بخشی از مقاله
چکیده :
پست مدرنیسم به همان اندازه که در نگاه فلسفی اجتماعی خود گسترده و در قسمت هایی مبهم می باشد در تعلیم و تربیت نیز دیدگاه منسجمی ندارد. ولی با این وجود می توان خطوط کلی تربیت را با توجه به آنچه که از دیدگاه متفکران این رویکرد بدست می آید، ترسیم کرد. جهانی شدن و عصر پست مدرن تغییرات خاصی را برای سازمان ها و منابع انسانی ضروری ساخته است. لزوم توجه به مدیریت در پهنه فرهنگ ها و تکثر فرهنگی می طلبد که مدیران آموزشی با لنز دیگری به جهان پیرامون خود نگریسته و نگرشی نوین اتخاذ نماید.
رویکردی که ضمن توجه به معرفت و دانش بشری زمینه های بروز خلاقیت و نوآوری را فراهم کرده پاسخگوی نیازهای ویژه فراگیران این عصر باشد. از این منظر پارادایم های مرتبط با آموزش و یادگیری نوین می تواند زمینه ساز پویایی و تحول نظام آموزشی باشد. روش این پژوهش ازنوع توصیفی تحلیلی می باشد. این پژوهش درصدد پاسخگویی به سوالاتی از جمله: چه چیزهایی باید در برنامه درسی باشد و چه چیزهایی نباید در آن باشد؟چه دلایلی برای بودن یا نبودن یک موضوع در برنامه درسی وجود دارد تاکید پست مدرنیستم بر چه چیزی می باشد؟
در مجموع هدف در یادگیری تجربی آن است تا به فراگیران توانی بالقوه برای بازنمایی آزادانه رفتارها و اندیشههای خود به دست آورند. از این رو، یادگیری تجربی زمینهای چند پهلو و مبهم است که در آن، به انگارههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نابرابر و همزمان نگریسته میشود. در این میان، توجیه تجربیگرایان بر وجود گروههای گوناگون دارای زمینههای اجتماعی، فکری، سیاسی و فرهنگی متفاوت است. یادگیری، چالش اساسی دیگر در تعلیم و تربیت پستمدرن است بنا به نظر هو و دال برنامه درسی از یک نظریه آشوب و دگرگونی و تغییر پیروی می کند و بریک مبنای استوارقرار ندارد.دائم در حال تغییر و دگرگونی است.و بنا بر نظریه پاندولی گوتیر نواوری های برنامه درسی و تدریس پشنهاد شده از لحاظ علمی مورد بررسی و اعتبار بخشی قرار گیرد.
مقدمه
برنامه درسی پست مدرن بر مباحثی تأکید دارد که موجب افزایش آگاهی فرهنگی، تاریخی، سیاسی، بوم شناختی، زیبایی شناختی می شود. بدین معنی که این نوع برنامه درسی به بافت و شرایط کلی حیات انسان متکی است. محتوای برنامه درسی باید به گونه ای باشد که افراد را در فرآیند »شدن« قرار می دهد. برنامه درسی باید به دنبال نوعی تربیت تحولی باشد که باعث شود معلمان و دانش اموزان در یک سفر اکتشافی و امیدواری به کشف وبررسی بپردازند.
[2] همچنین آگاهی و حساسیت نسبت به مسائل زیست محیطی - بوم شناختی، فیزیکی، اجتماعی، معنوی - بخشهای مسلمی از پیشنهادهای پست مدرن در برنامه درسی هستند. برنامه درسی پست مدرن به منظور لحاظ دوباره معلم با یادگیرنده و متن با خواننده گفتگویی - دیالوگی - ، مذاکره ای و تعاملی است. [6] برنامه درسی پست مدرن با کلیت مخالف است یادگیری را منحصراٌ به انتقال دانش نمی داند، میان رشته ای است، هیچ هدفی را بهتر از از اهداف دیگری نمی داند و تنها ملاک برتری را توجه به تفاوت، تنوع، ابهام و دیگری می داند، افشاگر است، اما هیچ راه حل نهایی ارائه نمی کند، زیرا نتیجه چنین تلاشهایی را ایجاد نظامی سرکوبگر می داند.
پست مدرنیسم و تعلیم و تربیت
پست مدرنیسم به همان اندازه که در نگاه فلسفی اجتماعی خود گسترده و در قسمت هایی مبهم می باشد در تعلیم و تربیت نیز دیدگاه منسجمی ندارد. ولی با این وجود می توان خطوط کلی تربیت را با توجه به آنچه که از دیدگاه متفکران این رویکرد بدست می آید، ترسیم کرد. از نکات مورد توجه پست مدرنیسم در عرصه تعلیم و تربیت ارج نهادن آنها به اقلیت های قومی، نژادی و جنسیتی و همچنین حمایت از تربیت چند فرهنگ گرا است.
پست مدرنیسم با پذیرش برابری همه فرهنگها درصدد است به تکثر فرهنگی از طریق تعلیم و تربیت دامن بزند. تعلیم و تربیت آرمانی از نظر پست مدرنیست ها تعلیم و تربیتی است که تاب تحمل شنیدن صداهای دیگر بجز صدای فرهنگ مسلط را داشته باشد. [1] در تعلیم و تریت پست مدرن نمی توان اصول روشن و دقیقی برای تربیت انسان در نظر گرفت و فرایند تعلیم و تربیت را برپایه آن بنا کرد. نظام تربیتی آنها نمی تواند الگویی از انسان ایدئال ارائه دهد تا سایر افراد براساس آن تربیت شوند.
توجه پست مدرن به بحث و گفتمان است. تربیت جدی با حدود و مرزها سروکار دارد. اگر مرزی وجود نداشته باشد، آدمی می تواند به هر کاری مبادرت ورزد و در این صورت سخن گفتن از تربیت - به ویژه تربیت دینی و اخلاقی - میسر نیست.[. 6] وقتی در جامعه و به خصوص مدرسه، احترام و منزلت و ابهت ها شکسته شوند، قوانین ارزشی پیدا نمی کنند و به قوانین به دیده احترام نگریسته نمی شود، حدها و مرزها رعایت نمی شود. آزادی های بی حد و مرز در مدرسه که کانون تعلیم و تربیت است، موجب می شود منزلت معلم و جایگاه مدرسه نزول کند. بر اثر بی توجهی به تربیت مذهبی، به خصوص در جامعه مذهبی، مذهب به تمسخر کشیده می شود، و اخلاق و نکات تربیتی و اصول تربیتی رعایت نمی شود.
به ویژه در عصر حاضر و وجود وسایل ارتباط جمعی و به خصوص ماهواره ها، حتی در خانواده ها شئون اخلاقی رعایت نمی شود. حمله بی حد رسانه های غربی به مذهب و ایمان مردم و خوب جلوه دادن تمدن غربی و فرهنگ مصرف گرایی، جامعه و کانون گرم خانواده را متلاشی می کند و تمایل به نوعی مصرف گرایی به شیوه غربی را رواج می دهد؛ ارزش ها از بین می روند، و روابط سرد بر خانواد که باید کانون مهر و محبت باشد سایه می افکند. [5] پست مدرنیست ها ابزار اصلی را یادگیری می دانند؛ ولی توجه نمی کنند که برای گفت وگو، سطح تقریباً یکسان و برابری از اطلاعات و دانش پیشینی مورد نیاز است.
در حالی که واقعیت های کنونی نشان دهنده نابرابری های شدید در سطوح گوناگون است و به ویژه نبود ساختار منظم یادگیری که مورد توجه پست مدرن هاست، به این مشکل دامن می زند[2.] در کتاب پست مدرنیسم و تعلیم و تربیت ضمن بیان این نکته که امکان طرح و اجرای یک برنامه فراگیر و نظام یافته برای رشد و تربیت از دیدگاه مربیان این رویکرد وجود ندارد، اهداف زیر را از مجموع سخنان آنان استخراج می کند:
تربیت شهروند انتقادی: تعلیم و تربیت باید به دانش آموزان فرصت لازم را بدهد تا دانش آموزان توان گسترش ظرفیت انتقادی خود را در مواجه شدن با تغییرات سیاسی و اجتماعی داشته باشند[ 4. ] فراهم کردن شرایطی برای بررسی دموکراسی رادیکال: منظور از دموکراسی رادیکال، دموکراسی است که بتواند میان دیدگاههای مختلف و متفاوت پیوندی عمیق برقرار کند. تأکید و توجه بر گفتمان سازنده دانش: گفتمان سازنده دانش بیشتر گفتمانی است که در جهت ساختن دانش، به قصد اثبات دانش صورت می گیرد. بررسی تفاوتها و نظامهای تفاوت به عنوان یک هدف تربیتی: تعلیم و تربیت باید به دانش آموز کمک کند تا نسبت به تفاوتهای مهمی که قبلاٌ از کنار آنها ساد ه و بی توجه می گذشتند حساس شوند.
بها دادن به عملی بودن دانش: دانش آموزان تولید کننده و مصرف کننده دانش بحساب می آیند، نه صرفاٌ داننده آن. توجه به فرهنگ عمومی و مطالعات فرهنگی: از نظر پست مدرن ها مطالعات فرهنگی ابزاری فراهم می آورد که معلمان و سایر دست اندرکاران فرهنگی می توانند به طور انتقادی با قضایا برخورد کنند.[3] خود آفرینندگی: ابراز وجود خود از طریق آفرینندگی ممکن است و خود آفرینندگی نیز از طریق نقد فرهنگ و نقد خود.[4]
پست مدرنیسم و ساختار شکنی اساساً جنبش پست مدرن را می توان در سالهای اخیر در عرصه هایی نظیر هنر، معماری، فلسفه،علوم، ادبیات و تعلیم و تربیت مشاهده نمود. ممکن است گفته شود که این جنبش از دهه 1960 آغازشد که در آن گزینش گرایی، ابهام، عدم قطعیت، پیچیدگی، چند فرهنگ گرایی و اشکال متعدد درک و فهم از جهان و متون مورد تأکید قرار گرفت.[10] " لیوتارد یکی از نویسندگان مشهورپست مدرن، آن را نوعی ناباوری و شک نسبت به " فراروایت ها " تعریف می کند .
به عبارت دیگر هر نظریه ای که تلاش می کند روایتی جامع و در برگیرنده - Lyotard, 1984 - توضیحات درباره امور مختلفی نظیر چگونگی کارکرد جهان ، نحوه رفتار آدمی ، نحوه تفسیر متون ،نحوه سازماندهی تشکیلات دولت ها ، و یا نحوه تولید آثار هنری عرضه کند ، باید به آن به دیده تردید نگریسته شود، مورد پرسش قرار گیرد و ساختار شکنی شود .رویکردهای معاصر نسبت به پژوهش در رشته برنامه درسی بویژه در شاخه نومفهوم پردازی ، برای به چالش گرفتن قواعد اجتماعی فعلی که مخرب و ناعادلانه است از نظریه ها و اشکال متعدد بیان و ارائه پست مدرن استفاده می کنند .
از اینرو بسیاری از پست مدرن ها در بین مسائل مختلف در اموری چون مطالعات فرهنگی ، خود شرح حال نویسی ، پژوهش مبتنی بر هنر ، تعلیم و تربیت انتقادی ، دموکراسی رادیکال ، مباحث ضد تبعیض نژادی ، فمینیسم و محیط زیست را در اولویت قرار می دهند .پژوهش و تدریس پست مدرن ، تفسیرهای منحصر به فرد از داده ها و روش های خاص برای سازماندهی برنامه درسی را به چالش می گیرد و در نتیجه از نوعی گزینش گرایی آگاهانه در فرایند تدریس و پژوهش حمایت می کند .
این امر به دلایل متعددی صورت می گیرد . برخی از پست مدرن ها درصدد کشف تناقضات ، محدودیت ها و ایدئولو ژی های در خدمت خویشتن که در ساختارهای اجتماعی مسلط یافت می شوند و نیز فرارویت های فراگیر که ناشی از آمار و اعداد و قضایای زبانی است ، هستند . [9]این کار از طریق ساختارشکنی صورت می پذیرد . استراتژی مورد استفاده برا ی خواندن متون و داده ها - که تناقضات داخلی و روابط قدرت را آشکار می سازد - یا همان هرمونوتیک - به معنای هنر و فرایند تفسیر متون یا تحلیل پساساختار است [10. ] بطور خلاصه آنچه که ما در نظریه پست مدرن می بینیم عبارت است از نوعی تلاش برای بیان تناقضات و پیش داوری هاست که معمولاً در هر متن و یا دست ساخته بشری می توان یافت .
هیچ متنی را نمی توان یافت که تمام واقعیت را منعکس کند و چیزی به جز واقعیت نگوید. این در حالی است که نظام های مدرن از عصر روشنگری تا مارکسیسم و فیزیک نیوتنی در جستجوی حقایق و قوانین طبیعی کلی و مطلق و فراگیر بوده اند . پست مدرن ها حقیقت را انکار نمی کنند بلکه بر این باورند که حقایق متعددی وجود دارد و برداشت ها در خصوص مفاهیمی چون حقیقت ، زیبایی ، خوبی ، نیکی و دانش در حال تغییر است .پست مدرنیزم در صدد ویران کردن و تخریب حقیقت نیست بلکه تنها خواهان ساختارشکنی ایده های نوین فرارویت هاست که می خواهند تا حقیقتی کلی و ثابت را برای تمام افراد و در تمام شرایط توضیح دهند و عرضه کنند .
این مقدمه ای مختصر بر اهمیت ایده ساختارشکنی بودکه بیانگر نقش محوری این مقوله در تمامی نظریه های پست مدرن است. [7]. " مسئله و وظیفه اصلی عبارت است از تجزیه و تحلیل جنسیت در وسیع ترین و نیز ویژه ترین "و خاص ترین برداشتی که تولید و باز تولید شده است، تقسیم بندی و باز تقسیم بندی شده و در جنبش ها و اقدامات صورت گرفته - برای هشیاری و آگاهی جامعه و افراد - و نیز جنبش ها و اقدامات برای مقاومت در قبال تغییرات مورد استفاده قرار گرفته و توسعه یافته است. درتجزیه و تحلیل هایی که پدیده ها را برحسب ریشه های جنسیتی توضیح می دهند و نیز آن تجزیه و تحلیل هایی که مقوله جنسیت را مورد غفلت قرار می دهند ... قلمروی که من می خواهم این بررسی را در آنجا انجام دهم ...
عبارت است از قلمرو زبان در معنا و برداشت وسیع آن.[7] هویت تصوری مبتنی بر تصاویر شنیداری و بصری است که خویشتن آدمی را شکل می دهد و سرانجام امر سمبلیک یا نمادین عبارت است از نظام گفتمانی که خویشتن و جهان را در یک مکان معین محبوس و به بند می کشد. از دید لاکان، دوران کودکی هرج و مرج ، فقدان انسجام و جنب و جوش است که در آن، آدمی وجود و خویشتن خود را در چشمان دیگران پیدا می کند.
تابمن بر این باور است که هویت یک معلم، نظیر خود در نظیر لاکان، اساساً بواسطه نگاه و طرز نگرش دیگران نسبت به او شکل می گیرد و متأثر از برداشت آگاهانه و ناخودآگاهانه دیگران نسبت به آنچه که یک معلم خوب می تواند باشد، است و بدینوسیله به معلم مورد نظر منتقل می گردد و سپس این امر هنگامی که یک فرد وارد حرفه تدریس می شود، بصورت امر یا هویتی نمادین متجلی می شود .
"معلمان وارد پویایی های پیچیده ای می شوند. برداشت های اولیه آنان در مورد خودشان" به عنوان معلم، و معمولاً از دیگران به عاریت گرفته اند، نوعی خیال و داستان است که در هویت پذیرفته شده که برخاسته از ته نشین ها و خاکسترهای عاطفی باقی مانده از روابط با دیگران است و ایده آل هایی را برای معلم مطرح می کند.[7] تابمن وحدت و یکپارچگی که برای فمینیسم مفروض و قطعی شده بود، مورد ساختار شکنی قرار داده است.
او براین باور است که چنین یگانگی و وحدتی به خودی خود خطرناک است زیرا در صدد آن است تا چندگانگی و تعدد و تکثر مقاومت ها و چالش ها در قبال برداشت و مواضع اولیه از جنسیت را تحت الشعاع قرار دهد و از طریق تدوین و سازماندهی سیاست های جنسیتی، بدون توجه به مقاومت ها و چالش ها، این جنبش ها را استعمار کند.[7] تابمن با بررسی گفتمان مخالف، دریافت که در آنها عناصری ازناامیدی و در عین حال خوش بینی وجود دارد.از یک طرف، او بر این باور است که این گفتمان ها، مرد را از مرکز توجه خارج کرده و او را به دیگری تبدیل کرده اند.آنها از مرکزی خاموش و ساکت در مردانگی غیر همجنس خواه سخن گفته اند که در گستره تاریخ، دیگران را حول محور خودش سازماندهی گرده است.
تابمن برا این باور است که نیاز به دوست داشتن و مورد علاقه بودن، بودن با دیگران - دیگرانی که در سایه طرز نگرش آنها، ما هویت معلمی خود را بدست آورده ایم - و بودن بدان سان که دیگران می خواهند.[7] و اگر چه از یک طرف می تواند کاملاًمنطبق با نیازهای بیان شده در قلمرو نمادین برنامه درسی یعنی مواردی چون طرح درس ها، اهداف و مقاصد آموزشی باشد اما از سوی دیگر می تواند کاملا با آن بیگانه باشد.
مطالعات متعدد نشان داده است که بسیاری از اصلاحات آموزشی علیرغم نیت و قصد خیرخواهانه و خوب طراحان آنها، بندرت تأثیر مثبتی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان داشته اند. تجزیه و تحلیل 30 اصلاح آموزشی در امریکا که در دهه1960 اجرا شده بود نشان داد که تنها 6 مورد از آنها بر پیشرفت تحصیلی بچه ها مؤثر بوده اند." نظریه حرکت هزینه بردار پاندولی نوآوری های برنامه درسی و تدریس بندرت نتیجه و محصول پژوهش تجربی هستند. در عوض آنها ریشه در باورها، دیدگاهها یا نظریه های متداول دارند. یکی از مهم ترین دلایل وجود " پاندول آموزشی " آن است که در تعلیم و تربیت ، قبل از پذیرش و اجرای فعالیت های جدید در مقیاس وسیع؛ بندرت منتظر دستیابی به شواهد و داده های سخت می مانیم و یا آنرا اصلاً مطالبه می کنیم.
