بخشی از مقاله
چکیده :
کشور آذربایجان به عنوان کشوری که دارای مشترکات و مفترقات در زمینه های مختلفی با کشور جمهوری اسلامی ایران است همواره دارای اهمیت بوده است. همچنین منافع حاصله از دریای خزر به عنوان عاملی مهم و سرنوشت ساز این پیوندهای ژئوپلتیکی را تحت تاثیر قرار میدهد. این مقاله با هدف اصلی بررسی شناخت پیوندهای ژئوپلیتیکی ایران و آذربایجان با تاکید بر منافع ایران در حوضه دریای خزر شکل گرفته است .
فرضیه اصلی مورد بررسی در این تحقیق عبارت است از این که همپوشانی منافع ایران و آذربایجان در دریای خزر ، پیوندهای ژئوپلیتیکی دو کشور را تحت تاثیر قرار میدهد نتایج به دست آمده از این مقاله بیان میدارد که عامل همسایگی و وابستگی های جغرافیایی و ژئوپلیتیک بین ایران و جمهوری آذربایجان، دو کشور را در موضع تقابل در یک حوزه جغرافیایی و ژئوپلیتیک قرار داده است، طوری که این واقعیت ژئوپلیتیک به عنوان شاخص ترین فاکتورهای جغرافیایی تأثیر گذار در روابط بین دو کشور، از بدو تأسیس این جمهوری، تا زمان حاضر عمل کرده است.
با نگاهی به یافتههای نظری وآماری نوشتار حاضر میتوان برتری کامل عوامل موثر بر واگرایی پیوندهای ژئوپلتیکی ایران و آذربایجان را در منطقه خزر مشاهده کرد. ظرفیتهای واگرایی بیشتر متأثر از عوامل جغرافیایی دریای خزر هستند. جمهوری اسلامی ایران برای در پیش گرفتن یک سیاست صحیح در منطقه خزر در درجه اول نیازمند ادراک صحیح موقعیت ژئوپلیتیک خود است.
این موقعیت ژئوپلیتیک حایل ایجاب میکند که سیاست خارجی ایران نسبت به قدرتهای جهانی از توازن نسبی برخوردار باشد. بدین معنی که دولت جمهوری اسلامی ایران برای تأمین منافع ژئوپلیتیک باید از اتکای صرف به یک قدرت اجتناب کرده و همواره سعی در برقراری توازن بین تمایلات سیاسی قدرتهای جهانی دخالت کننده در منطقه خود داشته باشد.
هدف اصلی این مقاله این است که پیوندهای ژئوپولتیکی ایران و آذربایجان با تاکید بر منافع ایران در حوضه دریای خزر بشناسانیم.سوال اصلی این است منافع ایران در حوضه دریای خزر چه تاثیری در پیوندهای ژئوپلیتیکی ایران و آذربایجان میتواند داشته باشد ؟
روش تحقیق در این مقاله بصورت تحلیلی و توصیفی می باشد.
مقدمه
ژئوپلیتیک چندگانه، ایران را به پل ارتباطی مهمترین مناطق تأمین کننده انرژی جهان در قرن 21 تبدیل کرده و سبب افزایش اهمیت ژئوپلیتیک ایران در میان دو منطقه حساس انرژی جهانی یعنی حوزه خزر و خلیج فارس گردیده است. این منطقه که حد فاصل بین خلیج فارس و دریای خزر را شامل می شود را در اصطلاح "بیضی انرژی" جهان می نامند. در این بیضی انرژی حدود 80 درصد ذخایر انرژی جهان قرار دارند و ایران از نظر ژئوپلیتیکی در قلب این منطقه قرار گرفته است.
اهمیت ژئواکونومیک خزر بیش از هر چیز حول و حوش ذخایر انرژی آن می گردد. بطور کلی حوزه جغرافیایی اوراسیا با برخورداری از 38 درصد گاز، 6 در صد نفت و 28 در صد ذغال سنگ جهان پس از خلیج فارس دومین کانون مهم بین المللی انرژی را تشکیل می دهد. در عرصه جغرافیایی اوراسیا - شامل منطقه ای به وسعت شرق اروپا تا غرب چین - حداقل دو حوزه عمده انرژی از هم قابل تفکیک هستند. منابع نفت و گاز روسیه در سیبری غربی و اورال و منابع نفت و گاز خزر - واعظی، . - 2-11 :1386 ذخایر سیبری در اختیار روسیه است ولی امکان بهره برداری از ذخایر نفتی خزر برای کشورهای علاقمند وجود دارد.
یکی از مهم ترین مسائل دریای خزر که پس از فروپاشی شوروی، ظهور و بروز بیشتری پیدا کرد، ضرورت تعیین رژیم حقوقی جدید آن است. سازمان همکاری های منطقه ای به علت نگرش های مختلف اعضا، درباره نوع رژیم حقوقی دریای خزر، چندان توفیقی نداشته است. زیرا، ترکمنستان، معیار 12 مایل دریایی را برگزید، آذربایجان به تقسیم سطح آب به مناطق ملی - تقسیم مساوی - و قزاقستان از مقررات دریایی سازمان ملل متحد دفاع می کند که همان معیار 12 مایل دریایی است. روسیه نیز، از تعمیم مقررات گذشته سخن می گوید، اما ایران که همانند آذربایجان خواهان واگذاری سهم مساوی و مشترک از این دریا به کشورهای ساحلی است، عقیده دارد تا قبل از روشن شدن اساس نامه حقوقی دریای خزر و قبول آن توسط همه کشورهای ساحلی، قراردادهای سابق می توانند اساسی برای فعالیت باشند.
رقابت قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای، پتانسیل تهدید قومی در ایران و رژیم حقوقی دریای خزر از مهمترین تحولات اثر گذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در این منطقه میباشد
اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن
با عنایت به مرز مشترک آبی و خاکی بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان و بالا بودن ارزش ژئوپلتیکی این کشور چه از لحاظ موقعیت جغرافیایی و چه از لحاظ منابع انرژی و پتانسیل اقتصادی در این کشور و همچنین بدلیل وجود ریشه های تاریخی و فرهنگی و مذهبی این کشور که اکثریت جمعیت را شیعیان تشکیل می دهند و اینکه جمهوری آذربایجان یکی از پنج کشور ساحلی دریای خزر است این عوامل خود نشان گر نوعی پیوند مشترک میان دو کشور می باشد و همچنین مباحث جاری در زمینه لزوم حفظ منافع ایران در دریای خزر خصوصا پس از تقسیم شوروی به کشورهای هم مرز با ایران، که از دلایلی اصلی پرداختن به این موضوع بشمار می آید. که شناخت و مطالعه مسائل فوق می تواند باعث گسترش دامنه همکاری های دو کشور در عین لزوم حفظ منافع ایران در دریای خزر باشد.
مفاهیم نظری
مفهوم ژئوپلیتیک
ژئوپلیتیک بخشی از دانش جغرافیاست، که این اصطلاح برای اولین بار توسط رودلف کلین سوئدی - - 1864-1922 مطرح شد. در واقع وی از نظریهی موجود زنده بودن ممالک که توسط راتزل، پدر جغرافیای سیاسی اعلام شده بود حمایت کرد. - عزتی، - 9 :1980 تعریف »ژئوپولیتیک» :«ژئوپولیتیک«مرکّب از دو واژه »ژئو« به معنای زمین و »پولیتیک« به معنای سیاست است. در فارسی، معادلهایی همانند »سیاست جغرافیایی«، »علم سیاست جغرافیایی« و »جغرافیا سیاستشناسی« برای آن ذکر شده است
بی کوهن جغرافیدان وژئوپلیسین معاصر امریکایی تعریف زیر را ارایه میدهد:
ژئوپلیتیک عبارتست از مطالعه کاربردی روابط فضای جغرافیایی با سیاست که تاثیر دوجانبه الگوهای فضایی اشکال و ساختارها را با عقاید سیاسی و سازمانها مورد مطالعه قرار دارد.
پاتریک اسولیوان تعریف زیر را ارایه می دهد:
ژئوپلیتیک عبارتست از مطالعه جغرافیایی روابط بین گردانندگان و مدیران قدرت اعم از فرمانروایان ملی و نهادهای فراملی.
پیتر تایلور جغرافیدان سیاسی انگلیسی:
ژئوپلیتیک عبارتست از مطالعه توزیع جغرافیایی قدرت بین کشورهای جهان به ویژه رقابت بین قدرتهای بزرگ - taylor1993:330 -
استراتژی
واژه »استراتژی » - Strategy - که اکنون در زبان فارسی از آن به »راهبرد« تعبیر می شود مفهومی است که از عرصه نظامی نشأت گرفته وعداًب در سایر عرصه ها از جمله اقتصاد، تجارت و به ویژه عرصه سیاست و مملکت داری از کاربرد زیادی برخوردار شده است .
ریشه واژه »استراتژی« واژه یونانی »استراتژیا » - Strategia - به معنای »فرماندهی و رهبری« است. اکنون معنای ساده استراتژی عبارت است از یک طرح عملیاتی به منظور هماهنگی و سازماندهی اقدامات برای دستیابی به هدف.
مفهوم استراتژی در عرصه سیاست از کاربرد زیادی برخوردار است. کارل فون کلازوتیز که از استراتژیست های بزرگ جهان بوده گفته است جنگ ادامه سیاست به شیوه های دیگر است. بر پ همین اساس در گذشته وقتی سیاست تبدیل به شیوه های نظامی شد و استراتژی لقب می یافتبعداً خود واژه استراتژی برای برنامه سیاسی کلان کشور مورد استفاده قرار گرفت
