بخشی از مقاله
چکیده
برنامه هاي درسی و تربیتی آموزش و پرورش جمهوري اسلامی ایران در راستاي فرهنگ و تمدن اسلامی ، با تکیه بر میراث گران بها و ماندگار رسول االله - ص - قرآن کریم و عترت - ع - تحقق جامعه عدل مهدوي - عج - و چشم انداز نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در افق 1404 با بهره گیري از الگویی پیشرفته و بومی است.براین اساس، پژوهش حاضر با هدف تدوین و سازماندهی برنامه درسی بر اساس فرهنگ اسلامی انجام گرفته است. رویکرد مطالعه کیفی و روش انجام پژوهش، تحلیلی- اسنادي بوده است
براي جمع آوري اطلاعات کتب، مقالات و منابع موجود و مرتبط با بحث مورد بررسی قرار گرفتند.یافته هاي پژوهش حاکی از این است که عناصر برنامه درسی باید به گونه اي تدوین شود که دانش آموزان را ظلم ستیز، جهادگر، شجاع و ایثارگر و وطن دوست، مهرورز، جمع گرا و جهانی اندیش، ولایت مدار و منتظر و تلاش گر در جهت تحقق حکومت عدل جهانی، با اراده و امیدوار، خود باور و داراي عزت نفس، امانتدار، دانا و توانا، پاکدامن و با حیا، انتخابگر و آزاد منش، متخلق به اخلاق اسلامی، خلاق و کار آفرین، مقتصد و ماهر، سالم و با نشاط، قانون مدار و نظم پذیر، وفاداربه ارزش هاي اسلامی، ملّی و انقلابی و آماده ورود به زندگی شایسته فردي، خانوادگی و اجتماعی بر اساس نظام معیار اسلامی را فراهم سازد.
مقدمه
تعلیم و تربیت در زندگی بشر، مهم ترین و اساسی ترین جنبه زندگی است .مشخصه جامعه سالم و توسعه یافته،صرفاً به داشتن موقعیت جغرافیایی خوب و معادن متنوع و منابع مالی نیست، بلکه جامعه سالم و توسعه یافته، جامعه اي است که داراي نظام تعلیم و تربیت پویا بانشاط، زنده و مترقی است. از نگاه علامه مصباح یزدي، در باب اهمیت امر تعلیم و تربیت می توان گفت» فراهم آمدن زمینه رشد و استکمال معنوي و باطنی آدمیان بیش از هرچیز مدیون نهاد تعلیم و تربیت است، نه هیچ نهاد دیگري« زیرا در سایه تعلیم عقاید هستیشناختیِ صحیح و ارزششناختیِ صحیح و بر طبق ارزش هاي پسندیده اخلاقی و حقوقی، می توان خداپرستی و استکمال معنوي انسان ها را گسترش داد و عمق بخشید
از موضوعات مهم بشري، آموزش است که مورد توجه جوامع انسانی از گذشته تا کنون بوده است
هسته اصلی نظام تعلیم و تربیت برنامه هاي درسی هستند. برنامههاي درسی3 و نظریات مطرح شده در آموزش و پرورش از جمله عوامل و عناصري هستند که در تحقق بخشیدن به اهداف آموزشی نقش بسزایی دارند
برنامه هاي درسی به عنوان یک نقشه یا طرح ناظر بر مهم ترین رخداد آموزش، یعنی یادگیري یا بازسازي تجربیات می باشند
اساس آموزش و پرورش، ناظر بر جریان ربوبی شدن آدمی است. و دستیابی فراگیرنده به" حیات پاکی" که در آن بر تحول در ابعاد فردي و اجتماعی بر اساس گرایش به خداوند تاکید و مستلزم آن است که فرد در جسم، به پاکی، سلامت و قوت نایل گردد؛ در اندیشه، به اعتقادهاي درست دست یازد؛ در گرایش و اراده، حرکتی معطوف به خیر بیابد؛ و در عرصه حیات جمعی، غنا، عفت و عدالت و رافت فراهم گردد
انسان داراي نیازهاي گسترده و متنوعی - اجتماعی، اخلاقی، جسمانی، مادي، معنوي - است که باید در تربیت او به گونه اي منسجم و اسلامی مورد توجه قرار گیرد؛ شخصیت آدمی - شاکله - حاصل تربیت اوست .اگر شخصیت آدمی با فطرت او هماهنگ و منطبق باشد، انسان اسلامی است و اگر با فطرت او انطباق نداشته باشد، داراي شخصیتی نااسلامی است. همچنین اگر با فطرت آدمی در تضاد و تقابل باشد، انسان از شخصیت آدمی خارج می شود و با حیوانات و پست تر از آ نها هم طراز می گردد. برنامه هاي درسی و تربیتی باید به رعایت تعادل و پرهیز از افراط و تفریط و رعایت تناسب و توازن در توجه به ساحتهاي تعلیم و تربیت، هدف ومحتوا و بهره گیري از روشهاي متفاوت در طراحی، تولید، اجرا و ارزشیابی از برنامه ها پایبند باشد
بنابراین مفهوم توسعه یافته، برنامه درسی توجه به تکوین و تعالی هویت متربیان را به مثابه مقدمه اي لازم جهت دستیابی به مرتبه لازم و شایسته اي از آمادگی جهت تحقق »حیات طیبه « در تمامی ابعاد، مورد تاکید قرار می دهد و لذا برنامه درسی باید براي رشد انسان به عنوان یک »کل به هم پیوسته« ماهیتی »یکپارچه« داشته باشد
ویژگی ها و عمل نظامهاي آموزشی طی دهه هاي اخیر بر پیشرفت تحصیلی، تسلط بر موضوعات درسی، آموزش مهارتهاي لازم براي شرکت و موفقیت در آزمون ها و در نتیجه نادیده گرفتن رشد اجتماعی، عاطفی و معنویت فراگیران مبتنی بوده است. بنابراین هدف مطالعه حاضر بررسی تدوین برنامه درسی بر اساس فرهنگ اسلامی بود.
روش تحقیق
هدف تحقیق حاضر، بررسی تدوین و سازماندهی برنامه درسی بر اساس فرهنگ اسلامی- ایرانیبود. از این رو، روش انجام پژوهش، تحلیلی- اسنادي بوده است و از منابع و متون کتابخانه اي جهت گردآوري اطلاعات استفاده شده است. با توجه به هدف و ماهیت موضوع، سوال ذیل مطرح و در صدد پاسخگویی به آن با استفاده از منابع و متون در دسترس بر خواهیم آمد:
*مبانی برنامه درسی بر اساس فرهنگ اسلامی چگونه است؟
٭ عناصر برنامه درسی بر اساس فرهنگ اسلامی چگونه است؟
مبانی برنامه درسی با رویکرد اسلامی:
برنامه ریزي آموزش و پرورش با سه اقدام اساسی انتخاب هدف، تعیین روش و طراحی ارزشیابی معنا می یابد و برنامه ریز براي طی هر مراحل نیازمند گزینش و انتخاب است. یعنی به دانش هایی نیاز دارد. این نوع دانش ها که تصمیم هاي برنامه ریز را تحت تاثیر خود قرار می دهد. مبانی گفته می شود - موسی پور، . - 1393 در برنامه درسی اسلامی مبتنی بر رویکرد اسلامی باید از طریق آن، فراگیران را هدایت کرد تا نظامی آرمانی و الهی را ، که رهبري آن از سوي یک انسان کامل و خلیفه واقعی خداوند است ، بشناسند و براي تحقق آن تلاش کنند.
مبانی فلسفی برنامه درسی اسلامی
در تبیین مبانی فلسفی، بر ارزشها و معارف اسلام ناب محمدي - ص - و همچنین بر نقش مدرسه به عنوان جلوهاي از تحقق مراتبی از حیات طیبه و زمینهساز جامعه عدل مهدوي - عج - - سند تحول، 17 :1390 - تأکید بسیاري شده است. نظام فلسفی بنا به اعتقاد مکتب اسلام، چارچوبی کلی و منسجم از نگاه انسان نسبت به عالم هستی - رابطه با خدا - ، انسان - رابطه با خویشتن - ، دیگران - رابطه با خلق خدا - و طبیعت - رابطه به جهان خلقت - در سایه ساحتهاي تربیتی مانند عناصر تعقل، ایمان، علم و عمل و اخلاق را فراهم میسازد
به طور کلی مبانی فلسفی منظور فلسفه تربیتی اسلام است که داراي هویتی مستقل و برگرفته از متون دینی است
الف - مبانی هستی شناسی برنامه درسی اسلامی :
از دیدگاه اسلام، جهان خارج از ذهن، وجود واقعی دارد.اصل اصیل در هر چیز وجود هستی اوست و هستی بدیهی ترین بدیهات محسوب می شود
در مبانی فلسفی اسلامی برترین حقیقت ماوراء طبیعی خداست و او در راس یا کانون تمام هستی قرار دارد؛ هر آنچه در جهان هست از آن اوست و هر آنچه در آن رخ میدهد، تحت نفوذ قدرت و علم او قرار دارد
ب - مبانی انسان شناختی برنامه درسی اسلامی :
انسان نیز به عنوان زیر مجموعه هستی، فقط در بعد مادي خلاصه نمی شود، بلکه داراي بعد غیر مادي - روح - است. وي مخلوق خداست و موجودي هدفدار می باشد.با توجه به آیه شریفه »ماخلقت الجن والانس الا لیعبدون - «1سوره ذاریات، آیه . - 56هدف غائی آفرینش انسان را عبادت دانست
هدف از آفرینش انسان آن است که آدمی با اختیار خویش مسیر تکامل و تعالی و قرب الهی را بپیماید و به هدف متعالی الهی دست یابد و بدینسان فرجامی نیک براي خویش فراهم آورد
مبانی معرفت شناسی برنامه درسی اسلامی
اسلام کسب معرفت را براي انسان امري امکان پذیر می داند
منظور از مبانی معرفت شناختی، مهمترین گزاره هاي توصیفی و تبیینی درباره ي شناخت آدمی و حدود و ثغور آن است.
برنامههاي درسی باید بتواند ضمن انتقال دانش، نگرش و رفتار و آمادگیهاي فردي و اجتماعی افراد را در تحقق اهداف آرمانی فلسفه انتظار افزایش دهد؛ زیرا تحقق چنین هدف و رسالتی بزرگ ، که آرمان الهی خلقت و نظام آفرینش تلقی میشود ، نیازمند کسب آمادگیهاي تربیتی و پرورش انسانهاي آگاه، مصمم، عمیق و داراي فضایل اخلاقی و معنوي است. به همین دلیل، انتظار نقش بسیار مهمی در تربیت، خودسازي، تحرك و امید و نوید خواهد داشت
مبناي روانشناختی برنامه درسی اسلامی
در مباحث روانی دانش آموز به عنوان یادگیرنده ، به منظور بررسی و شناخت یادگیري، ویژگی ها و مشخصات مختلف مراحل رشد او مورد مطالعه قرار می گیرد . در واقع برنامه ریزان درسی باید از ماهیت رشد دانش آموزان در مراحل مختلف آگاهی یابند. اهمیت توجه به مبانی روانی وقتی بیشتر روشن می شود که به ماهیت یادگیري در انسان و به خصوص به کم و کیف ایجاد انگیزه و علاقه براي آموختن و هم چنین ویژگی ها و مراحل رشد یادگیرنده و ابعاد مختلف رشد توجه نماییم
به طور کلی منظور از مبانی روانی ،توجه به ویژگی هاي رشد و تحول تجسمی، ذهنی، و عاطفی ،اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی فراگیران و تنظیم محتوا متناسب با آن است
