بخشی از مقاله
چکیده
ایران با 247 میلیمتر متوسط بارندگی سالیانه، جزء کشورهای کمیآب جهان محسوب میشود. چون آب عامل اصلی در توسعه کشاورزی است، متأسفانه در ایران علیرغم ظرفیت های فوق العاده عالی در بخش کشاورزی، عملکرد و تولید محصول به ازای سطح و میزان آب مصرفی بسیار پایین است که ناشی از فقدان دانش، بینش و مهارت کافی کشاورزان در زمینه مدیریت آب کشاورزی است
در این راستا، افزایش فشارهای جمعیتی، بهبود سطح زندگی و تقاضای در حال افزایش برای کیفیت محیط زیست، همه دولتها را برانگیخته تا برای مدیریت بهتر آب موجود، راهکارهای بهتری ارائه نمایند که کلیه کشاورزان مشتاق مشارکت در بهره وری و تولید بیشتر از منابع آب و خاک باشند. درنتیجه برای حل مسئله کمبود آب، بهترین راهکار برپائی تعاونی آب بران، میباشد . تعاونی آب بران نهادی است که شرایط مناسب جهت مشارکت بین کشاورزان را فراهم میکند و باعث میشود تمامی کشاورزان از یک منبع آب مشترک استفاده و جهت تقسیم و توزیع مدیریت آب، با یکدیگر مشارکت کنند.
بنابراین در این مقاله سعی شده نقش تعاونیهای آب بران را به عنوان راهبردی جهت بهبود مدیریت مشارکتی آبیاری مورد بررسی قرار گیرد. برای رسیدن به این هدف در این مقاله از روش کتابخانهای نتایج حاکی از آن است. در بسیاری از موارد توسعه و بهبود انجمن های آب بران نقش بسزایی را در رفع مشکلات طرح های آبیاری، بهبود وضعیت شبکه های آبیاری و افزایش رضایت کشاورزان داشته اند.
-1 مقدمه
یکی از بحران های مهمی که در آینده نزدیک بشر را تهدید خواهد نمود و به موضوعی تنش زا بین ملت ها تبدیل خواهد شد بحران کمبود آب است
رشد روز افزون جمعیت و گسترش صنایع و به تبع آن افزایش تقاضای آب در بخش های شرب، کشاورزی، صنعت و همچنین بروز پدیده هایی نظیر خشکسالی و تغییرات شدید آب و هوایی و کاهش میزان آب سطحی، استفاده پایدار از منابع آب و خاک را برای تولیدات کشاورزی ضروری می سازد. کمبود آب در ایران یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت های اقتصادی در دهه های آینده به شمار می رود.
متأسفانه در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ، جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است. به همین جهت دستیابی به تعادل نسبی در زمینه تقاضا و عرضه آب یک اصل اساسی و ضروری است که این مهم جز با ایجاد یک نظام جامع مدیریت آب میسر نیست. در نگرش جدید جهانی نیز، آب کالایی اقتصادی اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب می شود. هر چند آب یکی از منابع تجدید شونده به شمار می رود، اما مقدار آن محدود است و با توجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت، بالا رفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی، سرانه صنایع تجدید شونده رو به کاهش می رود.
در واقع با توجه به کاهش شدید منابع قابل استحصال آب در مقیاس جهانی و اهمیت دستیابی به توسعه پایدار، مدیریت صحیح منابع آب و تعادل تقاضا و عرضه موجود منابع آب مورد تاکید می باشد. اهمیت و نقش حیاتی آب در بقای تمدن ما و تأمین امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی با استفاده اصولی و حفاظت منابع آب امکان پذیر بوده و با توجه به اینکه بخش کشاورزی با سهم 92 درصدی عمده مصرف کننده آب استحصالی کشور می باشد ضرورت تدوین ساختار مدیریت بهینه مصرف آب و بهره برداری و نگهداری از تأسیسات مربوطه در این بخش با تدوین قوانین، ضوابط و دستورالعمل منطبق بر سیاست ها و نگرش های سیاست گذاران با رویکردهای جهانی اجتناب ناپذیر می نماید.
در حدود 7/8 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی ایران آبی است و در نتیجه اتلاف آب در چنین منطقه وسیعی بسیار مهم و قابل توجه خواهد بود. بنابراین تصمیم گیری درست در مورد کاهش اتلاف آب، هم ذخیره و هم بهره وری آب را بهبود می بخشد
طبق بررسی های به عمل آمده در کشورهای توسعه یافته افزایش بازده شبکه های آبیاری از طریق مدیریت کارآ در قالب تشکل های قانون مند آب بران قابل حصول خواهد بود
در نظام بهره برداری از منابع آب ایران، تعاونی های آب بران و مشارکت مصرف کنندگان آب کشاورزی از زمانی که پیشینیان ما اقدام به استحصال آب های سطحی و زیرزمینی نمودند شکل گرفته بوده است. به عبارت دیگر مدیریت عرضه آب همگام با مدیریت تقاضا - مصرف - پیش رفته بود. در گذشته، تشکل های مصرف آب در قالب بندها، هراسه ها، کته ها، خیش ها ، بنه ها، حراثه، صحرا و ساختارهای مشابه آن تشکیل و بصورت نشتی مصرف آب را مدیریت می کردند
تعاونی آب بران را سازمانی برای مدیریت و استفاده بهینه از آب با تأکید بر مشارکت کلیه گروه های ذینفع
تعریف
می- کنند و رهیافت مدیریت مشارکتی آبیاری با این فرضیه شروع می شود که تعاونی آب بران می تواند مناسب ترین نقش مدیریت را برای آبیاری اراضی ایفا نماید. مسأله ای که امروزه گریبان گیر بخش کشاورزی ایران است را می توان پایین بودن قیمت محصولات کشاورزی، بالا رفتن هزینه های احداث شبکه های آبیاری، تخریب سریع تأسیسات زیربنایی آبیاری، عدم توانایی دولت در تأمین هزینه های بهره برداری، تعمیر و نگهداری برشمرد. با توجه به چالش های پیش روی آب در ایران، نیاز برای مشارکت کشاورزان برای بهبود کارایی و اثر بخشی آبیاری، هسته اصلی سیاست آب کشاورزی کشور در فراهم کردن مشوق هایی از جمله رهیافت نوین مدیریت مشارکتی آبیاری است.
از این رو، مشارکت کشاورزان از طریق رهیافت نوین مدیریت مشارکتی آبیاری اهمیت ویژه ای در بهبود مدیریت آب کشاورزی دارد. لذا با ایجاد نظام های بهره برداری نوین همچون تعاونی های آب بران می توان زمینه را برای همیاری کشاورزان فراهم نمود. توجه به تعاونی های آب بران برای اصلاح روش های آبیاری، کوتاه ترین راه و زودبازده ترین نوع سرمایه گذاری در افزایش بهره وری از آب در مزارع کشاورزان است. به طوریکه تعاونی های آب بران توانسته اند در سرمایه گذاری هایی که در بخش آبیاری روستا ها انجام شده بازدهی بسیار مطلوبی هم از نظر زمان برگشت سرمایه و هم از جنبه های افزایش درآمد داشته .
تعاونی اب بران نهادی است که شرایط مناسب جهت مشارکت بین کشاورزان را فراهم می کند و باعث می شود تمامی کشاورزان از یک منبع آب مشترک استفاده و جهت تقسیم و توزیع مدیریت آب ، با یکدیگر مشارکت کنند. و از ثمرات مدیریت مشارکتی آبیاری افزایش عملکرد محصول راندمان آبیاری ، کاهش هزینه های مالی دولت و افزایش اثربخشی عملیات هندسی مربوط به آب و افزایش رضایت کشاورزان، بهبود نگهداری از شبکه های آب روستایی می باشد
-2 پیشینه تحقیق
- فاکون، - 2002 در بررسی تجربه مدیریت مشارکتی آبیاری در چندین کشور، تاثیر دیدگاه کشاورزان را نسبت به انجمن هاب آببران بدین شرح توضیح می دهد: -1 حس مالکیت -2 افزایش شفافیت فرایندها -3 دسترسی بیشتر به کارکنان سیستم -4 بهبود و نگهداری از تاسیسات -5 بهبود خدمات- آبیاری -6 کاهش اختلاف میان آب بران -7 افزایش بهره وری کشاورزی -8 هزینه های بیشتر - 9 زمان و تلاش بیشتر برای مدیریت آب 10رسیدگی برای کاهش حادثه - 11 برنامه توانبخشی بیمه -12 تامین حق آبه
مطالعه در آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین نشان داد که برقراری ارتباط با رهبران محلی در بسیاری از موارد، تشکیل تعاونی های آب بران را تسهیل نموده است. علاوه بر وجود رهبران محلی ویژگی ها و سازه های فرهنگی- اجتماعی در تشکل تعاونی های آب بران دخیل اند. در این میان، یافته ها نشان داده است که میزان آگاهی و اطلاعات گروههای ذینفع از تعاونی های آب بران تاثیر مثبت و به سزایی در تشکیل و تداوم حیات تعاونی ها داشته است.
- کیو و همکاران، - 822- 830 :2009 در بررسی تمایل کشاورزان چینی برای ایجاد تعاونی های آب بران به این نتیجه رسیدند که بسیاری از ویژگی های اجتماعی و فرهنگی نظیر سطح اطلاعات و آگاهی کشاورزان از تعاونی های آب
بران، تعداد اعضای خانوار، درآمد و تجربه پیشین کشاورزی از سازه های تاثیرگذار در تشکیل تعاونی های آب بران هستند.
نتایج تحقیقات - عربی و محبی، - 53-74 :1387 حاکی از آن بود که عواملی همچون پیشی گرفتن عملیات اجرایی سازه ای قبل از مطالعات اجتماعی، بهره برداری از شبکه های اصلی قبل از احداث شبکه های فرعی، اشکال و ابهام در
مالکیت اراضی، تعدد نهادهای کارفرمایی در اجرای شبکه های فرعی آبیاری، و وجود پاره ای ناهماهنگی ها در سیاستگذاری ها، عدم پایبندی به تعهدات پذیرفته شده در قبال آب بران، سایر عملیات تجهیز و نوسازی و بهره برداری از آب در شبکه های آبیاری از مهمترین موانع و چالش های پیش روی ایجاد تعاونی های آب بران است
