بخشی از مقاله
چکیده
هدف مطالعه حاضر تحلیل نگرش کشاورزان عضو نسبت به تشکیل و عضویت در تعاونی آب بران است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی – همبستگی بوده که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماري تحقیق را کشاورزان شهرستان قوچان استان خراسان رضوي تشکیل دادند . - N=200 - از این تعداد 127 نفر براساس جدول مورگان به عنوان نمونه آماري انتخاب شدند.
پرسشنامه ابزار اصلی جمع آوري اطلاعات بوده که روایی آن به وسیله پانل متخصصان و پایایی ابزار آن از طریق محاسبه آلفاي کرونباخ - 0/86 - تأیید شد. داده ها با استفاده از نرم افزار spss توصیف و تجزیه و تحلیل شدند. با توجه به یافته هاي پژوهش،57,5 درصد کشاورزان داراي نگرش مثبت و 42,5 درصد داراي نگرش منفی نسبت به عضویت در تعاونی آب بران بودند.
براساس نتایج ضریب همبستگی، بین سطح تحصیلات، میزان اراضی کشاورزي، شغل اصلی کشاورزان با متغیر نگرش نسبت به تعاونی آب بران رابطه آماري معنی داري وجود ندارد، اما بین سن، شرکت در کلاس هاي آموزشی- ترویجی، تعدا قطعات اراضی، سابقه فعالت کشاورزي با نگرش نسبت به تعاونی آب بران رابطه مثبت و معنی داري وجود دارد.
مقدمه
ایران در جنوب منطقه معتدله شمالی بین مدار 25 تا40 درجه شمالی و44 تا 64 درجه طول شرقی واقع شده است و به علت موقعیت خاص جغرافیایی و ناهموارهاي بسیار پراکنده، از مناطق خشک جهان به شمار میرود
میزان متوسط بارندگی در ایران 250 میلی متر در سال است که کمتر از یک سوم متوسط جهانی 860 - میلی متر - میباشد. در حال حاضر از کل آبهاي قابل استحصال در سطح کشور 87/5 - میلیارد متر مکعب - ، رقمی بالغ بر82 میلیارد متر مکعب یعنی 94 درصد به بخش کشاورزي اختصاص یافته است
دراین راستا، با توجه به خشکسالیهاي اخیر و محدودیت منابع آب در سطح کشور، ضرورت بهره برداري بهینه از منابع آبی کشور امري اجتناب ناپذیر میباشد. از این رو ایجاد ساختار مدیریت بهینه مصرف آب و بهره برداري و نگهداري از تأسیسات مربوط در بخش کشاورزي ضروري میباشد
در چند دهه اخیر، دولت ایران بیشتر بر توسعه منابع آب تأکید داشته است، ولی نسبت به ایجاد و توسعه شبکه هاي آبیاري توحه چندانی نشده است. علاوه بر این، در زمینهاي تحت پوشش شبکه هاي آبیاري به موضوع مدیریت بهره برداري و نگهداري شبکه ها و امکان مشارکت کشاورزان توجه نشده است. نتیجه این امر کاهش 25 تا 30 درصدي بازده آب و کاهش بازده سرما یه گذاري در توسعه منابع آبی بوده است . بنابراین تشکل آببران نوع خاصی از سازمانهاي اجتماعی محلی است که معمولاً در یک بخش یا حوزه آبیاري به صورت یک گروه رسمی که داراي ماهیت حقوقی است، تشکیل میشود و مدیریت تمام یا قسمتهایی از شبکه را بر عهده میگیرد
هدف از ایجاد تشکلهاي آببران،به عنوان یک تشکیلات پایدار محلی، فراهم آوردن سازوکارهایی است تا از طریق یک فرایند مشارکتی، کشاورزان در تصمیمگیري، برنامهریزي، ساخت، بهرهبرداري، نگهداري و تأمین مالی و همچنین در تمامی سطوح مدیریت آب نقشآفرینی و از آب در دسترس استفاده بهینه کنند
توجه به تعاونیهاي آببران براي اصلاح روشهاي آبیاري، کوتاهترین راه و زودبازدهترین نوع سرمایهگذاري در افزایش بهرهوري از آب در مزارع کشاورزان است
عضویت کشاورزان در قالب این تشکلها میتواند به عنوان یکی از عوامل اصلی در بهبود وضعیت اجتماعی، اقتصادي و زیستمحیطی جوامع کشاورزي محسوب شوند
تشکلهاي آببران به عنوان رهیافتی در جهت بهبود امنیت غذایی، افزایش درآمد و بهبود معیشت کشاورزان، بهبود عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزي، سهولت فعالیتهاي آموزشی و ترویجی، بهبود دانش و، نگرش و مهارت کشاورزان در زمینه مدیریت آب مطرح میباشد .در این بین، بررسی عوامل مختلف روانشناختی از جمله نگرش افراد از اهمیت بسزایی برخوردار میباشد
اصولا نگرش به عنوان یکی از مهمترین ابعاد سه گانه رفتار در شکلگیري آن بسیار مؤثر بوده و نگرش فرد در مورد یک موضوع، میتواند بر رفتار وي نسبت به موضوع مورد نظر تأثیرگذار باشد .[9] در بحث نگرش تعاریف متعددي وجود دارد، پارسا [10] به نقل از کرچ نگرش را »نظامهاي پایدار ارزشیابیهاي مثبت و منفی، احساسهاي عاطفی و گرایشهاي موافق و مخالف نسبت به مقاصد اجتماعی« تعریف کرده است.
در واقع نگرش به عنوان یک حالت ذهنی، احساس و یا تمایل تعریف میشود و زمینهساز یک چیز مثبت یا منفی در اطراف ما میباشد
بررسی نگرشهاي افراد در زمینههاي مختلف از این جهت مهم است که مدیران و مجریان کمک میکند تا از طرز تفکر کنشگران درباره موضوعات مشخص مطلع و آگاه شوند
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، بررسی نگرش کشاورزان به عنوان کنشگران اصلی در این تشکلها، از اهمیت بسیار بالایی برخودار بوده و میتوان از نتایج آن در برنامهریزي دقیق و اصولی در زمینه مدیریت آب در بخش کشاورزي بهرهمند گردید.
در این زمینه در ایران و سایر کشورها، تحقیقات بسیاري انجام شده که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره میگردد.
تقی پور و همکاران [13] درپژوهشی تحت عنوان تحلیل نگرش کشاورزان نسبت به تشکیل تعاونیهاي آب بران بخش مرکزي شهرستان گچساران به انجام رسانده که نتایج پژوهش نشان داده که بین میزان آگاهی کشاورزان از اصول تعاون، میزان اراضی کشاورزي، سن و تحصیلات کشاورزان با متغیر نگرش نسبت به تعاونی آب بران رابطه آماري معنی داري وجود ندارد، اما بین تعداد قطعات اراضی کشاورزي، سابقه فعالیت کشاورزي و تعداد اعضاي خانوار با نگرش نسبت به تعاونیهاي آب بران رابطه مثبت و معنی داري وجود دارد.
اخوان و همکاران [14] در بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اعضاي تعاونی آب بران در مدیریت منابع آب کشاورزي استان قزوین به این نتیجه رسیده اند که بین فاصله مزرعه تا مرکز خدمات کشاورزي، میزان اراضی و سطح زیر کشت آبی، میزان درآمد سالانه زراعی و غیر زراعی، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی و میزان تماس هاي ترویجی با مشارکت کشاورزان عضو تعاونی آب بران در مدیریت منابع آب رابطه مثبت و معنی داري وجود دارد. و نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام این تحقیق نشان می دهد متغیر هاي فاصله مزرعه تا نزدیکترین مرکز خدمات کشاورزي، میزان تماس هاي ترویجی و آب بها 49/9 درصد از تغییرات مشارکت کشاورزان در تعاونی هاي آب بران را در مدیریت منابع آب تبیین کرده اند.
خدابخشی و همکاران [15] در پژوهشی با هدف بررسی عوامل مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تشکلهاي آببران از بین کشاورزان بخش مرکزي شهرستان زنجان به انجام رسانده نتایج پژوهش نشان داده که بین نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تشکلهاي آببران و متغیرهاي میزان مشارکت رسمی، میزان مشارکت غیررسمی، تمایل کشاورزان به مشارکت در تشکل آببران، سطح تحصیلات، مساحت اراضی آبی و مدت عضویت در شرکت تعاونی روستایی رابطه مثبت و معنیداري در سطوح یک و پنج درصد وجود داشته و همچنین بین این متغیر و سن، سابقه کار کشاورزي و میزان درآمد سالیانه رابطه منفی و معنیداري در سطح یک درصد بدست آمده است که در تحلیل رگرسیونی گام به گام در مجموع در حدود 0/008 درصد از واریانس متغیر نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تشکل آببران را تبیین می-نماید.
همانگونه که مشاهده میگردد در تحقیقات مختلف داخل و خارج از کشور، عواملی چون افزایش مهارتها و آگاهیهاي گروههاي ذینفع، تقویت سازمانها ورهبران محلی، سرمایه اجتماعی محلی، درآمد کشاورزان، میزان تحصیلات، سابقه کشاورزي، ویژگیهاي اجتماعی و غیره در عضویت کشاورزان در تشکلهاي آببران مؤثر بوده است. پس میتوان گفت که این موضوع متأثر از عوامل روانشناختی، اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و طبیعی متعددي است. بنابراین به منظور جلب مشارکت کشاورزان در تشکلهاي آببران، آگاهی از جنبههاي مختلف نگرشی، روانشناختی و رفتاري آنها ضروري است که در این بین، نگرش آنها از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. بنابراین هدف کلی تحقیق حاضر تحلیل نگرش کشاورزان شهرستان قوچان نسبت به تشکیل تعاونی آب بران می باشد. بر این اساس اهداف اختصاصی زیر مورد بررسی قرار گرفت:
- بررسی ویژگیهاي فردي-حرفهاي پاسخگویان؛
- تعیین وضعیت ابعاد نگرشی کشاورزان عضو تعاونی نسبت به تشکیل تعاونی آب بران
- تعیین میزان همبستگی بین نگرش کشاورزان عضو تعاونی نسبت به تشکیل تعاونی آب بران
