بخشی از مقاله
چکیده
گویش سمنانی جزء خانوادهی زبانهای شمال غربی است که اصالت آن به زبان پهلوی اشکانی بر میگردد. گویش سمنانی خصوصیاتی چون جنس دستوری در سطح اسامی و حالتهای نحوی را حفظ نموده است. جایگاه حرف اضافه در این گویش در مقایسه با فارسی، جایگاهی متفاوت است که این خود نشانگر اهمیت بررسی حرف اضافه در گویش سمنانی است. این مقاله با توجه به نظریهی تتا که یکی از زیر نظریههای حاکمیت و مرجع گزینی بهبررسی و توصیف حرف اضافه در گویش سمنانی پرداخته است. همگن - - 53 :1994 حالتهای معنایی را همانارتباط معنایی میداند که فعل با موضوعهای خود برقرار میکند. بر اساس این نظریه گروه حرف اضافه میتواند هم جزء موضوع درون گروهی باشد که حذف آن باعث نامعنایی میگردد و هم میتواند جزء موضوعات برون گروهیفعل باشد که حذف آن خللی در معنای جمله به وجود نمیآورد. نتایج بررسی حاکی از آن است که حروف اضافه در گویش سمنانی در سه جایگاه میآیند؛ مانند فارسی قبل از اسم میآیند، بعد از اسم و یا این که نشانهی صوری ندارد. گروه حرف اضافه میتواند هم جایگاه افزوده و هم در جایگاه موضوع باشد. در جایگاه موضوع به سه صورت نمایان میشود. در جایگاه فاعل فعلهای یک موضوعی، در جایگاه مفعول افعال دو موضوعی و سه موضوعی.
کلید واژگان: گویش سمنانی، حرف اضافه، نظریهی تتا، جایگاه افزوده، جایگاه موضوع
.1 مقدمه
از نظر موقعیت جغرافیایی، شهرستان سمنان از شمال با ساری، از غرب با شهرستان گرمسار و شهر فیروزکوه، از شرق با شهرستان دامغان و از جنوب با کویر مرکزی ایران همسایه است. لقب جزیره لهجههارا آقای دکتر ستوده، پژوهشگر سمنانی به سمنان داده است. او در کتابی که در سال 1325 در باب گویش سمنانی به تحریر درآورده است چنین یادآور می شود که لهجهی مردم سمنان نه فقط از نظر تلفظ بلکه از لحاظ ساختارهای دستوری و واژگانی با دیگر گویشها و لهجههای همسایه شامل لاسگردی، سرخهای، مهدیشهری و شهمیرزادی متفاوت میباشد و حتی لهجهی خود مردم سمنان در نواحی مختلف شهر متفاوت است.
گویش سمنانی جزء خانوادهی زبانهای شاخهی شمالی - غربی است که این شاخه خود متعلق به زبانهای پارتی یا همان پهلوی اشکانی است. "ویلهم گایگر گویش سمنانی را به همراه گویشهای تالش، گیلکی، مازندرانی و تاتی جزء لهجههای خزری میداند" - ارانسکی، . - 317 :1379 این گویش بسیاری از ویژگیهای زبان ایرانی باستان را در خود حفظ کرده است. از جمله ویژگیهای ارگتیو بودن، جنس داشتن و حالتهای نحوی فاعلی و مفعولی - کلباس،. - 98 :1384مثال زیر که از گویش سمنانی برگرفته شده است، مویدی است بر این مدعا.درختان شکوفه آوردند.
آورد شکوفه درختان
فعل - biyârd - با مفعول - kofki - از نظر شخص، شمار و جنس مطابقت دارد. در زبانهای ارگتیو فعل متعددی از حیث زمان، شخص و در صورت جنس داشتن از نظر جنسیت با مفعول مطابقت می کند نه با فاعل.ویژگی جنس هم خصوصیتی است که گویش سمنانی آن را حفظ کرده است. تمامی اسامی در این گویش دارای جنس مذکر یا جنس مونثند. حتی اسامی قرضی که وارد این گویش می شوند از این مسئله مصون نیستند - پژوم، . - 112 :1384 ویژگی دیگری که گویش سمنانی داراست، ویژگی حالت است. حالت تغییر شکل صورت یک اسم است یا ضمیر در کاربردهای متفاوت دستوری مانند فاعلی، مفعولی، و . . .که مثال بالا علاوه بر مشخص کردن جنس، حالت های فاعلی و مفعولی را هم نشان داده است.از جمله ویژگیهایی که در قسمت روابط دستوری در گویش سمنانی حائز اهمیت است، رابطهی صفت با موصوف، مضاف با مضاف الیه و حرف اضافه با اسم است. رابطهی صفت و موصوف در گویش سمنانی برعکس فارسی است؛ یعنی اول صفت و بعد موصوف میآید.
