بخشی از مقاله
چکیده
شعر به عنوان برجستهترین هنر کلامی، پیوند عاطفه تخیول است که در زبان موزون و آهنگین شکل میگیرد. براین اساس تخیل جوهر اصلی شعر خواهد بود که عمدهترین ابزارهاي آن؛ تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه است و شاعر میکوشد تا با استفاده از این صورخیال به آفرینش جهانی فراتر از واقعیت دست یابد. در واقع تخیل فضایی را میسازد تا شعر در آن به وقوع بپیوندد. محمدعلی بهمنی یکی از ناموران غزلسراي معاصر است که با سرودن غزلهاي نیمه سنتی گامی مهم در مسیر حرکت شعر معاصر برداشته و بر غزلسرایان جوان، تأثیري شگرف و غیرقابلانکار گذاشته است.
بهمنی شاعري است که در تصویرپردازي بسیار تواناست و به نظر میرسد عمدهترین شگرد بیانی او تشبیه است، که عرصه هنرنمایی اوست و بدین وسیله چهرهي شعرش را خیالانگیز ساخته است. او براي تصویرسازي-هاي خود، از مفاهیم و مضامین حقیقی در پیوندواقعیباتهاي پیرامون خود بهره میگیرد. استعارات سخن بهمنی نیز همچون تشبیهات به کار گرفته شده در شعرش با کلام روان، ساده و دلربایش هماهنگ است. مجاز در غزلهاي بهمنی کم کاربرد و کنایات وي به آسانی قابل درك است. بر این اساس، این پژوهش کوششی است تا چگونگی و شیوه هاي بهرهمندي بهمنی را از صور خیال نمایان سازد.
مقدمه
همه ي انسانها به گونه اي با خیال در ارتباطاند. ذهن پیچیده و در عین حال سادهي انسان، پذیرندهي مفاهیمی است که تجربهي شخصی او را تشکیل دهند گاه انسان با تجربه هایی روبرو است که از آن خود او نیست. بلکه آنها را از زبان و یا توصیف دیگران گرفته است. در این وضعیت، او ناگریز است براي عینی شدن آن تجربهها از آفرینشهاي خیال بهره گیرد. علماي بلاغت، خیال یا تصویر را عنصر ثابت و اصلی شعر میدانند.
تصویر یا آفرینش-هاي خیال را منتقدان اروپایی » ایماژ « مینامند. و یکی از رایجترین اصطلاحاتی که از دیرباز در بلاغت اسلامی مطرح بوده و امروزه نیز توجه زیادي به آن میشود، همین اصطلاح ایماژ و تصویر است. شفیعی کدکنی در تعریف این عنصر شعري گفته است: » آنچه ناقدان اروپایی ایماژ میخوانند در حقیقت مجموعه امکانات بیان هنري است که در شعر مطرح است و زمینه اصلی آن را انواع تشبیه، استعاره، اسناد مجازي، و رمز و گونه هاي مختلف ارائهي تصاویر ذهنی میسازد - .
آنچه در مورد خلق آفرینشهاي شاعرانه یا صورتهاي خیالانگیز در اینجا باید یادآور شد این است، که شاعر باید تا آنجا که میتواند، سعی کند که خلق این آفرینشها، بر مبناي تجربیات عینی و ابداعات ذهنی خود او باشد، تا شعر او اصیل و واقعی جلوه کند. در واقع، به کار گیري هر نوع تصویر یا صورتهاي خیالی که دیگر شاعران ساختهاند، از ارزش شعر شاعر میکاهد. از دیرباز تا کنون تصاویر خیالانگیز شاعران مورد واکاوي، نقد و تحلیل قرار گرفته است. میزان توانایی شاعران در نوآوري و ابتکار آنها در آفرینشهاي دلنشین، با نقد و تحلیل جنبههاي زیبایی شناختی شعر آنان، امکان پذیر خواهد بود.
محمدعلی بهمنی همراه با حسین منزوي و سیمین بهبهانی سه چهرهي اثرگذار و ماندگار شعر فارسی در شاخهي غزل در روزگار معاصر هستند. این سه تن از شاعران موفق غزل نئوکلاسیک هستند؛ چرا که با زبان و بیانی امروزین و به قولی نیمایی در قالب قدیمی غزل به سرودن شعر پرداختند و غزلی نو آفریدند. بهمنی بدون شک از ستونهاي غزل معاصر است. روح تکاپوگر او در مرحلهي سنتمتوقّف نماند، بلکه با تأثیرپذیري از نیما، پیوندي عمیق میان شعر سنتی و نو به وجود آورد. در آغاز با سرودن مجموعه شعر »گاهی دلم براي خودم تنگ میشود« بر غزل امروز به ویژه غزلسرایان جوان، تأثیر گذار شد. »
او یکی از حلقه هاي اصلی و اصیل زنجیرهي نوغزلسرایی در روزگار ماست که در تکوین و تکامل این جریان شعري، طی دهههاي اخیر نقش به سزایی ایفا کرده است و آثار ماندگاري از خود بر جاي گذاشته است. حضور بهمنی در عرصهي غزل دهههاي اخیر در کنار حضور دیگر نامآوران این میدان، موجب شد که غزل در غبار تکتازي و ترکتازي نوپردازان، چه اصیل و چه بدلی گم نشود و بتواند با جذب تابش و تلألو آفاق پیش رو، رقصان و رخشان به پیش بتازد« - قزوه،. - 172:1383 با این همه بهمنی امروز شاعري کاملاً نام آشنا براي اهالی و اصحاب شعر و ادب است.
