بخشی از مقاله
خلاصه
با تعالی تمدن اسلامی و افزایش جمعیت دهه های اخیر،تعداد نمازگزاران در نمازهای جمعه افزایش یافته است و این مهم باعث شده تا نیاز به ساخت مصلاهای جدید و توسعه مصلاهای موجود بیش از پیش احساس شود.بدین جهت تمایل به طراحی و ساخت این گونه بناها به عنوان نمادی از ثبات و پیشرفت حکومت اسلامی مورد توجه قرار گرفت.پیرو این مهم نیاز به معرفی الگوی معماری مرجع برای دست یابی به معماری برخواسته از بوم احساس می شود.
در این مقاله تلاش شده پس از بررسی تاریخی مصلاها به معرفی ویژگی های کالبدی مصلاها پرداخته شود و با بررسی تحلیلی مصلاهای معاصر در چارچوب الگوهای بدست آمده،بازنگری نکات قوت و ضعف معماری معاصر مصلاهای ایران صورت پذیرد.برای دست یابی به هدف مورد نظر 3 مصلا بعنوان نمونه های مورد مطالعه انتخاب شده و بر اساس الگوی بدست آمده تحلیل شده اند.تحقیق صورت گرفته از نوع کیفی بوده و روش تحقیق بصورت تحلیلی-توصیفی است.روش دسترسی به اطلاعات کتابخانه ای بوده است.
.1 مقدمه
هنر و معماری اسلامی همواره در طول تاریخ نمایانگر پیشرفت و ثبات حکومت های هم عصر خود بوده است.اندام های مختلف معماری ، هم سو با سایر هنر ها ، همراه این سیر پیشرفت و دگرگونی گشته و به الگوهایی ثابت و اصیل انجامیده اند.در بین بناهای مذهبی ، مصلاها نقش پررنگی در فراهم ساختن محل تجمع مسلمانان و نماینده وحدت امت اسلامی بوده اند.مصلاهای تاریخی فارغ از تحولات اعصار و دوره های تاریخی سادگی و بی پیرایگی اولیه خود را حفظ نموده اند،به نظر می آید این ثبات در حفظ سادگی بی ارتباط با اصول فقهی و شرعی ذکر شده در صدر اسلام در همین باب نبوده است.[1]
با شکل گیری انقلاب اسلامی و آغاز تلاش های ملی برای باز آفرینی آداب و رسوم دوران طلایی اسلام ، نماز های جمعه و اعیاد در صفوفی به هم پیوسته در تمام کشور برپا گردید.در این راستا اجتماعات عظیم مسلمانان برای حضور در نماز های جمعه، بویژه نماز های عید فطر شکل گرفت و در پی آن جریانی از ساخت مصلا در همه کشور آغاز گردید.[2] نیاز مردم و گرایش آنان به استفاده از این فضای عبادی - سیاسی معماران و طراحان چنین بناهایی را به تکاپو واداشت تا با در نظر گرفتن هویت ایرانی اسلامی این گونه فضاها به طراحی مصلاهای نوین بپردازند.
تحلیل و نقد مصلاهای معاصر از مناظر مختلفی امکان پذیر است من جمله منظر کالبدی،فضایی،مکان یابی،شکلی و ... .در این نوشتار به تحلیل مصلاهای معاصر از منظر کالبدی پرداخته شده و شباهت ها و تفاوت های کالبدی مصلاهای معاصر با نمونه های پیشین بررسی شده و نتایج حاصل در قالب الگوی پیشنهادی ارائه گشته است. این مقاله با استفاده از الگوهای مستخرج از منابع اصیل و نمونه های تاریخی، به دنبال کشف و دریافت قوت ها و نقص های روند مصلاسازی در کشور بوده و با بازشناسی اصول و مبانی طراحی مصلا سعی در رفع و اصلاح این کاستی ها دارد.
.2روش تحقیق
هدف این پژوهش، شناسایی و ارائه راهکار برای معضلات و فقدان های موجود در روند ساخت و ساز مصلا بر اساس الگوهای مستخرج از پیشینه معماری و منابع مکتوب از منظر کالبدی است.در این راستا سوالات زیر مطرح اند که پاسخ به آن ها چالش های پیش روی طراحی مصلا را برطرف می نماید.پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از:.1ویژگی های کالبدی مصلاهای تاریخی چه بوده است؟.2مصلاهای معاصر تا چه اندازه پیرو نمونه های تاریخی بوده اند؟.3الگوی مناسب برای ساخت مصلا در عصر امروز چه می تواند باشد؟ در این راستا روش مطالعه مورد نظر در پژوهش پیش رو، تحلیلی - توصیفی است و دستاوردها بر اساس راهبرد استدلال منطقی به نتایج منتهی می شوند. روش گردآوری مطالب و اطلاعات کتابخانه ای ، مراجعه به کتب و پایگاه های اطلاعاتی، لوح های فشرده و سایر منابع مرتبط با موضوع است.
.1-3 معنی لغوی واژه مصلا لغت نامه دهخدامصلا.: ] م ُ ص َل ْ لا [ - ع اِ - مصلی . نمازگاه و جای نماز. - ناظم الاطباء - . جای نماز. - غیاث - مطلق جای نماز. - آنندراج - . مسجد.
▪ حصیر و بوریایی که بر آن نماز میخوانند. - ناظم الاطباء - . آن پارچه یا فرش یا زیلو یا حصیر که بر آن جانماز بگسترند و بنشینند و نماز خوانند. سجاده . مصلای نماز. مصلی نماز. جانمازی ، سجاده . جانمازی از زیلو یا قالی یا حصیر که بر آن نشینند و جانماز نیز بر آن گسترند و نماز خوانند.
▪ عیدگاه . - ناظم الاطباء - . عیدگاه هر شهر. - غیاث - - آنندراج - . جایی که مردم در عید فطر و قربان در آن نماز گزارند.
▪ سیرگاه . - ناظم الاطباء - . و این معنی مترتب بر معنی قبلی است ، چه مصلی ها بعدها گردشگاه مردم شده است. [3] فرهنگ فارسی معین: - مُ صَ ل لا - ] ع . [ - اِ. - - 1 جای نماز خواندن . - 2 جایی که مردم در عید فطر و قربان در آن نماز گزارند.[4]
.2-3 تفاوت مصلا و مسجد جامع در لغت لغت نامه دهخدا
مسجد.]▪ م َ ج ِ [ - ع اِ - فراء گوید در باب نصر چه اسم و چه مصدر، بروزن مَفعَل است مگر لغاتی چند که با کسر آمده چون مسجد و مطلع و مشرق و... - از منتهی الارب - . محل و موضعی که در آنجا سجده کنند و هر محلی که در آن عبادت کنند، و از آن جمله است اطلاق مسجد بر »جامع«و. گویند مسجِد بالکسر.اسم است محل عبادت را. خواه در آنجا سجود بکنند یا نکنند، و هر گاه فعل و عمل آن موردنظر باشد، آن را طبق قیاس ، مسجَد گویند بفتح جیم ، و این عقیده ی سیبویه است . - از اقرب الموارد - . مکان معین خاص که برای اداء نماز وقف کنند. - کشاف اصطلاحات الفنون - . مزگت و خانه ای که در آن نماز می خوانند. - ناظم الاطباء - . مزگت . مزکت . - منتهی الارب - . جای عبادت مسلمانان . خانه ی خدا. محل سجود. جای نماز خواندن . نمازگاه . نمازگه . خانه ای که برای گذاشتن نماز سکنه ی کوئی یا محلتی یا شهری سازند. بیت االلهخانه. ی خدا. ج ، مَساجد. - منتهی الارب - .
▪ مسجد جامع ؛ مسجد آدینه . مزگت آدینه . مسجد جمعه . مسجد بزرگی که نماز آدینه در آن می خوانند. و اغلب شهرها دارای مسجد جامعی است که عادهً از آثار تاریخی بشمار می آید. رجوع به مسجد شود : روز آدینه ابراهیم به مسجدجامع آمد و ساخته تر بود. بر این ترتیب به مسجدجامع آمد ] مسعود [ سخت آهسته
.روز آدینه ی دیگر به مسجد جامع آمد بابسیار سوار و پیاده ساخته و کوکبه بزرگ .سر و تن بشستم و به مسجد جامع شدم و نمازکردم .مسجد جامع هم از این سنگ سیاه است . به وقت نهضت فرموده بود تا از بهر مسجد جامع به غزنه عرصه ای اختیار کنند. تا در موکب عالی به سمرقند رفته آنجا بر مسجد جامعی که ساخته خواهد شد کار کنند. [3]
