بخشی از مقاله
چکیده
تربیت دینی یعنی ایجاد این توانایی در عقل فرد که بتواند بد رااز خوب تمییز دهد و براي انتخاب درست تصمیم بگیرد. هدف اصلی تربیت دینی ، یاري دادن به فرزندان براي زندگی بهتر و مطلوب تر است . بنابراین تربیت دینی باید توجه خود را به واقعیت وجودي فرزند معطوف دارند تا نسبت به دنیاي واقعی زندگی اش آگاه شود. از طرفی دیگر تربیت دینی علاوه بر پرورش و به فعلیت در آوردن استعداد هاي درونی انسان تابع و پیرو فطرت آدمی و بدنبال آن است که با تکیه بر این استعدادها، انسان را به تکامل حقیقی و مقام شایسته و در خور او برساند.
از اینرو نویسندگان در نوشتار حاضر سعیشان بر اینست که با بررسی مبانی نظري موضوع و با تمسک به آیات و روایات قرآن به سؤال محوري مقاله که » تربیت دینی دانش آموز یعنی چه ؟ و مهمترین مؤلفه هاي مؤثر بر آن کدامند؟ « را با مطالعه ي سیستماتیک و هدفمند مورد بررسی و مداقه خودشان قرار دهند.
مقدمه
همان گونه که جامعه مدنی بدون انسان هاي با تفکر و اندیشه مدنی معنا ندارد ، می توان گفت جامعه متعالی بدون انسانهاي برخوردار از آموزش هاي دینی ، از مفهوم و اصالت پایدار خود تهی می شود. آنچه موجب بقاء و تداوم ارزش ها و هنجارهاي اجتماعی می گردد ، نوع تربیت ، فرهنگ و باوري است که در افراد آن جامعه به وجود می آید تا در بهترین شرایط، زمینه رشد آنان فراهم شود.
اگر تعلیم و تربیت دینی از افراد انتظار می رود که با قانون پذیري و خود گرانی ، به مرحله انضباط درونی دست یابند و اگر در اهداف رفتاري تعلیم و تربیت ، شعار دلنشین جامعه پذیري و نظم جویی داده میشود، این مفهوم بدون فراهم آمدن شرایط اجتماعی و تحول در مناسبات فرهنگی ، معناي خود را از دست می دهد. بنابراین وجدان آگاه به عنوان مؤلفه اصلی تربیت دینی است که به افراد اجازه می دهد که خود را واضع مقررات بدانند و بر اساس میثاق نظم اجتماعی ، دفاع در برابر هر تهاجم داخلی و خارجی و احترام متقابل را رعایت نمایند.
تعاریف تربیت دینی
الف- تربیت : تربیت در واقع تکنولوژي رفتار یا تغییر رفتار است که اگر در مدرسه و در شرایط خاصی انجام گیرد، آن را تربیت رسمی و در صورتی که در خانواده و اجتماع و بدون ایجاد شرایط مخصوص انجام گیرد ، تربیت غیر رسمی نامند.
ب- تعلیم و تربیت دینی : تعلیم و تربیت دینی عبارت است از فراهم کردن زمینه ها و عوامل به فعلیت رساندن یا شکوفا ساختن استعداد هاي شخصی در جهت رشد و تکامل اختیاري او به سوي هدف هاي مطلوب بر اساس بر نامه اي سنجیده شده.
- دفتر همکاري حوزه و دانشگاه - 366 :1372 ج- تربیت دینی : یعنی ایجاد این توانایی در عقل آدمی که بتواند غربال کند و بد را از خوب تشخیص دهد و براي انتخاب مناسب تصمیم بگیرد . - جمعی از استادان شوراي برنامه ریزي آموزش خانواده ، - 198 :1382 د-تربیت دینی : ایجاد این توانایی در انسان هاست که به ملاکهاو معیارهاي اصیل اتکا کنند و صرفاً قضاوت هاي دیگران را به عنوان ملاك در نظر نگیرند.
- همان منبع ، ص - 198 با تعاریف فوق می توان گفت که تربیت دینی عبارت است از دمیدن روح حقیقت جویی ، حقیقت گوییو حقیقت پویی در انسان ها. به بیان جامع تر می توان تربیت دینی را به پرورش استعداد هاي درونی انسان ها و به فعالیت در آوردن این استعداد هاي درونی تعبیر کرد ، تربیتی که پیرو فطرت آدمی است و به دنبال آن می باشد که با تکیه بر این استعداد ها او را به تکامل حقیقی برساند.
تربیت دینی و زندگی
هدف اصلی تربیت دینی ، یاري دادن به آدمیزاده براي زندگی بهتر است. بنابراین تربیت دینی باید توجه خود را به واقعیت وجودي انسان معطوف دارد و نسبت به دنیاي واقعی زندگی افراد - معلم ومتعلم - آگاه باشد و با انسان به عنوان موجودي منحصر به فرد در جهان و نه تنهاخالق افکار بلکه یک موجود زنده حساس برخوردار کند؛ چرا که هر تجربه جدید به حوزه تجربیات ما می افزاید و صحنه را براي امکانات و قابلیت هاي حال و آینده ما آماده می سازد.
با این بیان باید خاطر نشان ساخت که دین، نوعی زندگی است و تربیت دینی فرآیندي است که آدمی را براي نحوه خاصی از حیات مهیا می سازد . این نحوه زندگی بر مبناي اصول ، قواعد و راهبردي از پیش تعیین شده اي شکل می گیرد که توسط دین و در قالب عقاید و شریعت به آدمی عرضه گردیده است؛ بدین معنا ، دین برنامه اي براي زندگی است و آموزه هاي آن با تمامی ابعاد حیات آدمی پیوند دارد و مهم ترین نقش تربیت دینی ، تقویت این پیوند و به روز نمودن آن است.
تربیت دینی علاوه بر پرورش و به فعلیت در آوردن استعداد هاي درونی انسان ، تابع و پیرو فطرت آدمی و به دنبال آن است که با تکیه بر این استعدادها، انسان را به تکامل حقیقی و مقام شایسته و درخور او برساند . به گونه اي که ویژگی هاي انسانی و الهی افراد بشر، تحت این فرآیند ، در آنها به ظهور برسد . بنابراین تنها راه سعادتمند شدن انسان ، بهره مندي او از تربیت دینی است، چنانچه قرآن کریم می فرماید:
پس اگر انسان در گسترة تعالیم صحیح دینی رشد یابد ، در همه حال خدا را ناظر بر اعمال و رفتار خویش حس می کند و قوانین اجتماعی را به بهترین نحو رعایت می نماید و به حقوق متقابل انسانی احترام می گذارد . با ایجاد این بستر مظاهر انسانی به ظهور می رسد و جامعه متجلی می گردد .
دین به مثابه روح همه فعالیت ها
یکی از مباحثی که اهمیت خاصی دارد، آن است که در مجموعه زندگی به نقش تأثیر دین در جنبه هاي حیات به خوبی نظر افکنیم و در مورد رابطه آن با رشد انسان بیندیشیم . دین به دلیل تأثیري که در امور دارد ، یک مقوله مجزا از امور دیگر نیست و روح همه فعالیت ها را تشکیل می دهد .
هر جا که آدمی به کاري مشغول است، باید ارزش ها و هنجارهاي دینی را مراعات کند. مثلاً وقتی از سیاست گفتگو می کینم ، منظور آن دسته از بایدها و نبایدهاي دینی است و هنگامی که از امنیت اجتماعی صحبت می شود ، منظور ، آن دسته از بایدها و نبایدهاي اجتماعی است و در این مقوله : تخریب شخصیت دیگران ، ظلم به دیگران ، تعرض به حقوق همنوعان و ایجاد بی نظمی و آشوب ازجمله مواردي است که در عرصه دنی باید مورد توجه قرار گیرد و اگر نسبت به این مسائل با بی تفاوتی برخورد شود و بین واقعیت و حقیقت تعارضی مشاهده گردد. مشکل ازآن برنامه ها و عوامل تربیتی است.
پس در نظام تربیتی دینی ، باید روح دین را بر تمام عوامل - محیط ، آموزش و محتوا - تزریق کرد و لازم است قبل ازهر اقدامی مطالعات لازم در تمام مقوله هاي تربیتی آن انجام گیرد . همچنین بهتر است در تمام طراحی ها ، برنامه هاي آموزشی با رویکرد معنوي تدوین گردد و در این صورت است که نه تنها از تضعیف ارزش ها ، کاستی ها و آسیب ها خبري نخواهد بود، بلکه دیدگاه دینی فرابخشی موجب ثمر بخشی قابل انتظاري در تمام ابعاد خواهد گشت.
هدف هاي تربیتی
هدف هاي تربیتی دین بسیار هستند ؛ اما مهم ترین آنها عبارتند از :
- آشنایی با مبانی توحید، ایمان به خدا و بیزاري از شرك و بت پرستی .
- پرورش افراد مسئول و متعهد در برابر نظام فکري و اجتماعی موجود.
- آشنایی با احکام قرآن و اسلام و تعهد به آنها .
- فرا گرفتن علم و به کار بستن موازین عقلی و تفکر منطقی .
- خود شکوفایی ، نیل به زندگی بهتر در دنیا و آخرت - پارسا ، - 32 :1374
- تربیت بر اساس تغییر و تحول - سوره رعد ، آیه . - 11
- پرورش روح تقوي ، عدالت و عمل صالح .
- اشتراك آدمیان در اصل و نسب و پرهیز کاري تنها وسیله رستگاري - سوره حجرات ، آیه - 14
- ملازم بودن خود شناسی با خداشناسی - حدیث نبوي - .
- توجه دادن انسان به طبیعت و اسرار آن - سوره نحل، آیه - 36
- دوري از رهبانیت و بهره مندي از خوشی هاي زندگی در حد اعتدال - سوره اعراف ، آیه . - 32
- محترم شمردن حقوق ملل و مذاهب بیگانه - پارسا ، - 32 :1374
تربیت دینی و هدایت اجتماعی فرد
نظام تربیتی با تمام ابعاد اساسی ، شخصیت انسان را هدایت می کند. در تربیت دینی ، بعد اجتماعی همراه با بعد ایمانی و شخصیت ، پرورش می یابد. بعد اجتماعی نیز از ابعاد اساسی شخصیت آدمی تلقی می شود . انسان ، حیوانی اجتماعی است. انسانیت آدمیزاد در حد وسع به جنبه هاي اجتماعی او وابسته است . زبان انسان به شیوه زندگی وي یا فرهنگ انسانی به شیوه زندگی وي یا فرهنگ انسانی ، ادراکات انسانی ، قدرت تفکر وي ، نحوه بروز و کنترل عواطف از سوي آدمیزاده ، تمدن او و . . . همه تحت تأثیر حیات جمعی قرار دارند .
