بخشی از مقاله
چکیده
سواحل مکران به طول بیش از 600 کیلومتر در جنوب ایران نقش بسیار تعیینکنندهای در مسیر توسعه، امنیت و رفاه دارد. سواحل مکران ازنظر جغرافیایی در طول دریای عمان از رأس الکوه در باختر جاسک تا جنوب خاوری ایالت سیستان و بلوچستان پاکستان بوده و به جهت مجاورت با ژئوپلیتیک خلیجفارس، دسترسی به آبهای بینالمللی، هارتلند انرژی، همسایگی و مجاورت با کشورهای حوزهی دریای عمان و اقیانوس هند مزیتهای ترانزیتی مناسبی برای خشکی اورآسیا بوده و دارای اهمیت برای کشور و منطقه است. توسعه نیافتگی در حوزههای مختلف در این سواحل موجب عقب ماندگی در بخشهای فوق گردیده است.
یکی از موارد مهم در ایجاد ثبات در تمامی حوزههای اقتصادی، کشاورزی، اجتماعی و ... در منطقهی سواحل مکران، وجود و تأمین آب مورد نیاز در بخشهای آشامیدنی، کشاورزی، صنایع و ... میباشد، همچنین مطابق با برنامههای پیشنهادی ششم توسعه بایستی تنوع بخشی به منابع مالی با تأکید برجذب سرمایههای داخلی و خارجی و مشارکت در مطالعه، اجرا و بهرهبرداری طرحها و تأسیسات آبی در اولویت قرار گیرد و امروزه استفاده از تأسیسات نمکزدایی آب دریا بهعنوان یک صنعت استراتژی ک روز به روز در حال رشد و پیشرفت است و بر اساس پارامترهای مشخصه منابع آب هر کشور و منطقه از روشهای گوناگونی در این صنعت استفاده میگردد.
بر همین اساس قرارگاه سازندگی خاتم الأنبیاء - ص - در راستای اجرای رهنمودهای مقام معظم رهبری در خصوص نهضت تولید علم و محرومیت زدایی در کشور و همچنین فرمایشات ایشان مبنی بر توسعهی سواحل مکران اقدام به مطالعه و تحقیق در مورد تأسیسات نمک زدایی آب دریا به عنوان یکی از زیرساختهای اساسی در کشور خصوصاَ منطقه مکران نموده است. در این مقاله مطالعات انجامشده در برخی از مناطق دریای عمان در جهت کیفیت و کمیت آب برای تأسیسات نمکزدایی و شیرین سازی آب بررسی گشته و همچنین تخمین و برآورد هزینههای شیرین سازی در سه بخش سرمایهگذاری، بهرهبرداری، تعمیر و نگهداری و همچنین تولید آب با الگوی مشابه در 40 کشور دنیا بررسی گشته و با نرخ ارز بینالمللی محاسبه و تقسیم گردیده است.
بر اساس نتایج و داده های موجود بهترین روش برای اجرای تأسیسات نمکزدایی در سواحل مکران بررسی و انتخاب گردیده و در راستای مدل پیشنهادی، هزینهها به صورت جزء تقسیمبندی، برآورد و تکمیل گردیده است تا علاوه بر یک ضرورت در منطقه به عنوان یک زیرساخت اساسی مطرح گشته و از این فرصت ویژه برای رفع محرومیت، کارآفرینی و اشتغالزایی در منطقه مکران استفاده شود.
مقدمه
آب به عنوان منبعی حیاتی است، که انسانها بهطور مستمر در هر زمان و مکان به آن نیاز دارند. کمبود آب در بخشهای زیادی از کره زمین، مشکلات فراوانی را برای تأمین آب شرب سالم، تولید محصولات کشاورزی و روند عمومی زندگی انسانها بوجود آورده است. پیشبینی میشود تا سال 2025 میلادی، 50 تا 60 درصد مردم جهان با تنش آبی و مشکلات ناشی از کم آبی مواجه شوند - شرکت مهندسین مشاور جاماب، تابستان . - 1393 اکنون از آب پس از چالش رشد جمعیت بهعنوان دومین چالش جهانی نام برده میشود.
در حال حاضر سرانه منابع آب تجدید شونده جهان 7600 متر مکعب در سال بوده و ایران با سرانه 1760 مترمکعب در آستانه ورود به تنش آبی و بحران میباشد. در تقسیمات اقلیمی ایران حدود 85 درصد از کشور در منطقه فراخشک، نیمهخشک و بیابانی قرار دارد. منابع سالانه آب سطحی و زیرزمینی کشور 130 میلیارد متر مکعب میباشد که حدود 100 میلیارد مترمکعب آن سالانه استحصال میگردد. از این میزان حدود 90 درصد سهم مصارف بخش کشاورزی - متوسط جهانی آن 70 درصد است - و 8 درصد در بخش شرب و 2 درصد در بخش صنعت مصرف میگردد
روشهای نمکزدایی و شیرین سازی آب به دو دسته حرارتی و غشایی تقسیم میشوند، از مهمترین روش حرارتی، تبخیر ناگهانی چند مرحلهای MSF، سیستم تقطیر چند مرحلهای MED و تراکم مکانیکی بخار VC میباشد و روشهای غشایی شامل اسمز معکوس RO است که در شکل شماره 1 میزان درصد استفاده از روشهای مختلف در دنیا آمده است. براساس بیانات مقام معظم رهبری که میفرمایند اقتدار یک ملت زمینه ساز بهره مندی از برکات و منافع دریا است ، بسیار مهم بوده و باید بهعنوان محور عملکرد در منطقهی مغفول شده سواحل مکران در نظر گرفت. بایستی دقت نمود که سواحل و دریاها از نگاه بین المللی به عنوان سرمایههای یک کشور از آن نامبرده میشود و همیشه در زمرهی مناطق مهم اقتصادی و کارآفرینی میباشند، با برنامهریزی صحیح و مدون در بخش تأسیسات نمکزدایی میتوان قدمی بسیار مهم و چشمانداز عالی در سالهای آتی در این منطقه در نظر داشت.
در این مقاله سعی نمودهایم تا علاوه بر انتخاب بهترین مدل بر اساس اطلاعات و دادههای موجود از تأسیسات نمکزدایی در سواحل مکران، تخمین و برآوردهای اولیه از هزینههای مربوط به تأسیسات نمکزدایی و شیرین سازی آبهای دریا بر مبنای مدل انتخابی که به عنوانیک نیاز استراتژیک و اقتصادی خصوصاً در سواحل کمتر توسعه یافته نظیر خلیج مکران میباشد، ارائه گردد.
شکل - 1 میزان درصد استفاده از روشهای نمکزدایی در دنیا
بحران آب کشور و اتخاذ تدابیر لازم
حجم کل بارشهای کشور 400 میلیارد متر مکعب در سال میباشد که از این میزان 284 میلیارد مترمکعب - بالغ بر 70 درصد - تبخیر میشود
با توجه به افزایش دمای کرهی زمین و به طبع آن ایجاد تبخیرهای سطحی، کم شدن میزان بارش سالیانه و همچنین افت جدی در سفرههای آبهای زیرزمینی که در حال حاضر بخش عمدهای از منابع آب شرب از این بخشها تأمین میگردد، نیاز به یک راهبرد و مسیر دسترسی جایگزین برای مصرف آب در بخشهای مختلف آشامیدنی، کشاورزی، صنعتی و ... بهعنوان یک نیاز اساسی در کشور محسوب میگردد. یکی از مهمترین منابع در دسترس خصوصاً در کشور ایران، آبهای شور و آب دریا میباشد
وجود کیلومترها خط ساحلی و منابع دریایی فراوان از پتانسیلهای مهم بهحساب میآید و ایجاد پروژه تأسیسات نمکزدایی در این مناطق در کنار تأمین نمودن یک محصول و نیاز استراتژیک برای کشور بهعنوان یک بنگاه اقتصادی در جهت ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعهیافته ساحلی و یکچشم انداز در راستای صادرات آب در سالهای آتی محسوب میگردد.
براساس بند 7-3 ارزیابی سیاستهای کلی برنامههای پنجساله سوم، چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بخش آب - وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیطزیست - و ارائه پیشنهادها جهت تدوین برنامه ششم، با عنوان تنوع بخشی به منابع مالی با تأکید برجذب سرمایههای داخلی و خارجی و مشارکت بهرهبرداران در مطالعه، اجرا و بهرهبرداری طرحها و تأسیسات آبی ، میتوان به این مهم دست پیدا کرد که مسئلهی اقتصاد در حوزهی آب بسیار جدی و ضروری بوده و نیاز به یک برنامهریزی کوتاهمدت و بلندمدت جهت تأمین پایدار آب مورد نیاز کشور با استفاده از منابع آبی موجود همچون آب دریاها را دارا میباشد. در شکل زیر میزان مصرف آب از دو حوزهی منابع آب زیرزمینی و منابع آبهای سطحی در قسمتهای آشامیدن، کشاورزی و صنعت مشاهده میشود.
شکل - 2 نمودار میزان وضعیت آب مصرفی در بخشهای مختلف
