بخشی از مقاله
چکیده
تاکنون تحقیقات گوناگونی به منظور تبیین معماری دستکند صورت گرفته است که اغلب جنبه های مادی و ظاهری موضوع را مورد مطالعه قرار داده اند لذا ماهییت این معماری گنگ ومبهم باقی مانده است. برای آشنایی با روح کلی ساخت چنین محیط های مصنوع چاره ای جز آشنایی با تدابیر به کار گرفته شده توسط سازندگان این بناها که حاصل به کارگیری خرد آنان است نیست در واقع هدف از نگارش این نوشتار این است که نشان دهد سازندگان مسجد صخره ای قدمگاه از توانمندی محیطی به نحو مناسبی در سامان محیطی وتعامل سازگار با طبیعت پیرامون این بنا بهره گرفته اند.نگارنده در این تحقیق به این نتیجه رسیده است که در ضمیر سازندگان مسجد صخره ای قدمگاه افکار واعتقادات منطقی بوده که براساس آن دست به فضاسازی و پدید آوردن این بنا زده اند.در این پژوهش با توجه به مقتضییات آن از دو روش تحقیقی توصیفیBتاریخی و توصیفیBتحلیلی استفاده شده است و در پی پاسخ دادن به چگونگی استفاده وتعامل اصول شناخته شده با طبیعت پیرامون خود است و گزارشی از آن را ارایه می دهد. همچنین مطالعه این نوشتار می تواند در پی بردن به اصول ساخت مصنوع چنین ×بناهای دستکند ومعماری کهن موثر واقع شود.
مقدمه
بشر را می توان از همان ابتدای خلقت با توجه به نیاز خود به تامین سرپناه وساخت آن معمار دانست.مصداق این امر را می توان در معماری های صخره ای ماقبل تاریخ مشاهده کرد.در واقع معماری صخره ای نشان ازصحنه های مبارزه انسان با طبیعت و در عین حال برقرارکردن تعامل میان طبیعت وساختارمصنوع برای به وجود آوردن آسایش جسم وآرامش روان برای وی است.یکی از نمونه های همین ساخت مصنوع مسجد صخره ای قدمگاه در نزدیکی شهرستان آذرشهر می باشد.مقاله حاضر بر این باور نوشته شده است که بحث علمی درباره این بنای دستکندٌ و ایجاد آگاهی نسبت به آفرینش آن می تواند درشناخت اصول ساخت چنین بناهایی موثر واقع شود.سوالات مورد بحث در متن حاضر این است که در آفرینش این بنااز چه اصول شناخته شده معماری در ساخت آن استفاده شده است - ؟ - .وسوال بعدی اصلی تر این است که چگونه اصول به کاربرده شده در ساخت این بنا با طبیعت پیرامون خود ارتباط سازگاری دارد - ؟ - .روش انجام پژوهش با توجه به موضوع وعنوان مورد مطالعه واستفاده از ابزار های تحقیق اعم از منابع کتابخانه ای ومکتوب و همچنین استفاده از روش میدانی شامل مترکشی گرفتن عکس وتهیه کروکی در محل دو روش توصیفی -تاریخی وتوصیفی -تحلیلی انتخاب شده است وشیوه نگارش مطالب نیز براساس همین رویکرد ها تنظیم شده است.فرضیه محوری این مقاله مبین آن است که این بنا نه برحسب اتفاق ساخته ومکان یابی شده است بلکه از اصول وقواعد خاصی در ساخت آن بهره گرفته شده است که حاصل تعامل آن با طبیعت پیرامون خود است. مطالب این نوشتاردر سه بخش به شرح زیر تنظیم ×شده است:
×بخش اول:شناساندن اجمالی مسجد ازلحاظ جغرافیایی Bاقلیمیو تاریخی ×بخش دوم:شناخت معماری اثر ×بخش سوم:بررسی تعامل بین اثر ومحیط طبیعی
×مبانی نظری:
یکی از معتبرترین دیدگاه ها درباره مسجد قدمگاه را آقای عبدالعلی کارنگ در کتاب ارزشمند آثارباستانی آذربایجان مطرح کرده اند واین بنا را غار شگرفی توصیف کرده اند که حتی قدمت آن - با احتمال - به زمان ما قبل تاریخ نیز برمی گردد وتقریبا اکثر نوشته ×های ذکرشده در منابع همین مقاله درباره این بنا ازاین دیدگاه اقتباس گرفته شده اند. >1@ همچنین دکتر پرویز ورجاوند هم که در سال 1354 به بررسی نیایشگاه پرداخته است به این نتیجه رسیده است که »حالت وفضای داخل آن چنان است که که بیش از هرچیز متناسب برای ستایش وعبادت می باشد . « وبنابراین کوشیده است تا شواهد ×ودلایلی برای ثبوت ارتباط ان جا با یکی از آیین های کهن]نیایشگاه مهری[ ایران پیدا کند. >2@
پیشینه پژوهش:
این بنا تاکنون غالبا مورد توجه گردشگران وتاریخ شناسان بوده است وعلاوه برکتاب های ذکرشده در منابع این نوشتار مقالات زیر ×باموضوعات اقتصادی گردشگری ومرمت برای این مسجد کارشده است :
.1برآورد ارزش اقتصادی مسجد وگورستان تاریخی قدمگاه با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط نوشته خانم دکتر ×جلالی.2آشنایی با مرمت ابنیه با موضوع مسجد وگورستان قدمگاه آذرشهر نوشته رضا بقال دهخوارقانی . دراین مقاله سعی شده است به طور اخص به ویژگی های معماری مسجد پرداخته شود .
روش تحقیق
سرشت موضوع مورد مطالعه درباره محوطه تاریخی قدمگاه ومقتضیات این پژوهش به گونه ای است که تعمق در که به طور عمده تعمق در مباحث تاریخی را می طلبد بنابراین در این پژوهش از روش تحلیلی Bتاریخی استفاده شده است و بر همین اساس از روش های گرداوری اطلاعات همچون مطالعه میدانی از سایت تاریخی قدمگاه شامل تهیه عکس وتهیه کروکی و همچنین مطالعات ×کتابخانه ای شامل مطالعه کتب ومنابع معتبر درباره موضوع بهره گرفته شده است .
.1×شناخت جغرافیاییBاقلیمی و تاریخی
1-1بادامیار - قدمگاه - روستایی از توابع شهرستان آذرشهرکه در 12کیلومتری جنوی شرقی آن قراردارد.از نظر موقعیت جغرافیایی ×در 37 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 45 دقیقه شرقی قرار گرفته است. >4@ این روستا در دامنه یکی از شاخه های سهند ودامنه کوه قاف داغی واقع است ودارای مزارع سرسبز و درختان سربه فلک کشیده فراوان است. 2-1 یکی از دلایل اهمیت شناخت چنین مکانی قرارداشتن آن در اقلیم سرد وکوهستانی است که به سبب موقعیت اقلیمی اش ×ازسایربناها ومساجد تفاوت دارد.
"3 -1گورستان تاریخی ده بر روی پشته ای قراردارد وسنگ نوشته ها وحجاری ها ومجسمه های متنوعی در آن به چشم می خورد.سنگ ها و الواح قبور به دو خط کوفی وثلث نوشته شده اند.بر دو گوشه سنگ قبور خواجه علی وپیر چوپان عبارات - لااله الااله - و - محمد رسول اله - کنده شده است.خواجه علی از مردمان خوی بود وبه خدمت خواجه یوسف وارادت نمود مرتبه بلندی احراز کرد.خواجه ابواسحق ابراهیم مشهور به پیرچوپان برادر زاده خواجه یوسف دهخوارقانی بود که نزد خواجه علی تربیت یافت وبه درجه کمال رسید ودرتبریز ودهخوارقان واطراف آن هفت زاویه بنا کرد .از سنگ نوشته های گورستان برمی اید که خواجه علی
