بخشی از مقاله
چکیده
سواحل مکران ایران توجه به پتانسیلهای موجود محیطی از قبیل ظرفیتهای صنعت گردشگری، صنایع سنگین مثل فولاد و پتروشیمی و ترانزیت کالا و تجارت با منطقه آسیای مرکزی و افغانستان میتواند زمینههای توسعه اقتصادی را برای کشور و خود این منطقه به ارمغان بیاورد.
هدف این تحقیق، مطالعه و بررسی ظرفیتها و قابلیتهای سواحل منطقه مکران ایران میباشد. روش پژوهش به صورت »تحلیلی-توصیفی« می باشد و برای جمعآوری اطلاعات از روش اسنادی - کتابخانهای - استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که بهترین راهبرد برای رسیدن به توسعه پایدار اقتصادی در این منطقه، راه-اندازی محور ترانزیتی از مبدا سواحل مکران به افغانستان و کشورهای آسیایی میانه میباشد.
این راهبرد از دو لحاظ اقتصادی و استراتژیکی برای کشور و منطقه میباشد؛ چرا که برای کشورهای مذکور، کوتاهترین مسیر رسیدن به دریا میباشد و یک مزیت نسبی برای سواحل مکران ایران محسوب میشود. از طرف دیگر، با راهاندازی این مسیر ترانزیتی ایران از تنگناهای موجود تنگه هرمز برای صادرات و واردات رهایی مییابد. اولویتهای بعدی استفاده از پتانسیلهای گردشگری و ایجاد صنایع برای توسعه این منطقه میباشد.
-1 مقدمه
اهمیت اقتصاد فضا که از دهه 1950 در سطح جهانی همواره مورد توجه تحلیل گران منطقه ای بوده است، سبب ایجاد بستری برای الگوسازی و سیاست گذاری منطقه ای شده است
اقتصاد فضا به الگوی مکانی یک اقتصاد همانند توزیع و محل فعالیت های تشکیل دهنده آن و جریان های مکانی که بخش اساسی آن اقتصاد را تشکیل می دهند - مانند روند کالا به مقصد مصرف کنندگان، حرکت مصرف کنندگان به مکان های مرکزی و جریان فرآورده های زراعی به سوی بازارها - اطلاق می شود.
به عبارت دیگر، اقتصاد فضا به عنوان نحوه آرایش مکانی فعالیت های اقتصادی در فضا، سطح توسعه مراکز سکونتگاهی، شهر، روستا و مجاری ارتباطی آنها را نیز تحت تأثیر قرار می دهد
سواحل مکران ایران در جنوب خاوری کشور و از رأس الکوه در باختر جاسک تا خلیج گواتر در طول دریای عمان گسترده شده اند که دارای خلیج ها و خورهای مناسبی برای ایجاد بندرها و فعالیت های اقتصادی می باشند. همچنین این سواحل به سبب قرار گرفتن در هارتلند انرژی، مجاورت با حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس، دسترسی به آبهای بین المللی، مجاورت با کشورهای حوزه دریای عمان و اقیانوس هند و مزیت های ترانزیتی مناسب برای خشکی های اوراسیا، دارای اهمیت استراتژیک فراوانی می باشند.
با تمام مزیت های ژئواکونومیکی این سواحل و داشتن وابستگی، پیوستگی و نزدیکی جغرافیایی با سواحل خلیج فارس، از دیدگاه شاخص های توسعه ای، این سواحل نسبت به سواحل خلیج فارس، از درجه توسعه یافتگی پایین تری برخوردار هستند و بر خلاف سواحل خلیج فارس که در تجارت و بازرگانی کشوری دارای نقشی ملی و بین المللی هستند، دارای نقش محلی و ناحیه ای می باشد.
رویکرد عمومی اقتصادی محور و توسعه ای سواحل مکران به ویژه از کنارک تا سیریک و نیز خاور چابهار تا گواتر، جدا از فعالیت منطقه آزاد چابهار و دگرگونی های قابل توجه در زمینه صنعت شیلات، به دلایل گوناگون، جزء کم توسعه یافته ترین مناطق کشور است
امروزه مناطق آزاد موفق تجاری دنیا با شفاف سازی فرآیندها و توجه به نیازهای کشور، خواسته های مشتریان تحولات جهانی، محیط های امن و مجهزی را برای حضور فعالان اقتصادی و تجاری بین المللی و در واقع سرمایه گذاران مختلف فراهم آورده اند. دراین بین، با تاکید بر اینکه کشور جمهوری اسلامی ایران در میان دو قطب بزرگ انرژی دنیا یعنی دریای خزر و خلیج فارس قرار گرفته است و همچنین دسترسی بی دغدغه به آبهای آزاد بین المللی در دریای مکران و دارا بودن پشتوانه ی نیروی کاری جوان، متاسفانه به دلایل گوناگونی همچون؛ هشت سال جنگ تحمیلی، فشارهای اقتصادی و سیاسی چند کشور صنعتی، تغییرات سیاسی خاورمیانه، عدم ثبات سیاسی کشورهای همسایه، گسترش تروریسم در منطقه و کم توجهی به مدیریت کارآمد ملی طی سالهای گذشته، موجب آن گردیده است که جمهوری اسلامی ایران نتواند با وجود پتانسیل های بالقوه فراوان به جایگاه کشورهای برتر اقتصادی و صنعتی جهان تبدیل گردد و نقش برتر منطقه ای خود را به نحو کامل ایفا نماید.
از این رو تلاش های سالهای اخیر برای احیای این خواست کلان ملی در برنامه ریزی های کشوری تبیین گردیده است. سند چشم انداز ایران 1404 و توجه به طرح ملی آمایش سرزمین با نگاهی روبه جلو در راه تبدیل شدن ایران به الگویی برای کشورهای در حال توسعه جهان می تواند موجبات پیشرفت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور و استانهای مختلف آن را فراهم سازد. توسعه و رونق بنادر جنوب و مناطق محروم کشور نیز در راستای همین امر به شمار می آید.
نقش تعیین کننده بنادر ایرانی دریای عمان و به ویژه بندر چابهار در زمینه توسعه ی حمل و نقل دریایی و ترانزیت کشور به عنوان دروازه ورودی توسعه کریدور شرق، بارها از سوی مسئولان سازمان بنادر و دریانوردی مورد تاکید قرار گرفته است، اما همچنان اقدامات کافی برای رسیدن به "بندر هاب" و جایگاه بندر برتر اقتصادی بندر چابهار و همچنین سرمایه گذاری قابل توجه در بنادر جاسک و کنارک صورت نگرفته و در بلاتکلیفی به سر می برند.
در حقیقت باید اذعان داشت که ایران تاکنون نتوانسته است از ظرفیت های متعدد دریایی خود در مرزهای آبی جنوب بهره لازم را ببرد. این پتانسیل بالقوه که می تواند عامل مهمی در جهت رونق تجارت کل کشور باشد، متاسفانه هنوز از عدم توسعه مناسب و جایگاه نامطلوب جهانی رنج می برد. هدف از این تحقیق بررسی طرح آمایش سرزمین، پتانسیل های موجود و چالشهای پیش رو در اجرای توسعه پایدار در مناطق چابهار، جاسک، کنارک و در نگاه کلان تر منطقه سواحل جنوب شرقی - دریای عمان - می باشد
اقتصاد منطقه اقتصاد فضا و تجزیه و تحلیل های کمی آن در چارچوب تعادل عمومی ابتدا توسط لئونتیف برای یک منطقه و بعد توسط والتر ایزارد برای دو منطقه و در نهایت توسط پلنسکی برای چند منطقه نشان دهنده شاخه دیگری از نوآوریهای جدول داده- ستانده در دهه های گذشته بوده است. بیات و حاتمی - » - 1391در مقاله ای تحت عنوان بررسی عوامل توسعه نیافتگی سواحل مکران« به این نتیجه رسیده اند که عوام توسعه نیافتگی این منطقه عبارت است از :
.1عوامل ژئوپلیتیکی و برون مرزی از قبیل: حضور طالبان و نیروهای تروریستی در افغانستان و پاکستان، جنگ در افغانستان با حضور نیروهای خارجی، تولید گسترده مواد مخدر در افغانستان
-.2 عوامل جغرافیایی از قبیل: خشکی و کم رونق بودن کشاورزی در منطقه، بافت قومی- قبیله ای ساکنان، کیفیت پایین نیروی انسانی و دوری از مرکز کشور سواحل مکران
-.3 عوامل امنیتی از قبیل: قاچاق مواد مخدر، بنیاد گرایی، تنش های مذهبی، شرارت و اقدامات تروریستی
-.4 عوامل سیاسی از قبیل: سیستم سیاسی بسیط و تمرکز گرا حاکم بر کشور از یک قرن پیش تا کنون، وابستگی دولت به اقتصاد نفتی که باعث عدم توجه به مناطق غیر نفتی شده، عدم وجود برنامه ریزی بلند مدت توسعه ای در منطقه و تحریم های غرب بر علیه ایران که منجر به کاهش سرمایه گذاری خارجی در این منطقه شده است.
عریضی ومولایی - - 1391در مقاله تحت عنوان »تدوین راهبردهای فرهنگی و اجتماعی توسعه پایدار و همه جانبه سواحل دریای مکران« در تحقیق خود به این نتیجه رسیده اند که یکی از دلایل توسعه نیافتگی منطقه مورد نظر، عقب ماندگی های سنواتی و بی توجهی به زیر ساخت های فرهنگی و اجتماعی سواحل مکران می باشد. بررسی های میدانی بیانگر برخورداری منطقه عمومی سواحل مکران از ظرفیت های خوبی برای توسعه همه جانبه و پایدار می باشد. این توان بالقوه زمانی به فعل تبدیل خواهد شد که زمینه های فرهنگی و اجتماعی توسعه محقق و بصورت نهادینه در منطقه ایفای نقش نمایند. برای دستیابی به این موضوع، تدوین نظام مند راهبردهای موثر و کارآمد می تواند راه گشا باشد.
نصیری - - 1392 در کتابی تحت عنوان » تعامل منطقه ای، ملی و جهانی ظرفیت سازی پایدار برای توسعه و امنیت ملی با تاکید بر محور شرق و چابهار« به این نتایج اشاره نموده است که گرچه محور شرق ایران با محوریت بندر چابهار استعداد و پتانسیل های زیادی برای توسعه دارد. ولی برای یک توسعه پایدار و یکپارچه محور شرق نیاز به تعامل منطقه ای، ملی و حتی جهانی می باشد.
کریم نیا رضا - - 1391 در مقاله ای با عنوان »راهبرد های مولفه فرهنگی-اجتماعی در آمایش سر زمینی دریای جنوب و سواحل مکران« ابتدا نقاط ضعف، نقاط قوت، فرصت ها و تهدیداتی که منطقه مورد مطالعه دارا می باشد، تبیین نموده است. سپس به تحلیل منطقه می پردازد ونهایتا راهبردهای مناسب اجتماعی و فرهنگی آمایش سرزمینی دریای جنوب و سواحل مکران را پیشنهاد می کند.
-2 مواد و روشها
1-2 اهداف پژوهش
1,شناسایی فعالیت های اقتصادی موجود در منطقه سواحل مکران ایران؛
2,تحلیل فضایی و مکانی فعالیت های اقتصادی موجود در منطقه سواحل مکران ایران؛
.3ارائه راهبردهای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی بر مبنای پتانسیل های منطقه سواحل دریای مکران؛
2-2 فرضیه های پژووهش
.1 به نظر می رسد با توجه به ارتباط نزدیک این منطقه با آسیای مرکزی پتانسیل های خوبی در ارتباط با ترانزیت کالا در این منطقه باشد.
