بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی و بررسی تکامل خاکها از پایههای اصلی مدیریت خاکها میباشد. تحقیق حاضر با بررسی 30 خاکرخ تحت شرایط محیطی مختلف در جنگلهای ارسباران سعی بر یافتن خاکهایی با تشابه تکاملی یکسان دارد تا با توصیه مدیریتی یکسان برای چنین نواحی سهولت مدیریت جنگل برپایه اطلاعات خاکشناسی را فراهم سازد. در این راستا ردهبندی خاکهای مطالعه شده با استفاده از نتایج مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی انجام و شاخص تکامل خاک هاردن برای خاکهای مذکور محاسبه شد.
نتایج حکایت از حضور چهار رده خاک انتیسول، اینسپتیسول، مالیسول و آلفیسول با خانوادههای مختلف در منطقه داشت که شاخص هاردن نیز سیر تکاملی افزایشی آنها را بهترتیب ذکر شده و در تطابق با منطق ردهبندی نشان داد. بررسی کیفی تکامل خاکهای یاد شده بیانگر تفاوت آنها با تحلیل نوع فرآیندهای خاکسازی روی داده در تشکیل هر یک از خاکها بود. مقایسه آماری شاخص تکامل خاک هاردن با بیان وجود تفاوت معنیدار بین خاکهای انتیسول و آلفیسول تفاوت اساسی در فرآیندهای خاکساز این دو خاک را تأیید نمود.
خاکهای این سپتی سول و مالی سول اگرچه با دو خاک دیگر از نظر تکامل تفاوت معنیداری دا شتند لیکن اختلاف کمّی میزان تکامل بین آنها با وجود معدود فرآیندهای خاک سازی متفاوت معنیدار نبودکه علّت آنرا میتوان در شدّت فرآیندهای خاک ساز روی داده دانست.
بهطور کلی سه فاکتور نوع، تعداد و شدّت فرآیندهای خاک سازی عوامل دخیل در تفاوت تکاملی خاکها شناخته شد. در منطقه مطالعه شده بهدلیل عدم تفاوت معنیدار تکامل خاکهای اینسپتیسول و مالیسول توصیه به مدیریت جنگل مشابه برپایه تصمیمگیریهای مستحکم بر اطلاعات خاکشناسی در نواحی با این دو نوع خاک گردید در حالیکه سایر نواحی نیازمند مدیریتهای متفاوتی هستند.
مقدمه
خاکها تحت تأثیر فاکتورهای خاکسازی شامل اقلیم، موادمادری، توپوگرافی، ارگانیسمها و زمان و طی فرآیندهای مختلف خاکسازی پیوسته در حال تغییر بوده و با گذر زمان در یک چرخه مشخص تحول پیدا میکنند . هرچند نقش هیچکدام از فاکتورهای خاکسازی را نمیتوان در تشکیل یک خاک نادیده گرفت، اما در مواردی یک فاکتور نقش غالب را برعهده گرفته و با کاستناز شدّت فاکتورهای دیگر منجر به روی دادن فرآیند خاکسازی بهخصوصی میشود که این امر در نهایت منتهی به تشکیل خاکهای مختلف با درجات تکامل متفاوت میگردد
بررسی میزان و سیر تکاملی خاکها یکی از بهترین راهکارها در راستای مدیریت منابع خاک میباشد، چرا که نگاهی به گذشته و سیر تحولات خاک میتواند چشماندازی از شرایط آتی آن و نیازهای مدیریتی مربوطه در آینده را ترسیم نماید. تشخیص تشابه تکاملی خاکها میتواند گامی در راستای کاستن از هزینههای مدیریتی خاکهای مختلف بهواسطه هزینه کردهای یکسان برای خاکهایی با خصوصیات نزدیک باشد.
توجه به ردهبندی خاک و برر سی شاخصهای تکامل آن که حا صل جمعبندی ویژگیهای مختلف خاک میبا شند از جمله راههای دستیابی به این مهم هستند. در این میان شاخصهای مرفولوژیکی بهدلیل ماهیت خاص خود دارای اهمیت بالایی ه ستند و برر سیهای کیفی و کمّی ویژگیهای مرفولوژیکی، ت شابه و تفاوت خاکها را به نمایش میگذارند. از دیدگاه کیفی سیر تکاملی خاکها با توجه به تشخیص شواهد روی دادن انواع فرآیندهای خاک سازی قابل بحث میبا شد و از نکته نظر کمّی حدفاصل تکاملی بین خاکهای مختلف با توجه بهامتیازدهی کمّی ویژگیهای مرفولوژیکی کاملاً محرز میگردد
چن و همکاران با بررسی تغییرات روی داده در فرآیندهای خاکسازی تفاوت مسیر و میزان تکامل انواع خاکها را بهصورت کیفی در تایوان نشان دادند . - 4 - از بین شاخصهایکمّی مختلف تکامل خاک، شاخص هاردن جامعترین شاخص مرفولوژیکی میباشد که مقیاس دقیقی از تحولات خاکها تحت تأثیر عوامل محیطی ارائه نموده و امکان مقایسه خاکها را فراهم میسازد 7 - که - اخیراً قابلیت آن در جدایش انواع خاکها در انطباق با منطق ردهبندی در برخی نواحی جنگلی ایران به اثبات رسیده است
با توجه به هدف مطالعه که بررسی تشابه کمّی و کیفی تکامل انواع خاکها است، تحقیق حاضر بهدلیل بکر بودن خاکهای جنگلی و نیز فعال بودن اغلب فرآیندهای خاکسازی در آنها که موجب شده یکی از بهترین گزینهها جهت انجام مطالعات تشکیل و تکامل خاک با شند و نیز بهدلیل مطالعات اندک صورت یافته در خاکهای جنگلی ایران ن سبت به خاکهای نواحی دیگر، در خاکهای جنگلی ارسباران صورت گرفته است.
مواد و روشها
مطالعه حا ضر در بخ شی از جنگلهای ار سباران در ا ستان آذربایجان شرقی انجام شد. تعداد 30 نقطه با شرایط محیطی مختلف شامل مادهمادری، توپوگرافی و پوشش گیاهی متفاوت انتخاب و از طریق ناوبری نقشه در عرصه زمینی جایابی و خاکرخهایی در نقاط مفروض مطابق با اصول استاندارد حفر، تشریح و نمونهبرداری شدند . - 10 - تجزیههای فیزیکی و شیمیایی نمونههای خاک با روشهای معمول انجام و ردهبندی خاکها با ا ستفاده از ن سخه 12 کلید ردهبندی خاک سی ستم آمریکایی صورت گرفت
تحلیل کیفی تشابه تکامل خاکهای مطالعه شده برپایه اطلاعات نمودهای خاکساختی مرفولوژیکی ثبت شده طی برر سیهای صحرایی و نیز نتایج ردهبندی آنها که نتیجه فرآیندهای خاک سازی مختلف ا ست انجام شد .3 - - برر سی کمّی تکامل خاکها با استفاده از روش هاردن و برپایه دادههای مرفولوژیکی حاصل از مرحله صحرایی انجام گرفت. طی این روش ویژگیهای مرفولوژیکی افقهای خاک که هر یک ناشی از روی دادن فرآیندی خاص در خاک میباشند، با افق C مقایسه و با توجه به اصول امتیازدهی بهصورت کمّی در آمد 5 - و . - 6 در نهایت بهمنظور مقایسه وضعیتکمّی تکامل خاکهای مختلف، آنالیز واریانس یکطرفه شاخص هاردن اندازهگیری شده در ردههای مختلف خاکها انجام و مقایسه میانگین آنها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن در محیط نرمافزار SPSS نسخه 18 صورت گرفت.
نتیجه گیری
مطالعات صحرایی نشانگر حضور افقهای ژنتیکی O، A، B، C در خاکهای مطالعه شده بوده و اطلاعات حاصل از آنها در تلفیق با نتایج آزمایشگاهی بیانگر حضور افقهای مشخصه سطحی و زیرسطحی مالیک، کمبیک ، کلسیک و آرجیلیک در منطقه میباشد. حضور یا عدم حضور افقهای ذکر شده با تعداد و توالی مختلف موجبات تشکیل خاکهای انتیسول،اینسپتیسول، مالیسول و آلفیسول با خانوادههای مختلف و با میزان تکامل متفاوت در منطقه مورد مطالعه را فراهم کرده است.
هر چند منطق ردهبندی خاکها سیر افزایشی تکامل خاکهای منطقه را از سمت انتیسول و اینسپتیسول به مالیسول و آلفیسول نشان میدهد لیکن نتایج حاصل از شاخص تکامل خاکهاردن حدفاصل کمّی آنها را بهطور دقیقتر بیان میکند که مقادیر متوسط این شاخص برای ردههای خاک مورد بحث بههمراه زیرگروههای موجود از هر رده خاک و فرآیندهای خاک سازی دخیل در تو سعه و تکامل آنها که قابل ا ستدلال از شواهد مرفولوژیکی رؤیت شده در تشریح خاکرخ و نتایج تجزیههای آزمایشگاهی میباشد در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول-1 ردهبندی تا سطح زیرگروه، فرآیندهای خاکسازی دخیل و شاخص تکامل خاک هاردن خاکهای مطالعه شده
