بخشی از مقاله
چکیده
شناخت و تعیین سطح توسعه یافتگی، نخستین گام در فرایند برنامه ریزي و سیاست گذاري نواحی روستایی می باشد.پژوهش حاضر با هدف، تعیین و تحلیل سطوح توسعه یافتگی دهستان هاي شهرستان قوچان تدوین گردیده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و واحد تحلیل دهستان هاي شهرستان قوچان می باشد. به منظور انجام تحلیل، از مدل تاپسیس به کمک SPSS و Exel، و جهت وزن دهی شاخص ها از روش تخصیص نقطه اي استفاده شده است. در این بررسی از 52 شاخص در 7 بعد اقتصادي، اجتماعی، آموزشی-فرهنگی، بهداشتی، خدماتی، ارتباطی و زیربنایی استفاده شد. نتایج حاصل از محاسبه ضریب اختلاف نشان می دهد که بین دهستان هاي شهرستان قوچان از نظر سطوح توسعه یافتگی تفاوت وجود دارد. همچنین بررسی ها نشان داد دهستان قوچان عتیق از نظر توسعه یافتگی، بالاترین رتبه و دهستان دولتخانه پایین ترین رتبه را دارا می باشند.
واژههاي کلیدي: سطوح توسعه یافتگی، مدل تاپسیس، شهرستان قوچان، دهستان، ضریب اختلاف.
-1 مقدمه
یکی از دغدغه هاي مهم کشورهاي در حال توسعه، رسیدن به سطحی قابل قبول از توسعه در ابعاد مختلف است. توسعه منشوري چند وجهی است که هدف کلی آن، رشد و تعالی همه جانبه جوامع انسانی است - رضوانی،. - 1:1383 توسعه روستایی یکی از پایه هاي اولیه و مهم توسعه ملی هر کشور محسوب می شود - رضوانی و احمدي، - 36:1388 که صرفا به معناي توسعه کشاورزي و یا رفاه اجتماعی نیست که با تزریق پول و سرمایه به مناطق روستایی بتوان در جهت رفع نیازهاي اولیه و اساسی مردم اقدام نمود، بلکه طیف وسیعی از فعالیت هاي گوناگون و گسترده انسانی را در بر می گیرد که مردم را به ایستادن روي پاي خود و از میان برداشتن ناتوانی ها قادر می سازد - آسایش،. - 10-18:1375
نقش و جایگاه روستاها در فرایند توسعه اقتصادي، اجتماعی، سیاسی در مقیاس محلی، منطقه اي و ملی و پیامدهاي توسعه نیافتگی نواحی روستایی مانند فقر گسترده، نابرابري فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاري، مهاجرت، حاشیه نشینی شهري و غیره موجب توجه به توسعه روستایی گردیده است - ازکیا و غفاري، - 19:1383 از این رو بررسی و شناخت نقاط قوت و ضعف این نواحی، جهت ارائه طرح ها، برنامه ها، سیاست گذاري ها ضروري است، به منظور کاهش نابرابري هاي زیستی بین دو فضاي شهر و روستا و برقراري عدالت اجتماعی، لزوم توجه به برنامه ریزي روستایی در بطن برنامه ریزي هاي ملی و منطقه اي، هرچه بیشتر نمایان می گردد - مطیعی لنگرودي،. - 21:1382
در اکثر کشورهاي در حال توسعه یک یا دو منطقه و در نهایت چند منطقه، وضعیت مناسب خدمات عمومی و بالطبع شکوفایی اقتصادي، اجتماعی دارند و نقشی عمده در ایجاد درآمد و تولید ملی ایفا می کنند. این امر به بهاي عقب نگه داشتن مناطق دیگر و افزایش شکاف و نابرابري بین مناطق و نواحی است. می توان به جرئت اظهار کرد که چنین وضعی بر اکثر قریب به اتفاق شهرستان ها و دهستان هاي کشور ما حاکم است و دهستان هاي شهرستان قوچان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. هدف اصلی این پژوهش تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستان هاي شهرستان قوچان در قالب شاخص هاي تلفیقی به کمک تکنیک تاپسیس است این تکنیک با دارا بودن منطقی ریاضی در رتبه بندي می تواند با استفاده از داده هاي موجود، هدف یاد شده را تحقق بخشد - زیاري، زنجیرچی، سرخ کمال، . - 18:1389
تعیین درجه توسعه یافتگی دهستان ها و طبقه بندي آنها بر اساس میزان توسعه یافتگی شان در هر یک از شاخص هاي ابعاد اجتماعی، اقتصادي، آموزشی و....با توجه به بررسی وضعیت موجود آنها، زمینه را براي تخصیص بهتر امکانات و خدمات، نیل به اهداف توسعه روستایی و در نهایت توسعه هماهنگ ، موزون وپایدار نواحی روستایی فراهم می کند - میرستار، میرحیدر، . - 216:1390 نتایج این تحقیق علاوه بر نقشی که در تسهیل و افزایش توسعه یافتگی روستاها می کند، کمک شایانی به برنامه ریزان و سیاست گذاران در طرح ریزي ها و انجام پروژه ها می نماید.
همچنین باید گفت که نوآوري این پژوهش از این جهت است که تحقیقات پیشین غالبا در زمینه تعیین سطوح توسعه یافتگی در سطح شهرستان هاي کشور می باشد و کمتر پژوهشی در رابطه با تحلیل سطوح توسعه یافتگی در سطح دهستان هاي شهرستان ها انجام یافته است. و بالاخص در رابطه با شهرستان قوچان پژوهشی با این عنوان تاکنون صورت نگرفته است. همچنین دلیل دیگر نوآور بودن این پژوهش، استفاده از تعداد زیادي شاخص 52 - شاخص - می باشد که سایر تحقیقات در این زمینه، چنین ویژگی را ندارند و در آن ها از تعداد شاخص ها و متغیرهاي کمتري استفاده شده است. با توجه به موارد مطرح شده سوالات تحقیق بدین شرح ارائه می گردد:
1.با توجه به شاخص هاي مورد مطالعه، دهستان هاي توسعه یافته و محروم شهرستان قوچان در هر یک از ابعاد کدام اند؟ 2.آیا خدمات و امکانات مختلف در دهستان هاي شهرستان قوچان یکسان توزیع شده است؟
3.در برنامه ها وطرح هاي توسعه شهرستان، کدام دهستان ها باید در اولویت برنامه ریزي قرار گیرند؟
-2 روش پژوهش
این پژوهش از نوع کاربردي و روش بررسی آن، توصیفی- تحلیلی است واحد تحلیل و جامعه آماري این پژوهش، 5 دهستان-واقع درشهرستان قوچان- مطابق با آخرین تقسیمات سیاسی کشور است. در این پژوهش جهت تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستان هاي مورد مطالعه، به دلیل اینکه هرچه تعداد ابعاد به کاربرده شده بیشتر باشد، نتیجه به واقعیت نزدیک تر می باشداز 7بعد - اجتماعی، اقتصادي، ارتباطی، آموزشی-فرهنگی، بهداشتی، خدماتی و زیربنایی - در قالب 52شاخص، استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز براي تحلیل، از سرشماري عمومی نفوس و مسکن و سالنامه هاي آماري، مطالعات کتابخانه اي و اسنادي - جهت نگارش مبانی نظري و پیشینه تحقیق - گردآوري شد - جدول شماره. - 1
و در نهایت دهستان هاي شهرستان قوچان به 3 سطح برخوردار، نیمه برخوردار و محروم تقسیم بندي گردید. همچنین براي تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستان هاي شهرستان قوچان و تجزیه و تحلیل داده ها از مدل تاپسیس - تشابه به حل ایده آل - ، و جهت وزن دهی به شاخص ها از روش تخصیص نقطه اي استفاده شده است. به علاوه به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهاي Exel و Spss بهره گیري شده است.همانگونه که بیان شد، هدف اصلی برنامه ریزي نواحی روستایی رسیدن به الگویی مناسب براي توزیع منابع، امکانات و خدمات و نیز استفاده درست از منابع سرزمین در راستاي کاهش نابرابري و عدم تعادل بین فضاهاي مختلف جغرافیایی است.
بنابراین فنون و مدل هایی که الگوي توزیع، برخورداري یا عدم برخورداري و سطح بندي سلسله مراتبی را نشان می دهد، متعدد و داراي کاربردي گسترده هستند - جمعه پور، . - 209:1389 جهت تعیین درجه ي توسعه یافتگی مناطق، تکنیک هاي متعددي وجود دارد. درواقع براي دستیابی به نتیجه مطلوب باید از الگوهایی استفاده نمود که شاخص هاي مختلف را باهم ادغام کرده و موقعیت یک دهستان را به نحو مناسبی نسبت به سایر دهستان ها نشان دهد. تکنیک مورد استفاده در تحقیق حاضر، رتبه بندي بر اساس تشابه به حل ایده آل - تاپسیس - می باشد. مدل تاپسیس، یکی از روش هاي تصمیم گیري چند شاخصه است که توسط هوانگ و یون در سال1981 ارائه گردید. مبناي این مدل، انتخاب کوتاه ترین فاصله از راه ایده آل
