بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر با عنوان » تنوعات اجتماعی و ابعاد سیاسی پیشرفت از منظر قرآن کریم« به بیان دیدگاه قرآن درباره نقش گروهها و نیروهای اجتماعی سیاسی و الگوی مطلوب حضور و مشارکت آنها در فرایند سیاسی برای نیل جامعه به پیشرفت میپردازد. نگارنده پس از تعریف مفاهیم و بیان وضعیتهای ممکن در صورت حضور نیروهای اجتماعی، با قید تنوع و تکثر، به لحاظ پیشرفت اجتماعی، به بررسی دیدگاه قرآن دراینباره پرداخته است. حاصل جمع قراین دوگانه موجود در قرآن که از یک سو بر وحدت و انسجام امت تأکید میکنند و از سوی دیگر، اموری را مطرح میکنند که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم تأیید و پذیرش کثرتها و تنوعات اجتماعی از آن قابل استفاده است، ارائه دیدگاه تنوع ارگانیک است.
تنوع ارگانیک کثرتی است که در دل وحدت و انسجام کلی جامعه اسلامی تعریف میشود و به لحاظ حوزه طرح، مقید به دو قید است: برخاسته از تنوع در جایگاه و نقش تخصصی نیروهای اجتماعی است و دوم، در منطقه الفراغ و یا حوزهای است که شرع ضمن بیان اهداف و مبانی کلی، حکم جزئی خاصی در آن باره تعیین نکرده است. ساختار تنوع ارگانیک در سه محور توضیح داده شده است:ابتنای جامعه بر مبنای عقیده، جامعهپذیری دینی و بسترسازی نهادی. بسترسازی نهادی ناظر به فراهم آوردن زمینههای ساختاری رقابت سالم و سازنده است که شامل ساختارهای حقوقی، سیاسی و فرهنگی است.
واﮊگان کلیدی: پیشرفت، توسعه، توسعه سیاسی، شکافهای اجتماعی، تنوع ارگانیک.
طرح مسئله
پیشرفت، مقولهای بسیط و تک بعدی نیست. این مقوله دارای ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. بعد سیاسی پیشرفت ناظر به ابعاد مدیریت عمومی جامعه در مسیر نیل به اهداف و ارزشهای تعیین شده است. این مهم، در گرو اموری همچون ثبات سیاسی، وحدت و انسجام نیروهای سیاسی، مشارکت و همراهی اقشار و آحاد مختلف جامعه، شناسایی و رشد ظرفیتها و استعدادها، بلوغ سیاسی کنشگران عرصه سیاست و ... است و اموری همچون تنازعات و تضادهای نیروهای سیاسی و اجتماعی، تودهگرایی، چند پارگی و گسست اجتماعی مانع تحقق آن محسوب میشود.
از دیگر سوی، جامعه هیچگاه واحدی یکدست و یکپارچه نیست و عملا ما با واحدی چندگونه و ناهمگن مواجهایم که از واحدهای متمایز و گاه متخاصمی تشکیل شده است که در بهترین وضعیت، در خطوطی موازی با یکدیگر در رقابت هستند. تنوعات اجتماعی در هر جامعهای وجود دارند و پایه و بنیاد شکلگیری نیروها و جریانات سیاسی محسوب میشوند. وجود گروههای متنوع اجتماعی، تنوع و تکثر در منافع و تمایز در خرده هویتها را در پی میآورد و در نتیجه، به شکلگیری گروههای متمایز و گاه متخاصم منجر میگردد.مسئله این نوشتار با کنار هم قرار گرفتن دو واقعیت فوق آشکار میگردد. پیشرفت سیاسی مشروط به وجود شرایط و فقدان موانعی است که وجودتنوعات اجتماعی را برای آن تبدیل به شمشیری دو دم میکند.
در اینجا همواره دو وضعیت در دو سوی یک پیوستار قابل تصور است. نخست وضعیتی که در آن تنوعات و تکثرات اجتماعی به قطبی شدن جامعه منجر میگردند و آن را به بخشهای متخاصم و آشتیناپذیر تبدیل میکنند و تمامی نیرو و توان جامعه صرف خنثی کردن نیروها و جناحهای مقابل میگردد، ثبات سیاسی با چالش مواجه میشود و فروپاشی و انهدام جامعه هر آن انتظار کشیده میشود. وضعیت دوم حالتی است که در آن، تنوعات سیاسی در قالب الگویی سازوار، امکان مشارکت و همراهی تمامی آحاد و اقشار جامع را در سیاستگذاریها فراهم میآورد، موجبات کشف و بلوغ ظرفیتها و استعدادهای سیاسی را مهیا میسازد، پختگی و سنجیدگی تصمیمها و برنامههای سیاسی را تضمین میکند و در نهایت موجبات پیشرفت سیاسی را آماده میسازد. مسئله این نوشتار، استخراج الگویی از درون آیات قرآن برای مشارکت جریانها و گروههای اجتماعی و سیاسی است که در نهایت وضعیت دوم را برای جامعه اسلامی به ارمغان بیاورد.
مفاهیم
پیش از ورود به بحث، شایسته است به شرح دو مفهوم کلیدی در این مقاله پرداخته شود. این دو مفهوم عبارتند از: تنوعات اجتماعی و توسعه سیاسی.
١. تنوعات اجتماعی
مقصود از تنوعات اجتماعی، گروهبندیهای موجود در داخل یک جامعه است که براساس روند تمایزیابی اجتماعی و مبتنی بر اموری همچون عقاید، منافع، ویژگیهای جمعیتی، جغرافیایی، نقش و جایگاه اجتماعی به وجود میآیند. تنوعات اجتماعی اشاره به این حقیقت دارد که جامعه دارای یک بافت یکدست و همگن نیست بلکه ذاتا »چندگونه« و تشکیلیافته از گروههای
