اجتماعی بوده و متناسب با موقعیت اقتصادی گروه های انسانی ، سبب تغییرات در بافت کالبدی -فیزیکی آن شهرها می گردد و اغلب سبب توسعه فیزیکی ناموزون و نامتعادل شهرها می شود.
توسعه فضایی و کالبدی شهر ، فرآیند پویا و مداومی است که اگر این روند سریع و بی برنامه باشد نه تنها ترکیب فیزیکی مناسبی از فضاهای شهری به وجود نخواهد آمد ، بلکه مشکلات عدیده ای را نیز در زمینه دسترسی به خدمات مختلف ، دامن گیر شهروندان خواهد نمود . عوامل و مسائل بسیاری در رشد و توسعه کالبدی – فضایی شهرها نقش دارند که بعضی از آنها در حوزه اقتصادی و برخی در حوزه اجتماعی و سیاسی ، شرایط لازم را جهت توسعه کالبدی – فضایی پیدا می کنند.
ماهشهر در طی دوره 50 ساله - سال های– 1395 - 1345 با رشد و توسعه فیزیکی زیادی مواجه شده که با وجود اراضی ملی و مستثنیات زیاد ، بخش وسیعی از زمینهای کشاورزی اطراف شهر نیز دستخوش تغییر کاربری و تخصیص به مصارف شهری شده است و در صورت ادامه این روند و عدم کنترل و تعادل بخشی میان رشد جمعیت و امکانات موجود شهر و مدیریت نکردن روند مهاجرت ، در سال هایآتی با کمبود زمین برای مسکن و تامین سرانه های مختلف شهری مواجه خواهیم شد که این امر سبب بروز مشکلات عدیده ای ازجمله حاشیه نشینی ، بیکاری ، افزایش جرم وجنایت و ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی دیگر خواهد شد.
مهاجرت در سطوح مختلف بین المللی ، ملی ، ناحیه ای و محلی تابع سلسله مراتبی از نیازها ، انتظارات و آمال است که طی مراحل مختلف زندگی انسان ، برای بهتر زیستن انجام می گیرد . دو پدیده مهاجرت و شهرنشینی در جوامع مختلف در حد وسیعی به وقوع می پیوندد . مسئله مهاجرت بی رویه به شهرها باعث افزایش سریع جمعیت شهرنشین و به تبع آن گسترش و توسعه فیزیکی بی نظم در شهرها می شود.
همچنین تمرکز روز افزون جمعیت در نواحی مختلف شهری و رشد سریع شهرنشینی ناشی از مهاجرت ، مشکلاتی را در ارائه خدمات مناسب به شهروندان به وجود آورده و ناهنجاریهای گوناگون را به دنبال خوهد داشت . شهر ماهشهر به سبب موقعیت خاص بندرگاهی و همجواری با صنایع پتروشیمی، یکی از مهمترین قطبهای صنعتی کشور است و به همین خاطر ، همه ساله مورد هجوم تعداد انبوهی از مهاجران از نقاط دور و نزدیک و به اشکال مختلف انفرادی یا جمعی و خانوادگی بوده که اغلب قشر جوان و جویای کار هستند.
تمرکز فعالیتهای صنعتی ، خدماتی ، بندر صادرات و واردات ، شیلات و غیره در این شهرستان ، تمرکز و رشد جمعیت در شهر ماهشهر را به دنبال داشته است این در حالی است که متناسب با رشد و افزایش جمعیت شهر ، امکانات موجود جوابگوی نیاز شهروندان نمی باشد در نتیجه مشکلات زیادی را برای ساکنین و تازه واردان به این شهر در زمینه فضای سکونتگاهی و برخورداری از امکانات رفاهی مورد نیاز به وجود آورده است .
-2 ویژگیهای منطقه مورد مطالعه
شهرستان بندر ماهشهر در جنوب غربی ایران و جنوب استان خوزستان واقع گردیده و مساحت این شهرستان به میزان 1922 کیلومتر مربع می باشد. این شهرستان دارای 83 کیلومتر مرز آبی با خلیج فارس می باشد. در سال 1339 شمسی بخش بندر معشور که بخشی از توابع خرمشهر محسوب می شده به شهرستان ارتقاء و در سال 1344 شمسی با تصویب هیات وزیران نام این شهرستان از معشور به ماهشهر تغییر یافت.
شهرستان بندر ماهشهر در منطقه خشک و فرا خشک جغرافیایی واقع شده و در حوزه وسیع و مستطح به مساحت 591 هزار هکتار در ناحیه جلگه ای قرار دارد. افزایش سریع درجه حرارت در فصل بهار چهره طبیعت منطقه را خشک و خشن و ارزش مراتع را شداًی کاهش می دهد . شهرستان بندر ماهشهر در بخش جلگه ای دشت خوزستان واقع شده و ناهمواری و پستی و بلندی زیادی نداشته و بیشتر بصورت مستطح می باشد. ماهشهر دارای آب و هوای گرم و مرطوب میباشد. دمای آن بین50 درجه در تابستان و صفر درجه در زمستان تغییر میکند. ماهشهر دارای شرجیهای شدید و آزاردهنده در تابستان میباشد به شکلی که رطوبت نسبی تا٪100 میرسد.
میزان بارندگی به طور میانگین در این منطقه 195 میلیمتر می باشد. بندر ماهشهر به سبب داشتن خاک شور و قلیایی، پوشش گیاهی آن ضعیفاست و به طور پراکنده درختان کُنار و گز در آنجا دیده میشود. شهر ماهشهر به دلیل قرارگیری در نوار عرضهای پائین و تابش عمودی اشعه خورشیدی از یک سو و مجاورت با ساحل دریا از سوی دیگر ، دارای بالاترین رطوبت مطلق و هوای شرجی که در تابستان اغلب موارد به 95 و حتی 100 درصد رطوبت بالغ می شود
از طرفی به دلیل گرمای هوا و بالا بودن گنجایش و ظرفیت نگهداشت بخار آب در فضا ، فشار بخار آب به حد اشباع نرسیده و نبود مکانیسم صعود ، منجر به کاهش بارشهای جوی شده که این منطقه را در ردیف مناطق نیمه خشک و کم باران قرار داده است. مجموع بارش ماهانه شهرستان بندر ماهشهر در اواخر پائیز و زمستان صورت گرفته و در فصل بهار به ندرت و به میزان خیلی کم ، بارش باران صورت گرفته است . فصل تابستان نیز فصل خشک سال در طی این دوره بلند مدت بوده و فاقد ریزشهای آسمانی بوده است .
شکل شماره:1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
