بخشی از مقاله
چكيده:
جهانی شدن از طریق فناوریهای ارتباطی و رسانههایی همچون ماهوارهها و نیز فضای سایبر و مجازی به عاملی تعیین کننده در زمینه آموزش و تربیت فراگیران بدل شده و ابعاد و جوانب گوناگون نظامتعلیم و تربیت و خصوصاً کارکرد تربیت اخلاقی آن را متأثر ساخته است. تعارض و تفاوت فرهنگ غربی و شرقی که مروج مصرفگرایی و مادیگری است، با فرهنگ اسلامی- ایرانی ما باعث مشکلات و بحرانهای عدیدهای، خصوصاً در زمینه تربیت دینی و اخلاقی برای جامعه و نظام آموزشی، شده است.
آن چه مسلم است چالشهای بسیاری فراروی نقطه برخورد تربیت دینی و تربیت اخلاقی با فلسفه تعلیم و تربیت حاکم بر فضای یادگیری مجازی و مبتنی بر وب و فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی که عموماً متأثر از فرهنگ صنعتی غرب و فلسفه پست مدرنیسم است، وجود خواهد داشت. در این مقاله سعی شده با روش تحلیلی- توصیفی چالشها و فرصتهای این دو حوزه بررسی و مقایسه شده و چالشهای موجود تبیین گردد .
از جمله این چالشها می توان به بروز مشکلاتی در زمینهی الگوسازی، رشد تک بعدی، بحران هویتی، انتقاد به اصول، التزام به تکالیف دینی، علایق ملی و دینی و همچنین اعتیاد به اینترنت و پیامدهای آن اشاره کرد. لیکن در نهایت چون گریزی از تعامل علمی و فرهنگی با دنیای بیرون از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی نظام آموزشی حاضر وجود ندارد، میبایست دست به اصلاح چارچوب اندیشهی تربیتی با رویکرد تلفیقی و متأثر از اندیشههای دینی، بومی و ملی زد و معیارهایی تدوین نمود که به کمک آنها بتوان پدیدههای نوظهور را در قالب اندیشهها و فلسفه تعلیم و تربیت دینی و اخلاقی هضم، جذب و بومی کرد.
.1مقدمه:
پیشرفتهای حیرتآور در عرصه فناوریهای ارتباطات، زمان و فضا را بهم فشرده و آن را به صورت دهکدهای الکترونیک، بدون دغدغههای زمانی و مکانی برای انتقال و جابهجایی درآوده است - مهرمحمدی و صمدی، . - 2831 رشد فضای مجازی و فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، مرزها و هویتها را کمرنگتر میکند و به مردم، کالا، اطلاعات، عادات و هنجارها، بدون توجه به مرزها، اجازه جابهجایی میدهد. از آن جا که نمیتوان مرزهای نفوذناپذیری در مقابل اشاعه اندیشهها و کالاها ایجاد کرد بنابراین رسانههای نوین و فضاهای مجازی در بلند مدت به هر حال استیلا خواهد یافت
تعبیرات منفیگرایانه یا تک بعدی از پدیدههای نوین مجازی و فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی چندان معقول و منصفانه نیست. این پدیده دارای ابعاد فرهنگی، علمی، سیاسی و اقتصادی نیز هست و در معنای مثبت نوعی فرصت انتقال تجارب و دستاوردهای موفق بخشهای توسعه یافته جهان به سایر بخشهای جهانی و همچنین » تبادل فرهنگی« تمام ملل است
سیر جهانی شدن از طریق رسانههای نوین ارتباطی ایجاب میکند که طرز تلقی ما نسبت به جهان، انسان، علم، یادگیری و شیوههای آن با سایر عناصر مربوط به تعلیم و تربیت تغییر کرده، دوباره توصیف شود. تربیت دینی و اخلاقی به علت ارتباط متقابل و عمیقی که با حوزههای مختلف معرفت و ارکان زندگی بشر دارد ناگزیر از تأثیر است و باید مطابق با تحولات جامعه، تجدید ساختار یافته تا بتواند پاسخگوی نیازها و خواستهای افراد جامعه بوده و جامعه را درجهت تعالی سوق دهد
امروزه جوامع در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکههای ماهوارهای، فضای مجازی، رسانههای مدرن و ...هستند که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در ارزشهای اخلاقی را هدف گرفتهاند. بعضی از شبکههای ماهوارهای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله تربیت دینی و اخلاقی نهاده است و پیام مشترک برنامههای این شبکهها عبارتند از: "ترویج خانوادههای بیسامان و لجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، عادیسازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوهدادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ همباشی به جای ازدواج و عادی جلوهدادن سقط جنین برای دختران" - شکربیگی،. - 2832 با توجه به اهمیت فضای مجازی در توسعه جوامع، در جامعه ما نیز در سالهای اخیر به فنآوری اطلاعات و ارتباطات توجه زیادی شده است. ولی در این رابطه آسیبهای جدی وجود دارد که باید اساسی به ریشهیابی آن پرداخت.
با نظر به خصیصه عصر حاضر و ظهور ارتباطات در شکلی که هر روز گستردهتر میشود، تقوای پرهیز در برخی قلمروها اساساً ناممکن میگردد. فضاهایی که بر ما تحمیل میشود، امکان پرهیز را پیشاپیش از ما میگیرند.
بنابراین و با عنایت به مباحث فوق مسأله اساسی پژوهش حاضر، پیرامون تعامل فضاهای مجازی و فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی بر تربیت دینی و اخلاقی و فرصتها و چالشهای این تعامل در جامعه بوده و در این راستا چهار سؤال پژوهشی ذیل طرح و مورد بررسی واقع شده است:
.1چالشهای احتمالی جهانی شدن برای تربیت دینی و اخلاقی چیست؟
.2دنیای مجازی و فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی چیست؟
3.تربیت دینی و اخلاقی چیست؟ و آیا میتوان در عصر مجازی و اطلاعاتی و ارتباطی از تربیت دینی و اخلاقی صحبت کرد؟
.4راهکارهای مقابله با چالشهای احتمالی عصر مجازی و فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی چیست؟
روش پژوهش: در پژوهش حاضر کلیه اسناد و مدارک مرتبط چالشها و فرصتها با پدیده مجازی شدن دنیا و فناوریهای نوین اطالعات و ارتباطات و همچنین تربیت دینی و اخالقی گردآوری و در راستای سؤالهای پژوهش مورد بررسی واقع شده است.
از این رو، روش انجام پژوهش تحلیل اسنادی بوده است. در پژوهش اسنادی سعی میشود، کلیه اسناد و مداک موجود مرتبط با موضوع پژوهش به منظور پاسخگویی به سؤال پژوهش مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر روش تحقیق حاضر بر اساس نحوه گردآوری دادهها میتوان توصیفی - تحلیلی نامید؛ زیرا از یک سو د پی توصیف و شناخت شرایط موجود و یاری رساندن به فرآیند تصمیمگیری است - توصیف - و از سوی دیگر در استخراج مفاهیم اصلی، کشف خطوط اصلی اندیشههای صاحبنظران در زمینه فضای مجازی و تربیت دینی و اخالقی است.
شیوه تحلیل دادهها: دادههای جمعآوری شده با استفاده از تکنیکهای تحلیل کیفی، طبقهبندی و در راستای بررسی سؤالهای پژوهش تحلیل شده است.
.2مبانی نظری پژوهش: -جهان مجازی
پیشرفتهای حاصله در فناوریهای ارتباطی و تکنولوژی مخابراتی در تقاطع خود یک فرایند کالن آفرید که از دل آن پدیدهای محیرالعقول به نام اینترنت به وجود آمد. ظهور اینترنت به عنوان یک ابزار جدید سریع و ارزان ارتباطی، عرصههای مختلف زندگی بشر را دچار دگرگونی کرد و از بسیاری جهات، معنا و مفهوم جدیدی به ابعاد آن بخشید و با در نور دیدن فاصلههای زمانی و مکانی، جهان را برای همه به عرصه حضور تبدیل کرده و روند ماشینی کردن زندگی انسان را تسریع بخشید به عبارت دیگر با رشد و توسعه گسترده تکنولوژی ارتباطات و اطالعات زمینه برای ارتباط همزمان و نامحدود افراد، فارغ از هرجا و مکانی که در این دنیای واقعی هستند، فراهم شده و جهانی موازی با جهان واقعی ایجاد شد. جهانی که از آن به عنوان شاهراه اطالعاتی، در حال گسترشند. وایتل - جامعهشناس معروف کانادایی - تعریف سه جزئی از فضای مجازی ارائه میکند
.1دنیای مفهومی تعامالت شبکهای شده بین افراد و آفریدههای معنویشان و هر چیز همراه با چنین شبکهها و تعامالتی.
.2 فضای روانی، خیالی که در آن افکار مجذوب توهمی رؤیا گونه میشود.
حالتی از اندیشه که توسط افراد مرتبط با هم، و به وسیلهای بازنماییهای دیجیتال زبان و تجربهی حسی به اشتراک گذاشته میشود. افرادی که از نظر مکان و زمان از یکدیگر جدا هستند ولی از طریق شبکههایی از ابزار فیزیکی به یکدیگر متصل هستند. به طور کلی این فضا حاصل ارتباطات و تعامالت بین افراد در فضایی است که از مکانیت و جسمیت مکان سنتی برخوردار نیست و جنس آن کدهای اطالعاتی است
شیوهی ارتباط و زندگی انسانها هرچند که متفاوت است در عین حال به همدیگر مرتبط است در واقع دنیای مجازی شکل دیگری از دنیای واقعی است که دارای عناصر اولیهی مشترکی هستند و تنها چگونگی، جنس و نقش این عناصر با یکدیگر متفاوت میشود همانند واژههای: دولت الکترونیک1، تجارت الکترونیک2، جرم اینترنتی، خشونت اینترنتی، اعتیاد اینترنتی، شهروند مجازی3 ، دوستی مجازی که اشاره به دنیای مجازی دارد؛ رونوشتی مجازی از مفاهیم مشابه عینی در دنیای واقعی. براساس استاندارد، شهروند مجازی کسی است که از حداقل دانش الزم دربارهی مفاهیم پایه فناوری اطالعات و ارتباطات برخوردار باشند و توانایی برقراری ارتباط با اینترنت، ارسال و دریافت پیامهای الکترونیکی، اطالعات، خدمات، کاالها و نرمافزارهای مورد نیاز خود را از طریق اینترنت جستجو کند.
در فضای مجازی جدید این شهروند الکترونیک در مقایسه با شهروند سنتی، زندگی مدرن تری را تجربه میکند و برای زندگی در عصر کنونی که عصر ارتباطات و اطالعات نام دارد، شهروندان الکترونیکی اعتماد به نفس بیشتری دارند و با توانایی بیشتری از حقوق شهروندی خود دفاع میکنند. کاهش خطرات ناشی از ترددهای زاید درونشهری و برون شهری از قبیل تصادفات رانندگی، تخلفات و جرائم رانندگی، سرقت و کاهش ترافیک و به تبع آن آلودگی هوا و توانایی انجام خریدهای راحتتر و...
