بخشی از مقاله
چکیده:
جنگ سابقه ای به قدمت بشر دارد،از این رو آثار آن از گذشته تاکنون ابعاد مختلفی از زندگی او را تحت تاثیر قرار داده.اما با گذشت زمان و ورود به عصر جدید تعاریف و اهداف درگیری ها متحول شده و پیامدهای آنها پیچیده تر گشته.از این رو مواجهه ی با جنگ و آثار آن نیازمند بررسی های دقیق تری است.از آنجا که به وقوع پیوستن هر پدیده فیزیکی،از جمله جنگ نیازمند یک بستر فضا- زمانی است،در بسیاری از درگیری ها شهرها بستر این واقعه بوده اند.
لذا ورود فعالان شهری اعم از برنامه ریزان شهری،شهرسازان و معماران به این حوزه ضروری است.در جریان جنگ ایران- عراق،خرمشهر از جمله شهرهایی بود که بیشترین آسیب را متحمل شد.اکنون با گذشت حدود سه دهه از این واقعه،سوالاتی در ارتباط با سیمای این شهر جنگزده مطرح است.آیا شیوه ی مواجهه ی با این شهر در طول این سه دهه و در میان همه ی اقشار یکسان بوده؟اگر نه،این شیوه ها کدامند؟و تفاوت در آنها با چه عواملی در ارتباط است؟
برای یافتن پاسخ این پرسشها باید به جست و جوی این پدیده ی اجتماعی - جنگ - در یک بستر پیچیده پرداخت و آن را ازگذشته تا اکنون مورد تحلیل قرارداد،راهبردی که وانگ آن را روش تفسیری می نامد.برای نزدیک شدن پاسخ ها به واقعیت بررسی شرایط نمونه ی موجود بسیار مفید خواهد بود. از این رو دو راهبرد تاریخی-تفسیری و پژوهش موردی در جریان پژوهش به کار گرفته خواهند شد.به نظر می رسد تفاوت در هدف از تخریبها در جریان جنگ،بر شیوه ی مواجهه تصمیم سازان با بنای تخریب شده،
پس از جنگ تاثیر گذار باشد.علاوه بر این عده ای بر حفظ شهر به عنوان بخشی از تاریخ مقدس کشور تاکید دارند و گروهی خواستار ازسرگیری زندگی در شهر از طریق خلق فضای زیستی جدید هستند،در این میان تفاوت درعواملی چون: اقتصاد،نیروی انسانی ،میزان تخریب ها و ...در بازه های زمانی مختلف جریان را به سمت یکی از این دو گرایش هدایت می کند. اوضاع روانی پس از جنگ،نیاز سریع افراد به مسکن و ... سبب شد در آغاز مسیر،برنامه ی صحیح و مدونی در این راستا شکل نگیرد و با گذشت سه دهه همچنان این تعارضات مطرح است.این پژوهش به برسسی این دو گرایش و پیامد های مثبت و منفی آن اختصاص دارد.
کلمات کلیدی:شهر- پساجنگ،رویکردهای بازسازی،اقتصاد،نیروی انسانی،خرمشهر،منظر
مقدمه:
جنگ هشت ساله،ابعاد گوناگونی از خرمشهر را تحت تاثیر قرار داد.شهر به عنوان بستر وقوع این پدیده،تاثیرات بسیاری پذیرفت.اما شرایط روانی پس از جنگ،نیاز به مسکن فوری و ... زمان کافی جهت بررسی اوضاع و اتخاذ تصمیم مناسب را در اختیار برنامه ریزان قرار نداد.از این رو فرایند بازسازی در این شهر و رویکرد مسئولین همواره با ابهاماتی همراه بوده. اکنون پس از گذشت حدود سه دهه از این واقعه،بررسی شرایط شهر،رویکردهای بازسازی و پیامدهای آنها به شناخت بهتر این مقوله و اتخاذ تصمیم مناسب در شرایط مشابه کمک خواهد کرد.
روش تحقیق:
در این پژوهش با توجه به ماهیت سوالات ، مراجعه به متون و آراء صاحب نظران در ارتباط با شرایط کشورها، پس از جنگ گام نخست بوده است،پس از آن واکنش کشورهای مختلف به این مقوله در طول تاریخ،از میان این متون استخراج شد.در گام بعد اسناد،مدارک،مصاحبه،آمار و گزارش های تهیه شده در ارتباط با خرمشهر جمع اوری شد و با اصول استخراج شده از ادبیات پژوهش مطابقت داده شد،و نتایج حاصل از این بررسی ها درغالب دو جدول در بخش یافتها ارائه گردید.از این رو دو راهبرد تفسیری - تاریخی و پژوهش موردی در این راستا مورد استفاده قرار گرفته اند.
ادبیات موضوع:
م.کونیسی رایت معتقد است که:"جنگ می تواند نزاع همزمان میان نیروهای مسلح،احساسات مردمی،تعصبات حقوقی و فرهنگهای ملی تلقی شود." - بوتول، - 23:1387در جریان جنگ ابعاد گوناگونی از زندگی فردی و اجتماعیافرادِ درگیر،نشانه گرفته شده ،تغییر کرده و یا به کلی نابود می شود.با پایان درگیری و بازگشت اوضاع به حالت عادی این تغییرات بیشترین نمود را خواهد داشت. نگاهی به تاریخ مدرن نشان می دهد که فشارهای زیست محیطی و رقابت در مصرف منابع از عوامل مهم در پیچیدگی تاریخی،شماری از تعارضات مداوم هستند. - رئیسی، - 115:1387
از طرفی"در دهه های اخیر اکثر جنگها نه در ارتباط با امپریالیزم و یا ایدئولوژی ها که به سبب تفاوت در مذهب و هویت پدید آمده اند." - آدالیا،؟: - 8این تفاوت در علت وقوع جنگ به تفاوت در آثار آن منجر شده است.برای مثال تخریب ها در برخی نواحی سوریه به حدی وسیع است که نمی توان برای آن هدفگیری خاصی متصور شد در حالی که گروه هایی همچون داعش به صورت آگاهانه و با هدف پاکسازی نشانه های مذهبی دست به تخریب بناهای خاص چون پالمیرا می زنند.به گفته ی آدالیا"دلیل تخریب ابنیه،مونومان ها و خرابه ها به دست دشمن خارجی و یا داخلی نقش سمبلیک این سازه ها و ارتباطی است که فرد می تواند با آنها داشته باشد.جنگ،اتمسفری راکه بنا به وجود آورده، از بین می برد.به خصوص زمانی که افراد به دلیل هویت و تجارب مشترکشان در آن فضا جمع می شوند." - همان، - 18
جنگ نه تنها بر فضای زیستی جوامع که بر ساختار جمعیتی آن نیز اثر گذار است."... افزایش مرگ و میر ویژگی آماری دائم و عمومی جنگ است.اما این افزایش برحسب جنگ ها و حتی بر حسب مراحل مختلف یک درگیری بشدت متغیر است و بر اساس نتیجه ی درگیری نیز تغییر می کند." - بوتول، - 54:1387این میزان مرگ و میر و از دست دادن نیروی انسانی بر روحیه عمومی غالب در فضای پس از جنگ تاثیر گذار است. علاوه بر موارد فوق به عقیده ی بوتول:"پس از پایان مخاصمات،اوضاع و احوال اقتصادی زمان بازسازی،خود را با ساختار اقتصادی عمیقا تغییر یافته ای مواجه می بیند." - همان: - 44از یک سو او جنگ را نوعی مصرف شتابان ثروتها،و شروع آن را مستلزم سرمایه گذاری اولیه می داند اما "از سوی دیگر،جنگ برخی از ساختار
