بخشی از مقاله
چکیده
منطقه بالکان به علت ویژگیهای بارز طبیعی، انسانی، اقتصادی - کشاورزی - و سیاسی از گذشته تاکنون مورد نظر حاکمان، سیاستمداران و قدرتهای بزرگ منطقه ای و فرامنطقه ای بوده و می باشد. ویژگی های فرهنگی منطقه بالکان، نشان از نقش هویتی اقوام و مذاهب در روند سیاستهای این منطقه و جهان دارد. گفتنی است که تا به حال، مطالعاتی که در زمینه جغرافیای فرهنگی منطقه بالکان صورت گرفته است، بیشتر دائر مدار خود منطقه بالکان بوده و در این بررسی ها و پژوهش های بعمل آمده، نقش بوسنی و هرزگوین و تحولات آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هر چند جنگ بوسنی منجر به ایجاد مطالعاتی در باره موقعیت استراتژیکی بوسنی گردید اما همه این مطالعات بیشتر به قومیت های مختلف موجود در بوسنی و نقش آفرینی آنها در طول جنگ بوسنی و بعد از جنگ معطوف بود و کمتر موقعیت خاص بوسنی به عنوان یک کشور تاثیرگذار بالکان پرداخته شده است. لذا این پژوهش از این منظر تحیقی نو در این عرصه شمرده می شود.
یکی دیگر از دلایل ضرورت و اهمیت تحقیق در این موضوع، تقارب فرهنگی بوسنی با ایران است. بخش بزرگی از فرهنگ اسلامی در بوسنی و هرزگوین متاثر از فرهنگ ایران است. این تاثیر به ویژه در زمینه عرفان و معنویت اسلامی برجسته است و از این رو بوسنی و هرزگوین نقطه تلاقی فرهنگ غربی از یک سو و فرهنگ اسلامی از سوی دیگر است و همین امر اهمیت استراتژیک این کشور را دوچندان کرده است.
در پایان یادآور می گردد که این تحقیق کوشیده است تا نشان دهد که این منطقه از دنیا با مرکزیت بوسنی و هرزگوین دارای چه ویژگی های منحصر به فرد استراتژیک و ژئوپلتیک بوده که طی قرن بیستم سرمنشا بسیاری از منازعات بین المللی و منطقه ای بوده است.
مقدمه
منطقه بالکان به علت ویژگیهای بارز طبیعی، انسانی، اقتصادی - کشاورزی - و سیاسی از گذشته تاکنون مورد نظر حاکمان، سیاستمداران و قدرتهای بزرگ منطقه ای و فرامنطقه ای بوده و می باشد. این منطقه از منظر طبیعی دارای مساحتی حدود 520/000 کیلومتر مربع می باشد که جمعیتی حدود پنجاه میلیون نفر را که مابین دریای آدریاتیک و یونان از غرب ؛ دریای مدیترانه از جنوب ؛ دریای اژه و دریای سیاه از شرق را در خود جای داده است. همین موقعیت جغرافیایی باعث حاصلخیزی زمینهای کشاورزی این منطقه می باشد و گاهی با عنوان انبار غله در کتب تاریخی نامیده شده است که همیشه مورد توجه همسایگان خود بوده است.
ویژگی های چند قومیتی و ژئوپلیتیک منطقه بالکان، نشان از نقش هویتی اقوام و مذاهب در روند سیاستهای این منطقه و جهان دارد. به طور کلی تحولات در جنوب شرق اروپا، نشان از این دارد که این منطقه به سمت ثبات سیاسی حرکت می نماید و از لحاظ اقتصادی نیز روند رو به جلویی را در پیش گرفته است. آنچه که ما امروزه به عنوان بالکانیزاسیون در عرصه سیاست می بینیم نشانگر این واقعیت است که امتیازات و ویژگی های فراوانی، بالکان را از سایر نقاطی که دچار تحول و خرد شدن واحدهای سیاسی شدند، مجزا می سازد. عمق تحولات و تأثیر آن بر مسایل قاره اروپا و خطرات بالقوه که جهان و بخصوص اروپا را نگران ساخته بود، بارزترین ویژگی های محدوده مورد نظر ماست و به عنوان یک منطقه نمونه از آن یاد می شود.
در این تحقیق، از منابع و اطلاعات موجود فارسی، انگلیسی و بوسنیایی و همچنین اسناد و مدارک موجود در آرشیو وزارت خارجه و سفارت جمهوری اسلامی ایران در سارایوو و نیز کتابخانه، مرکز اسناد، آرشیو مجلات، فصلنامه های تخصصی رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران در بوسنی و نیز کتابخانه های بنیاد ملاصدرا و موسسه علمی - پژوهشی ابن سینا استفاده شده است و نیز از طریق انجام مصاحبه با کارشناسان میز بوسنی و هرزگوین، اطلاعات میدانی مورد نیاز استخراج گردده است.
بیان مسأله
کشور بوسنی و هرزگوین به لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرق اروپا و در شبه جزیره بالکان قرار گرفتهاست و با کشورهای کرواسی، صربستان و مونته نگرو مرز مشترک دارد. این کشور از دو ناحیه بوسنی - در شمال - و هرزگوین - در جنوب - تشکیل شدهاست.مرز آبی این کشوربه طول22 کیلومتر تنها راه دسترسی این کشور به آبهای آزاد است بندر نئوم در این منطقه واقع شده است.
و در این میان جایگاه بوسنی و هرزگوین با توجه به برخورداری از موقعیت ژئوپلیتیکی مناسب در آینده اروپا اینگونه ارزیابی می شود که اروپا برای تامین امنیت و آسایش مردم خود درصدد هزینه کردن در مناطق پرالتهاب بالکان است. آن ها می کوشند کشورهای جدیدی را به عضویت اتحادیه اروپا درآورند و البته برای این کار معیارهای مشخصی دارند. اتحادیه اروپا همواره دولت هایی چون بوسنی را وامی دارد تا در قالب و چارچوب موردنظرش قرار گیرند. عضویت در اتحادیه اروپا برای کشورهای کوچک و عمدتا ناتوانی مانند بوسنی، مقدونیه یا صربستان نوعی »آرزوی طلایی« محسوب می شود. در این بین به ویژه بوسنی با توجه به شمار قابل توجه مسلمانان و تجربه سه سال جنگ خونین برای اروپا اهمیت فراوانی دارد. بوسنی در حال حاضر طبق نظر اروپا در حال تجربه نوعی از اسلام است که قادر به تحمل اقوام و ادیان دیگر باشد.
یکی از دلایل ضرورت و اهمیت تحقیق در این موضوع، تقارب فرهنگی بوسنی با ایران است. بوسنی و هرزگوین به لحاظ فرهنگ ادبیاتی، در گذشته ای نه چندان دور رسم الخط عربی و فارسی رایج بوده و شعرای زیادی به این دو زبان شعر می سروده اند. از اینرو در کتابخانه های معتبر بوسنی هم چون قاضی خسرو بگ می توان آثار ارزشمندی به زبان های ترکی ، فارسی و عربی یافت . هنوز در ذهن نسل قدمی بوسنی خاطراتی از گذشته و زمانی که پدران آنهادر شب نشینی های فامیلی اشعار فارسی می خواندند ، وجود دارد.
این پژوهش در صدد آن است تا به بررسی جنبه های خاص فرهنگی بوسنی و هرزگوین به عنوان یکی از کشورهایی که با تنوع قومی و نژادی قادر است تاثیرات مستقیمی بر تحولات ژئوپلتیک بالکان و اروپا بگذارد، بپردازد. یقینا انجام این دسته از تحقیقات می تواند منجر به افزایش شناخت و کنکاش مولفه های مورد نیاز برای کمک به ترسیم بهتر خطوط کلی دیپلماسی عمومی در برخورد با تحولات منطقه بالکان و کشور بوسنی و هرزگوین گردد . لذا نهادها و موسساتی که بطور مستقیم در بحث سیاست خارجی و مطالعات استراتژیک دخیل هستند بهره وران اصلی این پژوهش به شمار می آیند.
پیشینه بوسنی و هرزگوین
بر اساس شواهد تاریخی موجود، تاریخ تمدن سرزمین کنونی بوسنی و هرزگوین به سه هزار سال پیش باز می گردد.
