بخشی از مقاله
چکیده
برخی اعداد در طول تاریخ زندگی بشر با رمز و رازهایی همراه بوده و به عنوان وسیله ای برای بیان عقاید اسرارآمیز انسان بهکاررفته اندگاه؛ ارزش کمّی آنها فراموش شده و ویژگی کیفی و معنویشان در کانونتوجّه جای گرفته است؛ از جمله اینکه در فرهنگ و باور مردمان، اعتقاد به خوشیمن و بدیمن بودن اعداد خاصی مطرح میگردد
در ادبیّات فارسی نیز این عقاید به شیوههای گوناگون بازتاب یافته است؛امّا از جملهنمودهای جالب توجّه، قرارگرفتن معنادار برخی از شاهان و شاهزادگان شاهنامه فردوسی در جایگاه عددی خاص است که به طرزی شگفت، ارتباطی میان آنها و مفهوم رمزی اعدادی که نماینده آنهاست، برقرار است؛ به گونهای که هریک از آن اعداد خاص، به همراه اعتقادات اساطیری پیرامونی خود،با مشخّصات اصلیهریک از شخصیّت های نمایندهاش در شاهنامه، پیوندی استوار و ناگسستنی یافته است.
نگارندگان کوشیدهاند تا درجُستار حاضر، با نظر به رمزوارگی برخی اعداد، پیوندها و پیوستگیهای میان آنها را با ترتیب قرارگرفتن شاهان و شاهزادگان در شاهنامه فردوسی بیابند و بیان کنند. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که ارتباط معناداری میان برخی از اعداد مانند: یک،دو، سه، چهار، پنج، شش، هفت، دوازده، سیزده، چهل و پنجاه و خصوصیّات بارز هر یک از شخصیّتهایی که نمایندگان آن اعداد محسوب میشوند یعنی: کیومرث، سیامک، هوشنگ، طهمورث، جمشید، ضحّاک، فریدون، کیکاووس، سیاووش، نوشین روان و یزدگرد برقرار است؛
درواقع هریک از اعداد مذکور با اعتقادات غالباً اساطیری خاصی که پیرامونشان شکل گرفته با مشخّصات اصلی هریک از شخصیّت های نماینده خود، پیوندی استوار و ناگسستنی دارند.
مقدّمه
فرهنگ ایران از غنی ترین فرهنگها در طول اعصار تاریخی محسوب میگردد. جستجو و کنکاش پیرامون جلوههای گوناگون این فرهنگ غنی، عظمت و شگفتی آن را بیش از پیش نمایان میسازد. یکی از جلوههای فرهنگی قوم ایرانی، اعتقادات خاصی است که پیرامون اعداد شکل گرفته؛ به طوری که بسیاری از آنها را دارای مشخّصه و ویژگی منحصر به خود گردانیده است. »در اندیشه اسطورهای، عدد همیشه به منزله وجود اصیل نمایان میشود که جوهر خود و نیروی خویش را به هر چیزی که زیر سیطرهاش قرار گیرد منتقل می کند. هر عدد خاصی را حلقه جادویی ویژهای احاطه کرده است و هر چیزی که با آن عدد خاص مرتبط گردد به آن حلقه جادویی نیز کشانده میشود
توجّه به اعداد و مشخّصاتی که برای هریک از آنها در اعتقاد بشر شکل گرفته، از قومی به قوم دیگر متفاوت است؛ به گونهای که گاه به اعتقاد یک قوم، عددی سعد و از دیدگاه قومی دیگر نحس تلقّی میگردد؛ به طور مثال: »عدد 7در تلقّی اعراب نحس و در نزد ایرانیان سعد محسوب می شود؛ همچنین »بسیاری از اعداد، مانند بسیاری از مظاهر دیگر، رمز قداست قرار گرفته و به واسطه آنها پرده از بسیاری از رمزهای جاودانه برداشته می شود
ادبیّات پارسی که همواره انعکاس دهنده مسائل اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و ... بوده و هست در زمینه مورد بحث ما نیز بسیار پربار است. در این میان، شاهنامه فردوسی به عنوان یکی از شاهکارترین آثار ادب فارسی، دربرگیرنده طیف وسیعی از اعتقادات و باورهای اساطیری مردمان ایران باستان است؛ لذا پیرامون اعداد که گاه پیوندی عمیق با اسطوره ها یافتهاند نیزقطعاًسخنانی درخور توجّه دارد؛ به طوری که در جای جای آن، ارتباطات شگفتی میان اعداد و دیگر مفاهیم بنیادین می توان یافت؛ از جمله آنها پیوستگی میان ترتیب عددی قرارگرفتن شاهان و شاهزادگان در شاهنامه و مشخّصات و ویژگی های هریک از آنها در ارتباط با عدد نماینده آن است؛ پژوهشی که ما در این مقاله با بررسی اساطیر شکل گرفته پیرامون برخی از اعداد: دو، سه، چهار، پنج، شش، هفت، دوازده، سیزده، چهل و پنجاه، از طریق کشف روابط میان آنها و شخصیت های نماینده آنها ترتیب دادهایم.
پیشینه پژوهش
محمودی - 1384 - در مقاله »جایگاه عدد سه در فرهنگ و آیینهای باستانی ایرانیان«ضمن معرّفی وجوه اهمّیّت و ارزش عدد سه در فرهنگ ایرانیشواهد، توجّه فردوسی در شاهنامه را نیز پیرامون این عدد بیان نموده است. تواضعی - - 1373 نیز در مقاله خود تحت عنوان »نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامه فردوسیتوجّ«ه خاص فروسید به این عدد مقدّس را بیان داشته است.
همچنین باید به بررسی اسطورهای زمرّدی - 1379 - پیرامون برخی اعداد در مقالهتجلّ»یات قدسی؛ تمهیدات عددی اسطوره؛ سمبل و نماداشاره« کرد که یکی از آثار مورد توجّه او، شاهنامه فردوسی است. در این میان، نگاه به شاهنامه از زاویه دید جستار حاضر، یعنی: در نظر گرفتن ترتیب عددی شاهان در شاهنامه و درواقع ارتباط میان برخی از شاهان و شاهزادگان و اعداد نماینده آنها، نگاهی تازه و بدون پیشینه است.
بحث
شاهنامه فردوسی سرشار از رموز و اساطیری است که اعتقادات و باورهای مردمان سرزمین ایران کهن را در خود نهفته دارد. این اثر اصیل و ماندگار، پس از گذشت قرنها از زمان خلق آن همچنان تازه مینماید؛ چرا که با پژوهش در زوایای گوناگون آن، همچنان جایی برای بحث پیرامون راز ماندگاری صلابت، و محبوبیّتش وجود دارد. یک جنبه از پژوهشدر کیفیّت ساختار این شاهکار استوار، بررسی ترتیب عددی قرارگرفتن شاهان و شاهزادگان در شاهنامه فردوسی است.
با کاوش درباره ترتیب عددی جایگاهی که برخی از شاهان شاهنامه به خود اختصاص دادهاند و ویژگیهایی که مختص هریک از آنهاست، میتوان ارتباطی معنادار میان اعداد نماینده آنها و مختصّاتشان یافت؛ به بیان دیگر، هاله معنایی که برخی از اعداد با خود به همراه دارند و این معانی را باورهای مردمان از نخستین سدههای پیدایش فرهنگ به آنها بخشیدهاند، در ترتیب عددی شاهان و شاهزادگان شاهنامه نیز اثرگذار بوده است، به گونهای که هریک ازآنان را نماینده عددی خاص، قرار داده است.
کیومرث نماینده عدد 1
عدد یک بر وحدت نخستین و آغاز امور دلالت دارد؛ عددی مقدّس است و تمام اعداد مضربی از آن محسوب میگردند. کیومرث در شاهنامه مظهر عدد یک است؛ همانطور که »عدد یک، آسمانی و نرینه و فرخنده است ، کیومرث نیز نماینده تمام و کمال آن است.
