بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر در کشورهای پیشرو در زمینه تحقیقات آبزیان، با توجه به مشکلات عدیده مرتبط با بلوغ جنسی æ اثرات نامطلوب آن بر روی رشد و بازماندگی در آزادماهیان، امکان تولید جمعیت تریپلوئیدی به منظور عقیم سازی ماهی قزل آلای رنگین کمان مورد استفاده قرار گرفته است. اما متاسفانه علی رغم مزایای بسیار ارزشمندی که ایجاد جمعیت های تریپلوئیدی می تواند در بهبود صنعت آبزی پروری کشور ایفا نماید، متأسفانه تاکنون توجه زیادی به آن معطوف نگردیده است.
قطعاً یکی از مهمترین دلایل این عدم توجه، کمبود اطلاعات جامع و کافی در مورد کاربردهای این صنعت می باشد. لذا این مطالعه سعی دارد ابتدا به بیان مفهوم تریپلوئیدی پرداخته æ ضمن معرفی شوک گرمایی به عنوان یکی از مهمترین روشهای ایجاد جمعیت های تریپلوئیدی، به بررسی نتایج مطالعات محققان داخلی و خارجی در زمینه ایجاد جمعیت های تریپلوئیدی با استفاده از این روش بپردازد.
مقدمه
افزایش روزافزون تقاضای جهانی برای فرآورده های غذایی آبزی از یک طرف و کاهش زیستگاههای طبیعی آبی از طرف دیگر دانشمندان را ترغیب نموده تا به مطالعه راهکارهایی بپردازند که بتواند در افزایش تولید در سیستم های آبزی پروری نقش تأثیرگذار ایفا نمایند. در این میان بیوتکنولوژی یکی از مهمترین و قدرتمندترین ابزار برای توسعه پایدار آبزی پروری است. این علم شرایطی را فراهم می نماید تا محققین از طریق تشخیص و ترکیب صفاتی مشخص در آبزیان، میزان تولید و کیفیت محصول را بهبود ببخشند.
علی رغم مزایای بسیار ارزشمندی که کاربرد بیوتکنولوژی می تواند در بهبود صنعت آبزی پروری کشور ایفا نماید، متأسفانه تاکنون توجه زیادی به آن معطوف نگردیده است. شاید یکی از دلایل آن عدم آگاهی تولیدکنندگان در مورد کاربردهای این علم است - سوری نژاد و همکاران، . - 1385 مهمترین قابلیت های بیوتکنولوژی در آبزی پروری شامل کاربرد هورمونهای طبیعی و سنتتیک، تولیدمثل القائی، تولید انواع آبزیان ترانس ژنیک، ایجاد بانک ژن، مدیریت بهداشتی، تولید جمعیت های مختلف و دستکاریهای کروموزومی می باشد. این قابلیت ها نقش مهمی در اصلاح نژاد آبزیان پرورشی و افزایش تولید آنها در واحد سطح دارد.
در صنعت آبزی پروری،معمولاً بروز پدیده بلوغ به عنوان عاملی محدودکننده در رشد ماهیان تلقی گردیده که این امر موردنظر پرورش دهندگان ماهی نمی باشد. لذا برداشت مستقیم غدد جنسی و یا عقیم سازی از طریق مواد شیمیایی و هورمونی و یا تابش پرتو بر روی گامتهای جنسی ماهیان مورد توجه محققین قرار گرفته است - آذری تاکامی و همکاران، . - 1376 بنابراین تکنیک های دستکاری کروموزومی جهت بهبود ژنتیکی گونه های مختلف ماهی در چند دهه گذشته توسعه یافته است.
پلی پلوئیدی
موجوداتی که دارای بیش از دو دسته کروموزوم هومولوگ می باشند به عنوان پلی پلوئید معرفی میگردنند - . - Felip et al, 2009 پلی پلوئیدی ابزاری برای کنترل جنسیت و دستکاریهای ژنومی می باشد که در سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
القاء تریپلوئیدی
امروزه یکی از بهترین روشهای توصیه شده جهت عقیم سازی ماهیان، تریپلوئیدی می باشد، که در مقیاسهای وسیع و اقتصادی قابل اجراست و بدین ترتیب از تأثیرات مضری که همراه با بلوغ جنسی بر روی میزان رشد، درصد بازماندگی و کیفیت گوشت ماهیان ایجاد می شود، ممانعت به عمل می آید. غالب ماهیان در شرایط طبیعی دارای 2 گروه کروموزومی بوده و دیپلوئید 2n - کروموزومی - محسوب می گردند.
اما القاء تریپلوئیدی پس از لقاح و قبل از شروع تقسیمات جنینی، منجر به احتباس دومین گویچه قطبی گردیده و در نتیجه سلول تخم دارای 3n کروموزوم - تریپلوئید - خواهد گردید. که یک دسته از پدر و دو دسته کروموزوم از مادر می باشد. اینگونه ماهیان بعدها به سبب اختلال در جفت شدن صحیح کروموزوم های همتا، به هنگام گامتوژنز عقیم تلقی می شوند. در تریپلوئیدی، جلوگیری از خروج دومین گویچه قطبی مهمترین اصل می باشد.
مزایای تریپلوئیدی
مهمترین مزایای ماهیان تریپلوئید و عقیم نسبت به ماهیان دیپلوئید به شرح زیر می باشد:
➢ ماهیان ماده تریپلوئید در سنین بلوغ، انرژی لازم جهت تولیدمثل را صرف رشد نموده و به همین علت از ماهیان معمولی رشد بیشتری خواهند داشت. این امر در صنعت پرورش آبزیان و یا در موارد جلوگیری از تولیدمثل ماهیان دارای اهمیت ویژه ای است . - Felip et al, 2009 - اما ماهیان نر تریپلوئید نسبت به ماهیان ماده خود، رشد غدد جنسی بیشتری داشته و همچنین خصوصیت های جنسی ثانویه را نشان می دهند. بنابراین ماهیان نر نیمه بارور بوده و افزایش رشدی را نشان نمی دهند - کتاب مبانی ژنتیک آبزیان - .
➢ درصد بقاء ماهیان تریپلوئید، پس از سن بلوغ نسبت به ماهیان معمولی بیشتر است.
➢ به واسطه ترشح نشدن هورمونهای جنسی، کیفیت گوشت ماهیان تریپلوئید پس از دوران بلوغ به مراتب لذیذتر از ماهیان معمولی خواهد بود.
➢ غالب آزادماهیان دریایی دیپلوئید در فصل تولیدمثل به آبهای شیرین مهاجرت نموده و پس از تخم ریزی می میرند، آما آزادماهیان تریپلوئید به علت عدم تخم ریزی در فصل تولیدمثل زنده مانده و به رشد خود ادامه خواهند داد. بنابراین برای پرورش در آبهای دریایی مناسب تر به نظر می رسند - تریپلوئید . - 2
➢ از فوائد غیرتجاری مهم تولید ماهیان تریپلوئیدی که کمتر به آن توجه شده است،کاهش دغدغه های زیست محیطی فرار ماهیان پرورشی به درون منابع آبی و ایجاد آلودگی ژنتیکی می باشد - رزمی و همکاران، . - 1390
➢رشد ماهیان تریپلوئید
بررسی رشد افراد تریپلوئید در ماهیان از پیچیدگی خاصی برخوردار می باشد. از لحاظ تئوریک، تریپلوئیدها به 3 دلیل سریعتر از دیپلوئیدها رشد می کنند:
-1 تأثیرات ناشی از اندازه سلول - غول پیکر بودن سلول - بر این اساس که هسته هر سلول سوماتیک در افراد تریپلوئید حاوی مقدار بیشتری کروموزوم 1/5 - برابر بیشتر از دیپلوئیدها - می باشد و این بدان معنی است که اندازه سلول افزایش یافته است، بنابراین با فرض اینکه تعداد تقسیمات سلولی برای تولید یک بافت در بین دیپلوئیدها و تریپلوئیدها برابر است در نتیجه بافت موردنظر در افراد تریپلوئید اندازه بزرگتری خواهد داشت.
