بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر استخراج معانی و ترسیم شبکهی معنایی حرف اضافه و ربط تا در متون منثور دو قرن چهارم و پنجم بر اساس الگوی اوانز و تایلرَ - 2003 - است. پژوهش از نوع توصیفی-کاربردی و ابزار گردآوری اطلاعات پیکرهی تاریخی پایگاه دادگان زبان فارسی4است . دوازده متن منثور این دو قرن از گونههای مختلف انتخاب و بالغ بر 1700 نمونه تا، با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی نظاممندِ، بررسی شد. پس از بررسی شواهد حاصل از پیکره، معانی مختلف حرف اضافه و ربط تا در این عهد، بر اساس الگوی فوق، طبقهبندی و شبکهی معنایی آن رسم شد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که چندمعنایی نظاممندِ این حرف در قالب زبانشناسی شناختی قابل توصیف است و شبکهی معنایی آن به سبب وجود معنایی با نقش پیشنمونهای و کانونی سامان مییابد. از یافته-های این پژوهش میتوان در فرهنگنگاری، تدوین دستورهای تاریخی، آموزش دستور زبان، مطالعات ترجمه و نیز آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان استفاده کرد.
کلیدواژهها:زبانشناسی شناختیٌ، پیکرهٍ، نظریه پیشنمونهَ، حرف اضافه تا، حرف ربط تا
.1مقدمه
زبانشناسی شناختی از رویکردهای نسبتاً جدید به مطالعهی زبان است و از دستاوردهای مهم آن، بررسی جامع و دقیق موضوعاتی است که در رویکردهای دیگر، مانند رویکرد زایشی چامسکیایی، کماهمیت شمرده میشدهاند. تبیین معنایی حروف اضافه و ربط از مواردی است که زبانشناسی ساختاری و زایشی آن-ها را به حاشیه رانده و حداکثر به مفاهیم کانونی حروف اضافه و ربط-که در موردشان اتفاق نظر وجود دارد- میپردازند و آنها را در زمرهی طبقهی بستهی واژههای زبان قرار میدهند.معناشناسی شناختی قائل به تفکیک معنا و دستور نیست و تقسیم ساختار معنایی به دو قسمت طبقهی باز و طبقهیبسته را کاملاً ساختگی و قراردادی میداند.
لنگاکرُ - 1987 - ادعا میکند هیچ اصلی وجود ندارد که بر طبق آن بتوان بین واژگان و دستور تمایز قایل شد. تنها میتوان گفت که دو پدیدهی متمایز وجود دارند که در دو انتهای پیوستار واژگان- دستورِ قرار میگیرند. به همین دلیل است است که استخراج و توصیف معانی متعدد حروف اضافه در زبانهای مختلف وترسیم شبکه ی معنایی آنها، با توجه به اصول اساسی پذیرفتهشده در این رویکرد، از ابتدا از شاخههای مهم معناشناسی شناختی محسوب شدهاست.زبانشناسان شناختی معتقدند که کاربرد حروف اضافه بسیار نظاممند و ارتباط میان معانی مختلف یک حرف اضافه، به لحاظ شناختی، انگیختهٌ است. در واقع، ما با یک چندمعنایی نظاممندٍروبرو هستیم.
زبانشناسی شناختی تمایز میان زبانشناسی درزمانی و همزمانی را مردود و بی-توجهی به تغییرات درزمانی را عامل نادیده گرفتن شواهدی میداند که در درک کابردهای امروزیِ یک زبان دخیلاند - صفوی، . - 365 : 1383 در این پژوهش، حرف اضافه و ربط تا، در متون منثور قرون 4 و 5 هجری قمری، در قالب معناشناسی شناختی بررسی شده قرار میگیرد تا: - 1 معنی مرکزی یا پیشنمونهی آن مشخص شود، - 2 معانی مختلف ولی مرتبط آن استخراج و شبکهی معنایی آن رسم شود، و - 3 ارتباط آماری بین معانی و پیشنمونه بررسی شود.
.2 مبانی نظری
حروف اضافهی مکانی منبعی غنی برای مطالعه در حوزهی معنیشناسیِ شناختی محسوب میشوند. در واقع،به دلیل اهمیت شناختیِ حوزهی مکان، حروف اضافهی مکانی - از طریق بسط معنایی، مجازی و استعاریَ - برای دلالت به زمان، حالات و حوزههای شناختی دیگر هم به کار میروند و از این رو ، در مطالعهی ارتباط بین زبان و شناخت منبع مهمی محسوب می شوند.
