بخشی از مقاله
چکیده
موقعیت خاص ژئوپلیتیکی، ظرفیتهای بالقوه، فرصتها و تهدیدات موجود در منطقه جنوب شرق کشور، باعث گردیده تا در نگاه مسئولین بلندپایه جمهوری اسلامی ایران، تأمین امنیت و حراست از مرزهای آبی کشور، از جایگاه و اهمیت ویژهای برخوردار گردد که این وظیفه خطیر در سواحل دریای عمان به نیروی دریایی ارتش ج.ا.ا واگذار گردیده است. از سویی، سواحل مکران، امروزه با چالشهای امنیتی و تهدیدات بالقوه و بالفعلی همچون: قاچاق کالا و مواد مخدر به داخل، قاچاق مواد سوختی به بیرون، ورود گروههای تروریستی و اتباع غیرمجاز، قاچاق انسان، پدیده دزدی دریایی و تهدیدات نظامی بیگانگان، مواجه میباشد.
حضور نیروی دریایی راهبردی آجا در سواحل مکران، در کنار حراست از مرزهای آبی کشور، با تأثیر بر سایر ابعاد و مؤلفههای مؤثر در امنیت این منطقه، میتواند در توسعه پایدار و ارتقاء امنیت سواحل مکران و به تبع آن، توسعه پایدار ج.ا.ایران، نقشی حائز اهمیت را ایفا نماید. در این مقاله، ضمن بررسی جایگاه ژئوپلیتیکی سواحل مکران و چالشهای امنیتی این سواحل، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، نقش نیروی دریایی راهبردی ارتش در به حداقل رساندن این چالشها و توسعه پایدار این پهنه حساس از میهن اسلامیمان، تحلیل میشود. در پایان نیز ضمن برشمردن چند گزاره راهبردی در ارتباط با توسعه سواحل مکران، راهکارهایی با هدف افزایش ضریب امنیتی این سواحل و ارتقای میزان بهرهمندی از آن در اقتدار ملی جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است.
واژگان کلیدی: اقیانوس هند؛ دریای عمان؛ نیروی دریایی راهبردی؛ سواحل مکران؛ امنیت؛ اقتدار
مقدمه
تأمین امنیت یک واحد سیاسی به عوامل گوناگونی از جمله امنیت خطوط تماس آن با همسایگان مرتبط است. موضوع امنیت در ادوار گوناگون، حول محورهای خاصی از جمله توانمندیهای سختافزاری معطوف بوده، اما با تغییرات و ظهور پدیدههای جدید اجتماعی، مؤلفههای تأمین امنیت سرزمینی به مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز مرتبط شده و از این رو امنیت جوامع فعلی بیش از پیش به مؤلفههای نرمافزاری گره خورده است. از جمله مؤلفههای نرم در تأمین امنیت فرامرزی، توانمندی در تولید اقتصادی و اقتدار پدیدههای فرهنگی و اجتماعی است - رامشت، . - 464: 1390 جمهوری اسلامی ایران با داشتن سواحل و مرزهای آبی طولانی و وجود منابع عظیم دریایی و موقعیت سوقالجیشی آن در منطقه و جهان، در حساسترین نقطه جنوب غرب آسیا همچون پلی دریای خزر را به خلیجفارس و دریای عمان متصل میکند و گذرگاهی برای ارتباطات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی به عنوان دروازه جهانی شرق و غرب و جنوب و شمال همواره مطرح بوده است. این در حالی است که برخلاف نیمه شمالی و غربی، نیمه جنوب و جنوب شرق کشور آنطور که شایسته است در ابعاد مختلف توسعه نیافته و این موضوع میتواند مشکلات عمدهای را در پی داشته باشد.
جنوب شرق ایران با داشتن ظرفیتهای فراوان اقتصادی، امنیتی، دسترسی، ارتباط منطقهای و بین المللی، واجد کارکردهای تولیدکننده قدرت است که تاکنون آن طور که باید مورد توجه قرار نگرفته و با وجود دارا بودن قابلیتهای فوقالذکر، از مناطق محروم کشور به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و امنیتی محسوب میگردد. تهدیدات بالقوه و بالفعل موجود در حاشیه مرزهای دریایی سواحل مکران - اختلافات قومی/ مذهبی، قاچاق مواد مخدر، سرازیر شدن کالاهای قاچاق به داخل کشور و از داخل کشور به بیرون، قاچاق مواد سوختی، ورود اتباع غیرمجاز، قاچاق انسان و تهدیدهایی همچون: ورود گروههای تروریستی، مواد منفجره، سلاح، پدیده دزدی دریایی و تهدیدات نظامی بیگانگان - ، امنیت و توسعه پایدار در این منطقه را با تهدید مواجه نموده است.
نقطه اتکا امنیتی و خدمات تأمینی در حمایت از توسعه ساحلی و دریایی، نیازمند نیروی دریایی با مأموریتها و اهدافی فراتر از مأموریتهای تاکتیکی مانند: مشارکت در مدیریت بحرانهای ناشی از عوامل طبیعی، زیست محیطی و یا انسانی در سطوح ملی، منطقهای و جهانی میباشد. از آنجا که نیروی دریایی راهبردی آجا در این منطقه حساس از کشورمان حضور فعال دارد، بر اساس تجربیات گذشته و همچنین تدابیر ابلاغی فرماندهی معظم کل قوا، میتواند نقشی بایسته را در آبادسازی منطقه ایفا نموده و همراه با توسعه همه جانبه سواحل مکران، تهدیدات امنیتی موجود را به حداقل برساند. فرماندهی معظم کل قوا، با تأکید بر اهمیت سواحل مکران و غفلتهای گذشته از توجه به این سواحل، میفرمایند: »این ساحل عظیم و طولانی بسیار حساس که ما در دریای عمان داریم در واقع یک گنج است و باید این را اعتراف کنیم که این را کشف نکرده بودیم.1« همچنین معظمله در خصوص لزوم توجه مسئولین کشور به این منطقه حساس، حضور نیروی دریایی را عامل توسعه و پیشرفت این سواحل میدانند و در این رابطه میفرمایند: »سواحل جنوب شرقی که در اختیار نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است، مناطق بسیار مهمی است و ظرفیتهای بسیار خوبی برای پیشرفت است، به آنجاها اهتمام کنید و اهمیت بدهید.1«
بر اساس آنچه بیان گردید و به منظور اقدام مناسب در جهت پیشرفت همهجانبه این منطقه راهبردی کشورمان، لازم است در ابتدا مشکلات مبتلابه و چالشهای امنیتی موجود و متصور مکران، شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته و نقش نیروی دریایی راهبردی آجا در کاهش و کنترل این چالشها تبیین گردد. لذا تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که »چالشهای امنیتی موجود در سواحل مکران چیست و حضور نیروی دریایی راهبردی در جنوب شرق کشور، چگونه میتواند با کمک به رفع این چالشها، موجبات تحقق فرامین و تدابیر مقام معظم رهبری و پیشرفت و توسعه پایدار منطقه و به تبع آن، توسعه پایدار کشور را فراهم سازد؟« از سال 1388، بر اساس فرمایشات فرماندهی معظم کل قوا نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یک نیروی راهبردی، سواحل جنوب شرق، دریای عمان و آبهای آزاد بینالمللی را حوزه مأموریت خود قرار داده و برنامههایی را در راستای انجام شایسته مأموریت محوله اتخاذ نمود. در کنار انجام مأموریت رزمی و دفاعی، حضور مستمر و مقتدرانه کارکنان این نیرو به همراه خانوادههای آنان در سواحل مکران، میتواند زمینه های رشد منطقه را در ابعاد مختلف اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و ... فراهم سازد. این نکته در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز مشهود است که میفرمایند: »در صورت توجه دولت، نیروی دریایی میتواند زمینه پیشرفت و رشد جهشی این منطقه - سواحل مکران - را فراهم کند.2« بنابراین، انجام این پژوهش از این نظر مهم است که:
➢ شناخت چالشهای موجود در منطقه جنوب شرق و تأثیر آنها بر امنیت ملی کشور، میتواند اتخاذ راهکارهای مناسب را جهت مقابله با آنها و دستیابی به توسعه و امنیت پایدار، در پی داشته باشد.
➢ توسعه مناسب، پیشرفت و رشد جهشی - مورد نظر مقام معظم رهبری - سواحل جنوب شرق در ابعاد مختلف را که متأثر از استقرار نداجا و تأمین امنیت در منطقه است، فراهم خواهد آورد.
➢ با توجه به نقش یافتههای علمی در تعیین راهبردها، جهتگیریهای کلی و تصمیمگیریها، این پژوهش میتواند مبنایی علمی برای تصمیمسازان و تصمیمگیران در سلسله مراتب نیروهای مسلح و نداجا، به منظور بهرهبرداری از قدرت دریایی کشور در عرصه ملی و فراملی، لحاظ گردد.
➢ نتایج تحقیق حاضر میتواند به شناخت مسئولین عالیرتبه کشوری و لشکری از تحلیل وضعیتی سواحل مکران منجر گردیده که پیامد آن، استقرار زیرساختهای مناسب برای توسعه اقتصادی کشور
