بخشی از مقاله
چکیده
اراضی ساحلی به دلیل برخورداری از ویژگی های خاصی که ناشی از تداخل سه عنصر طبیعی آب، خاک و هوا است و در نتیجه چشم انداز و بستر مطلوبی برای فعالیت های انسانی فراهم می کند، همواره مورد هدف سکونت و فعالیت انسان ها قرار گرفته اند و از این رو نظام های برنامه ریزی و طراحی شهری کوشیده اند تا ضمن معرفی این فضا به عنوان فضای عمومی، دو جنبه از کیفیات محیطی فضاهای عمومی شامل دسترسی همه گانی و همه گاهی به آن را تامین کنند. این درحالی است که به نظر می رسد در نوارساحلی کرانه میانی دریای مازندران، دسترسی کالبدی برای استفاده همه گروه های جامعه و نیز قابلیت استفاده از این منبع در تمام اوقات شبانه روز به ویژه در شب هنگام برای بازدیدکنندگان، با چالش های جدی مواجه بوده باشد.
نوشتار حاضر میکوشد تا با بررسی وضعیت سناریوهای فضایی در طول نوارساحلی محدوده مورد مطالعه، کیفیت محیطی برای استفاده همه گانی و همه گاهی را در هریک از سناریوهای بررسی شده، تحلیل نماید. این پژوهش با بکارگیری روش تحلیل آمیخته شامل روش کمی - استفاده از شیوه تکمیل پرسشنامه میان متخصصین برنامه ریزی، طراحی شهری و معماری منظر - و روش کیفی - استفاده از شیوه تحلیل محتوای حقوقی و قانونی، مصاحبه با مالکین، استفاده کنندگان از فضا و ساکنین با دانش بومی - به پرسش های اصلی پاسخ دهد.
یافته های پژوهش نشان میدهند که علی رغم عمومی قلمداد شدن نوارساحلی در اسناد قانونی ملی کشور، دسترسی همگانی به این فضاها، نه تنها توسط ساخت و سازهای بخش خصوصی، بلکه حتی توسط نهادهای دولتی نیز محدود و انحصاری شده است. از سوی دیگر، با بکارگیری هنجارهای کیفیت محیطی متاثر از روشنایی و نورپردازی، نشان داده شد که علی رغم وجود دسترسی همگانی در فضاهای ساحلی با مدیریت عمومی، این فضاها برخلاف همتای خود تحت مدیریت خصوصی، از کیفیت استفاده همه گاهی به ویژه در شب برخوردار نیستند.
مقدمه
تشریح مسئله
دریای مازندران با حدود 400 هزار کیلومتر مربع مساحت بزرگترین دریاچه جهان است که 5کشور ساحلی پیرامون آن قرار میگیرند. استان مازندران در میانه شمالی کشور ایران، از شمال، 338کیلومتر طول نوار ساحلی دارد. در این استان، 43درصد از شهرها در حاشیه دریای مازندران قرار دارند که این امر، اهمیت توجه به سواحل را با درنظر داشتن موقعیت راهبردی برای تمرکز سرمایه اقتصادی و سرمایه انسانی را مشخص میسازد. با درنظر داشتن سهم بالای تمرکز جمعیت در این موقعیت، قابلیت استفاده از سهم بالایی از نیروی انسانی منطقه متناسب با منابع موجود مانند تاسیس صنایع کوچک شیلات، کشاورزی، و نیز صنعت گردشگری برای ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری وجود دارد که میتواند در تحقق بخشی اهداف دولت نیز موثر باشد.
این درحالی است که علی رغم وجود فرصتهای شغلی گردشگری ساحلی دراین منطقه، نرخ اشتغال در بخش های گردشگری در این استان رو به کاهش است - مرکز آمار ایران، . - 1390 بخشی از دلایل این امر را می توان فراهم نبودن بستر فضایی ساحل عمومی برای حضورپذیری بازدیدکنندگان از فضا و ضعف مدیریتی برای تامین بهینه خدمات ساحلی دانست. تامین کیفیات محیطی مطلوب فضای ساحلی می تواند در سرزندگی فضا و حضورپذیری تمامی بازدیدکنندگان در ساعات گوناگون شبانه روز موثر باشد. این درحالی است کهبه نظر می رسد، بهره مندیِ شب هنگام از فضای عمومی ساحلی که طبیعت کم یاب دریا را دربرمی گیرد، هنوز برای بسیاری از شهروندان و گردشگران ناآشنا است.
چنین غفلتی را از مدت ها پیش متخصصین نجوم با اعتراض بهعدم توجه شهروندان به آسمانِ شب با بکاربردن ِاصطلاح "آسمانِ شب به عنوان طبیعت فراموش شده" یادآوری کرده بودند. این امر از نگاه برنامه ریزانه و طراحانه شهری، نشان از غفلت سرزندگی فضای شهری از طبیعت شب هنگام - آسمان، زمین و دریا - دارد و بر اهمیت توجه و تمرکز به هنجارهای کیفیات محیطی فضا که متاثر از روشنایی و نورپردازی هستند می افزاید. در این راستا، چالش اصلی پژوهش حاضر، تحلیل کیفیت دسترسی همگانی و همه گاهی به فضای ساحلی است. منظور از دسترسی همگانی، قابلیت استفاده تمامی گروه های اجتماعی در شهر از فضای ساحلی است.
این که بازدیدکنندگان بتوانند به طور پیوسته در امتداد ساحل دریا فعالیت کنند. همچنین منظور از استفاده همه گاهی نیز ، قابلیت پاسخگویی فضا برای حضور در تمامی ساعات شبانه روز به ویژه شب هنگام است. برای این منظور نخست، ضمن معرفی ادبیات نظری پشتیبان برای استفاده از فضای ساحلی و کیفیات محیطی متاثیر از روشنایی و نورپردازی در شب، چارچوب مفهومی تحلیل تبیین می شود. سپس در مرحله سوم، این چارچوب تحلیل در مورد مطالعاتی بکارگرفته شده و خروجی های تحلیل حاصل می شود. شناخت بایسته های قانونی و حقوقی برای مواجهه نظام های تصمیم سازی و تصمیم گیری با فضاهای ساحلی و مدیریت آنها برای تامین کیفیات محیطی لازم از یک سوی و تحلیل وضعیت موجود کیفیات دسترسی همه گانی و همه گاهی به این فضاها از سوی دیگر از مهم ترین گامهای تحلیل در مرحله سوم این پژوهش است.
پرسش های پژوهش
- میزان عمومی وخصوصی بودن نوارساحلی کرانه میانی دریای مازندران چگونه است؟
- چه سناریوهای فضایی ای در طول نوارساحلی کرانه میانی دریای مازندران وجود دارد و مدیریت هریک چگونه است؟
- کیفیت بهره مندی همگانی از نوارساحلی درکرانه میانی دریای مازندران چگونه است؟
- کیفیت بهره مندی همه گاهی از نوارساحلی کرانه میانی دریای مازندران چگونه است؟
روش پژوهش و مورد پژوهی:
روش پژوهش حاضر روش آمیخته - کمی و کیفی - است که به تناسب هریک از پرسش های یادشده، شیوه های مصاحبه های نیمه ساختاریافته، توزیع پرسشنامه، مشاهدات میدانی و ثبت تصاویر، تحلیل کیفی محتوای اسناد قانونی و مطالعه کتابخانه ای و اسنادی بکارگرفته می شوند. نخست با استفاده از شیوه مطالعه کتابخانه ای و پرسش گری، اطلاعات نظری، مفهومی و تجربی از موضوع گردآوری می شود.
برونداد این بخش، دستیابی به مدل های تحلیل میزان عمومی بودن فضاها و نیز هنجارهای کیفیات محیطی متاثر از نورپردازی و روشنایی هستند. درمرحله تحلیل، با استفاده از روش کیفی و بکارگیری شیوه تحلیل محتوای اسناد قانونی و حقوقی، بایسته های قانونی فضاهای ساحلی برای مدیریت و برنامه ریزی تبیین می شود. سپس با استفاده از تحلیل های مشاهدات میدانی پژوهشگران و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با کنشگران کلیدی در فضای مطالعاتی، سناریوهای گوناگون از تحولات فضای ساحل حاصل می شود.
همچنین در ادامه برای تحلیل وضعیت تحلیل کیفیت محیطی برای استفاده همه گاهی از فضا، طی توزیع و تکمیل پرسشنامه میان متخصصین اشنا به مفاهیم و هنجارهای کیفی که طی شش ماه گذشته تجربه استفاده از نوارساحلی در سناریوهای فضایی متفاوت از نوارساحلی را داشته اند، وضعیت هنجارهای کیفی محیط در این سناریوها - از 1 تا - 5 امتیازدهی شد. این مرحله با استفاده از روش دلفی غربال گری انجام شده و تعداد 30 متخصص و کارشناس در این فرایند شرکت داشته اند.
برخلاف شیوه های پیمایشی، اعتبار روش دلفی به تعداد شرکت کنندگان بستگی ندارد بلکه به اعتبار علمی متخصصین شرکت کننده در پژوهش وابسته است.حوزه فضایی مورد مطالعه دربرگیرنده نوارساحلی در نواحی پیراشهری شهر بابلسر در کرانه میانی دریای مازندران و واقع در استان مازندران است. در این حوزه چندین نوع فضای مصنوع قابل مشاهده است. اجتماعات دروازه ای، ویلاهای خصوصی، فضای باز ساحلی، مال های تجاری و سکونتگاه های روستایی.
