بخشی از مقاله
چکیده
حضرت خدیجه کبری - س - همسر فداکار پیامبر گرامی اسلام - ص - ، از برترین زنان جهان، نخستین زن مسلمان، حامی مادی و معنوی پیامبر اکرم - ص - و مادر حضرت فاطمه زهرا - س - بود. وی به دلیل خدمات بزرگی که برای گسترش توحید انجام داد، در پیشگاه خدا و رسولش به جایگاه و منزلت مهم دست یافت. به همین دلیل، سیما و شخصیت و فضایل ایشان در متون تاریخی، روایی و ادبی مدح شده است. در ادب فارسی، شاعران فارسیسرا با بهرهگیری از منابع تاریخی و روایی، سیمای مبارک او را در قالبهای شعری گوناگون، با شیوهها و رویکردهای متفاوتی به شعر کشیدهاند.
معرفی خدیجه کبری - س - به عنوان الگوی برتر، ستایش و بیان فضایل و مناقب ایشان را به دلیل جایگاهی که در تاریخ اسلام دارد، دو رویکرد اساسی در سرودههای فارسی به ویژه دوره معاصر میتوان برشمرد. شاعران فارسیسرای آیینی، با آنکه در معرفی شخصیت و تبیین زندگینامه و در توصیف فضایل و مناقب ایشان اشارههای مشترکی داشتهاند، در مواردی نیز کوشیده اند به یکی از عرصههای حیات این بانوی بزرگ به طور خاص توجه کنند و در سرودههایشان معرفی سازند.
مقدمه
تکریم و بزرگداشت شخصیتهای دینی، در تمامی ادیان و فرهنگها رایج است. در اسلام به دلیل تأکید بر کرامت انسانی افراد، به حفظ احترام شخصیت انسان تأکید شده، اما در این میان قرآن کریم، پیامبر - ص - و بزرگان دین، برخی از شخصیتهای دینی و مذهبی و اجتماعی را به دلیل جایگاه و خدماتشان که در راه اصلاح و پیشرفت جامعه انسانی ستودهاند. حضرت خدیجه کبری - س - یکی از این شخصیتهای بزرگ به شمار میآید که در تاریخ، حدیث و ادب ستوده شده است.
شعر یکی از بخشهای مهم دنیای ادبیات است و به لحاظ موضوع و محتوا، به دستههای مختلف تقسیم میشود و هر بخش آن با رویکرد خاصی به وجود آمده است؛ از جمله شعر دینی و آیینی که شاعر شخصیتهای ممدوح و موردنظرش را با آن میستاید. حضرت خدیجه کبری - س - ، از جمله کسانی است که شاعران و سرایند گان بزرگ، با استفاده از منابع تاریخی و روایی، شخصیت، فضایل و مناقب، مصائب و خدمات این بانوی بزرگ را ستودهاند.
نوشتار حاضر، از سه بخش اصلی تشکیل شده است. در بخش نخست، اجمالی از زندگینامه و شخصیت حضرت خدیجه کبری - س - با استفاده از کتابهای تاریخ و سیره گزارش میشود. بخش دوم نیز دربردارنده تعریف و تبیین انواع شعر فارسی و بازشناسی شعر آیینی است. بخش سوم که بخش اصلی این نوشتار به شمار میآید، با مراجعه به سرودههای شاعران فارسیسرای قدیم و معاصر درباره آن بانو، به بازخوانی و توصیف محتوایی آنها پرداخته است.
در معرفی سرودهها، سعی شده عنوان سروده ذکر گردد و اجمالی از زندگینامه سراینده در پاورقی توضیح داده شود. از آنجایی که سرودهها بیشتر طولانی بودند، ناگزیر شدیم ابیات و بخشهایی از آنها را گزینش نماییم. در برخی موارد، سرچشمههای تاریخی سرودههای شاعران را به متنهای تاریخی و روایی ربط دادهایم. در تهیه سرودهها و زندگینامههای شاعران، از مجموعههای شعری، دیوانهای شاعران، وبسایتها و وبلاگهای شاعران، و وبسایتها و وبلاگهای تخصصی در عرصه شعر و ادبیات فارسی بهره گرفتهایم. از میان هفده شاعر که سرودههایشان ذکر شده، به جز خاقانی و سنایی که به سدههای پیشین تعلق دارند، بقیه متعلق به دوره معاصر هستند.
زندگینامه حضرت خدیجه - س - و شخصیت والای ایشان
خدیجه کبری - س - دختر خویلد بن اسد و فاطمه بنت زائده در سال 68 قبل از بعثت در مکه به دنیا آمد.1 خانواده ایشان از تبارهای اصیل عرب بودند و پدرش از شجاعان طایفه اسد به شمار میرفت. همچنین برخی از بستگان او مانند ورقه بن نوفل پسرعمویش، و ابوالعاص خواهرزاده و دامادش، در دوران جاهلیت به دلیل برخورداری از کمالات والای شخصیتی چون: علم، امانتداری، و راستگویی شهرت داشتند.
آن بانو در دهم ربیعالاول سال بیست و پنجم عامالفیل یعنی پانزده سال پیش از بعثت ازدواج نمود و مدت 25 سال با پیامبر اکرم - ص - زندگی کرد. حاصل این ازدواج و زندگی مبارک، تولد شش فرزند به نامهای: قاسم، عبداالله، رقیه، زینب، امکلثوم، و حضرت فاطمه زهرا - س - بود.3 حضرت خدیجه - س - به سبب نجابت، شرافت و تربیت خانوادگیاش، به القاب و کنیههایی چون: مفتخر است.1 از اعتقادات آن بانو پیش از اسلام چیزی در منابع تاریخی نیامده، اما بر اساس برخی گزارشها، وی خداپرست و پاکسرشت بوده است. ایشان با اینکه زنی ثروتمند و زیبا بود، تا هنگام ازدواج با پیامبر - ص - ، با آنکه دو مرتبه ازدواج نمود، اما به لهو و لعب رایج در جامعه عرب جاهلی عصرش آلوده نگشت.
وی در مجالس لهو و لعب زنان اشراف عرب که در نزدیکیهای خانهاش برگزار میشد، شرکت نمیکرد و در کار تجارت نیز از برخورد بیش از حد با مردان کناره میگرفت و بیشتر اوقات میسره غلامش را برای رسیدگی به امور تجاری میفرستاد. او به سبب داشتن چنین فضایل اخلاقی، به »طاهره« ملقب شد. لقبی که بعدها حتی مایه افتخار اخلاف او شد و آنان به »بنو طاهره « ملقب شدند.2 ایشان پیش از ازدواج با رسول خدا - ص - ، به دلیل داشتن شرافت خانوادگی و مکنت دنیوی، مورد توجه مردان بزرگ در شبهجزیره عربستان قرار داشت.
بر اساس برخی روایات تاریخی، وی پیش از ازدواج با پیامبر اکرم - ص - ، در آغاز با ابوهاله هند بن نباش بن زراره ازدواج کرد که حاصل این ازدواج فرزندانی با نامهای هند، طاهر، حارث، هاله و دختری به نام زینب بود.3 البته درباره هاله اختلافنظر وجود دارد و برخی وی را دختر ابوهاله دانستهاند.4 دومین ازدواج وی با پسرعمهاش عتیق بن عائذ بن عبداالله بن مخزوم بود.5 از ازدواج دومش صاحب دختری به نام هند و پسری به نام عبداالله شد.6 حضرت خدیجه - س - ، از زنان ثروتمند جزیرهالعرب بود که پس از ازدواج با پیامبر اکرم - ص - ، تمامی ثروتش را در راه اسلام مصرف کرد.
