بخشی از مقاله
چکیده
حاشیه نشینی، پدیده ای جهانشمول است که امروزه بسیاری از شهرهای جهان با آن و چالش های متعدد ناشی از آن مواجه هستند. مناطق حاشیه نشین دارای ویژگی های خاصی از قبیل فضای کالبدی نامتجانس و نامنظم، بافت مسکونی آَشفته، جمعیت متراکم، کمبود امکانات خدماتی، نرخ بیکاری بالا، مشاغل کاذب، فقر و توسعه نیافتگی و پایین بودن سطح شاخص های اجتماعی، فرهنگی،بهداشتی،احساس محرومیت و تبعیض شدید و ... هستند.
این ویژگی ها و شاخص های منفی، مناطق حاشیه را مستعد انواع چالش ها و معضلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می کند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع معتبر کتابخانه ای در صدد پاسخ به این سوال است که حاشیه نشینی در کلانشهرها چه پیامدهای منفی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی به همراه دارد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که به دلیل فضای کالبدی و اجتماعی نامناسب مناطق حاشیه، این مناطق هم برای خود منبع بسیاری از تهدیدات به شمار می روند و هم می توانند سایر مناطق شهری را دچار تهدید سازند.
بدین ترتیب فقر اقتصادی، محرومیت اجتماعی و سطح پایین شاخص های فرهنگی و احساس محرومیت در بین ساکنین به خصوص نسل دوم حاشیه نشینان در مجموع منجر به بروز بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی، بزهکاری و جرم در این مناطق می گردد. علاوه بر این، نارضایتی شدید حاشیه نشینان و احساس محرومیت و تبعیض شدید به خصوص در نسل دوم حاشیه نشینان، می تواند زمینه را برای بروز شورش های اجتماعی فراهم کند که از منظر سیاسی-امنیتی تهدید به شمار می رود.در نهایت، حاشیه نشینی آثار و پیامدهای نامطلوب زیست محیطی را نیز به همراه دارد.
واژه های کلیدی:حاشیه نشینی، امنیت، تهدید، مشهد،کلانشهر
مقدمه
حاشیهنشینی پدیدهای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوّز گروه بزرگی از مردم در محدوده ای کنار شهرها ایجاد میشود. این پدیده اگرچه از گذشته وجود داشته لیکن امروز غالب شهرهای جهان خصوصا در کشورهای در حال توسعه به نوعی حاشیه نشینی و زاغه نشینی و چالش های متعدد آن روبرو هستندبر اساس برآوردهای برنامه اسکان بشر سازمان ملل، حدود یک میلیارد از جمعیت جهان اکنون در زاغه ها و حاشیه های شهری یا در سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند و در 30 سال آینده از هر سه نفر در جهان، یک نفر در مناطق حاشیه شهرها و سکونت گاههای غیرقانونی - غیر رسمی - سکونت خواهد کرد.
- کارگر و دیگران، دو میلیارد حاشیه نشین در شهرهای مختلف جهان و حواشی انها وجود خواهند داشت و تا نیمه این سده تعداد آنها به سه میلیارد یعنی بیش از یک سوم جمعیت این کره خاکی خواهد رسید.بر این اساس، حاشیه نشینی و آلونک نشینی یکی از مهمترین چالش ای هزاره سوم خواهد بودحاشیه نشینی،دارای آثار و پیامدهای مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است و به تعبیر دیگر، حاشیه نشینی، امنیت شهروندان و ملت ها را در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی مورد تهدید جدّی قرار می دهد.
این چالش ها، به طور طبیعی برای کشورهای در حال توسعه بیشتر خواهد بود و به خصوص کشورهای جهان اسلام به دلیل سطح پایین شاخص های توسعه بیشتر در معرض حاشیه نشینی و تهدیدات مختلف ناشی از آن هستند. موضوعی که این پژوهش تلاش دارد به اختصار به آن بپردازد.
روش تحقیق
این مقاله از نظر ماهیت و روش جزء تحقیقات توصیفی-تحلیلی محسوب می شود.اطلاعات مورد نیاز به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده است.سوال اصلی پژوهش آن است که مهمترین چالش های امنیتی حاشیه نشینی در ابعاد سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی در کلانشهرها به ویژه در کلان شهرهای کشورهای اسلامی کدام است؟
پیشینه تحقیق
تاکنون پژوهشهایی در حوزه مرتبط با تاثیرات حاشیه نشینی بر امنیت انجام گرفته که به پژوهش مورد نظر تا حدودی مرتبط است. پژوهش تبعات سیاسی - امنیتی حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ - اراک - توسط آقای سیامک سلیمانی ارائه گردیده که در آن آمایش سرزمین و برنامه ریزی منطقه ای به عنوان راهکار بلند مدت و مواردی نیز در جهت ادغام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاشیه نشینان در سیستم شهر به عنوان پیشنهادات کوتاه مدت ارائه گردیده است. تحقیق دیگر با عنوان تاثیر حاشیه نشینی بر وقوع جرائم علیه اشخاص در شهر مشهد سالهای 1386-87 توسط آقای فرامرز ویسی انجام شده است.
یافته ها نشان می دهد تعداد متهمین درمناطق حاشیه نشین بیشتر از مناطق غیر حاشیه نشین است و بیشترین اتهامات مربوط به گروه سنی 21 تا 30 سال می باشد.همچنین از لحاظ شغلی بیشترین متهمین مرد مناطق حاشیه نشین را بیکاران تشکیل می دهند. یافته های پژوهشی با عنوان مهاجرت، حاشیه نشینی و امنیت اجتماعی شهرها توسط نریمان شیوندی نشان می دهد حاشیه نشینان به علت فقر شدید و همه جانبه در ابعاد اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و ... و اعتراض نسبت به وضع موجود، اقدام به فعالیتهایی می کنند که موجب سلب آسایش شهروندان و امنیت شهرها می گردد.
همچنین یافته های مقاله بررسی نقش و تاثیر مهاجرت بر حاشیه نشینی و امنیت در شهر اردکان یزد توسط آقایان حسن حکمت نیا و محمد علی شاکر حاکی از آن است که شهر اردکان در ده سال گذشته به دلایلی مانند وجود کارخانه و شهرک های صنعتی، معادن متعدد و ...پذیرای حجم زیادی از مهاجرین بوده است. به دلیل عدم وجود زیرساخت های لازم جهت پذیرفتن این حجم زیاد جمعیت، منطقه با چالش حاشیه نشینی و سرقت، قتل عمد، نزاع های دسته جمعی، شیوع اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر و...بوبرو گردیده است.
مقاله بررسی تاثیرحاشیه نشینی برگسترش آسیب های اجتماعی شهرمشهد که توسط خانم مرضیه صابر و آقای هادی جانثار تالیف شده است نیز به روشنی تاثیر حاشیه نشینی را بر افزایش وقوع جرم و انحرافات اجتماعی در محدوده مورد مطالعه نشان می دهد
مبانی نظری:حاشیه نشینی
در فرهنگ شهر و شهرنشینی، حاشیه نشینی را تا حدودی مترادف با مفاهیمی همچون زاغه نشینی، آلونک نشینی، اسکان غیررسمی،حلبی آباد و مناطق فقیرنشین به کار می برند. حاشیه نشینان شهری معمولا از ابعاد مختلف زندگی، یعنی حاشیه نشینی در حقیقت مفهومی بسیار کلی است که ابعادفیزیکی - مسکن ناهنجار - و از بعد اجتماعی - با فرهنگ و مختلف و مصادیق متفاوتی را در متون علوم اجتماعی و انسانی رفتارهای اجتماعی جدا و متفاوت از جامعه شهری - و از بعد دربر می گیرد.
حاشیه نشینی اقتصادی - ویژگی های اشتغال،درآمد و مهارت - متمایز می شوند عبارت است از فضایی منطقه ای- کالبدی که ازابعاد چندگانه و در واقع جزء محروم ترین قشرهای جامعه شهری به شمار می ای در سطح پایین تری از متوسط جامعه منطقه ای شهر قرار روند.به علت این محرومیت شدید در برابر هرگونه آسیب دارد. به اعتقاد برخی، حاشیه نشینی به معنای اجتماعی نیز بی دفاع هستند. اعم ، شامل تمام کسانی است که در محدوده اقتصادی شهری معمولا افراد ساکن مناطق حاشیه به شغل هایی از قبل مغازه ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند.
صالحی بقالی یا خواروبارفروشی در کنار منازل خود و یا کارگری و امیری در تعریفی دیگر، نقاط حاشیه نشین یا باغبانی در دیگر مناطق شهر و یا مزارع مشغول هستند. .مساله سکونتهای غیررسمی به مکانهایی اطلاق می شود که در داخل مشخص در حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی از یک سو به یا پیرامون شهرهای اصلی قرار دارند و فاقد امکانات و خدمات تجمع فقر و آسیب های در آن ها و از سوی دیگر به محیط بوده و از اینرو جاذب طبقه کم درامد هستند. نابسامان کالبدی و نبود خدمات کافی مربوط است.
بدین سان از منظر قوانین کشوری،حاشیه شهر سکونتگاههایچرخه عمیقی از اجتماع فقیر و محیط فقیرنشین به وجود غیررسمی هستندکه خارج از محدوده و درحریم شهرقراردارند. آمده که سیر نزولی مستمری دارد. برخی نیز به حاشیه نشینی از منظر اجتماعی نگریسته اند و در واقع سکونتگاههای حاشیه ای تجلی فضای نابرابری منطقه حاشیه نشین را مکانی می دانند که فقر در چهره آن در توزیع امکانات و بی توجهی برنامه ریزان به ساکنان این شدیدا نمایان است و میزان زاد و ولد و مرگ ومیر کودکان و اجتماعات است.
از دیدگاه سیمون نوزادان، جرم و بزهکاری، ناهنجاری ها و مرگ و میرعمومی در چپمن، شش ویژگی برای مناطق حاشیه نشین می توان نام آن بالا است برد:-1 عموما غیرقانونی هستند. -2 غالبا خلق الساعه هستند و علل حاشیه نشینی : از مواد و مصالح مختلف ساخته شده اند.-3 معمولا به وسیله حاشیه نشینی فضایی، مولود حاشیه نشینی اقتصادی خود ساکنان احداث شده اند.-4 فاقد خدمات شهری مانند راه اجتماعی آن بخش از جمعیت است که ساکن این محله ها می آسفالته ، برق و سیستم دفع فاضلاب هستند.-5 توسعه انها باشند.
کیفیت زندگی در مناطق شهری در مقایسه با سطح بدون برنامه ریزی و غالبا به صورت اتفاقی صورت می گیرد.-6 زندگی روستائیان بهتر و دسترسی به انواع خدمات اجتماعی و مکان گزینی انها غالبا در لبه های شهری ، حواشی خطوط آهن اقتصادی بیشتر است و همین امر یکی از دلایل گرایش تاریخی و بزرگراهها یا زمین های خالی از سکنه ای که در مجاورت روستائیان به سکونت در شهر می باشد، زیرا هجوم روستائیان مناطق مرکزی شهرها قرار دارند صورت می گیرد.
صالحی به شهر به ویژه کلان شهرها- برای دستیابی به همین امکانات سرینیواس سه ویژگی کالبدی، و برخورداریها رخ می دهد و تا زمانیکه این فاصله وجود داشته اجتماعی و قانونی را برای سکونتگاههای غیررسمی در نظر باشد باید منتظر موجهای مهاجرت از روستاها به نقاط شهریگفته است بود.رابطه مهاجرت و حاشیه نشینی را امنیت و انواع آن: توان رابطه مستقیم و متاثر از یکدیگر دانست ارائه تعریفی جامع ، کامل و دقیق از امنیت که دربرگیرنده.
به طور کلی دلایل شکل گیری و توسعه اسکان غیررسمی همه ابعاد امنیت باشد مشکل است چرا که برداشتها از واژه در ایران را می توان در عوامل زیر جستجو کرد: -1عوامل امنیت متفاوت بوده - نسبی بودن امنیت - و همچنین منابع فراملی یعنی وابستگی به نظام جهانی -2عوامل ملی یعنی تهدیدات در زمانهای مختلف متفاوت است. در گذشته منظور از ضعف برنامه ها و مدیریت شهری در بعد ملی-3عوامل محلی امنیت بیشتر جنبه نظامی آن - امنیت خارجی - مدنظر بوده یعنی عدم توفیق مدیریت شهری در حل مشکلات انتقال یافته لیکن در عصر کنونی در تعریف امنیت معمولا به ابعاد مختلف از روستاها به شهرها امنیت اشاره می گردد.
