بخشی از مقاله
تعيين و بررسي کارايي فني گاوداري هاي شيري نيمه صنعتي در شهرستان ميانه
چکيده
هدف از اين تحقيق بررسي واحدهاي گاوداري شيري نيمه صنعتي در شهرستان ميانه از نظر کارايي فني بود. همچنين نوع بازده نسبت به مقياس و ميانگين مازاد نهادههاي مصرفي نيز مورد بررسي قرار گرفت . اطلاعات مورد نياز از ميزان خروجي (شامل ميزان توليد شير و گوشت سالانه ) و ورودي (شامل مساحت محل نگهداري دام، ميزان مصرف يونجه ، کنسانتره، کاه، دورههاي بازديد دامپزشک ، تعداد نيروي انساني، تعداد شيردوش واحد و ميزان برق مصرفي واحد) با استفاده از پرسشنامه از ٤٠ واحد پرورش گاوداري شيري نيمه صنعتي بطور تصادفي ساده جمع آوري شد. رهيافت محاسبه کارايي تحليل پوششي دادهها (DEA) بود که بدين منظور از نرم افزار DEAP٢١ استفاده شد. نتايج نشان داد که ميانگين کارايي فني برابر ٩٠.١ درصد بود که نشان ميدهد به طور ميانگين ميتوان توليد محصول را به اندازه ٩.٩ درصد با حفظ سطح فعلي نهادهها افزايش داد. ٢٥ واحد از نظر فني کاملاً کارا بودند. همچنين ميانگين سطوح کارايي مديريتي و کارايي مقياس به ترتيب ٩٦.٦ درصد و ٩٣ درصد بود. مشخص شد که ٢٦ واحد داراي بازده ثابت و ١٤ واحد داراي بازده ثابت نسبت به مقياس داشتند. نتايج بررسي مصرف نهادهها نشان داد که واحدهاي مورد بررسي از نهادههاي مصرفي به غير از محل نگهداري دام و برق در حد بهينه استفاده نموده بودند.
کلمات کليدي: کارايي فني، بازدهي نسبت به مقياس، تحليل پوششي دادهها، مازاد مصرف، گاوداري شيري نيمه صنعتي.
١. مقدمه و اهداف تحقيق
تجزيه و تحليل کمي توليد و استفاده از منابع کشاورزي و استفاده از منابع توليد در کشاورزي در واقع قلب سياست هاي کشاورزي است که افزايش توليد داخلي را از طريق استفاده بهينه از منابع جستجو ميکند. با سياست افزايش توليد ميتوان مشکلات ارزي کشور را از طريق توليد جهت جايگزيني واردات و صادرات محصولات کشاورزي کاهش داد. از ميان راههاي مختلف افزايش توليد، افزايش منابع اساسي (آب و زمين ) و توسعه تکنولوژيهاي جديد با مشکلات و تنگناهايي روبروست و شايد مناسب ترين راه براي تحقق نرخ رشد لازم در بخش کشاورزي بهبود و افزايش کارايي توليدکنندگان اين بخش ميباشد. تجزيه و تحليل کارايي ميتواند افزايش توليد را با مجموعه مشخصي از منابع و عوامل توليد تعيين کند. نقش افزايش کارايي را شايد بتوان بصورت يک مکمل مناسب و با دوام براي مجموعه سياست هايي که بتوان توليد داخلي را تشويق و حفاظت از منابع را ترويج ميکنند در نظر گرفت [٦].
کارايي عامل بسيار مهمي در رشد بهرهوري منابع توليد به ويژه در اقتصاد کشاورزي کشورهاي در حال توسعه ميباشد.
اين کشورها از يک طرف با کمبود منابع و فرصت هاي محدود جهت توسعه و پذيرش تکنولوژيهاي بهتر مواجه هستند و از طرف ديگر از تکنولوژيهاي موجود نيز هم بطور کارا استفاده نميکنند. بنابراين هر مطالعه اي در مورد عدم کارايي در توليد محصولات کشاورزي و کوشش در جهت بهبود کارايي و استفاده بهينه از منابع در اين کشورها، بهرهوري عوامل توليد در کشاورزي را افزايش خواهد داد [٧].
از طرفي يکي از مسائل مهم جوامع در حال توسعه تأمين امنيت غذايي مي باشد. اهميت دسترسي به غذاي کافي و مناسب بعنوان يکي از اصول حقوق بشر، در تمامي سازمانهاي بين المللي شناخته شده است . در اين بين شير غذاي کاملي است که همواره مورد توجه دولت ها بوده است که گاهي بصورت تغذيه در مدارس به مصرف مي رسد و يا دولت با پرداخت يارانه به آن دسترسي مردم را به اين ماده غذايي تسهيل ميسازد. شير و فرآوردههاي لبني از جمله بهترين منابع تأمين پروتئين و کلسيم محسوب ميشوند. لذا افزايش توليد شير و گوشت و کاهش هزينه تمام شده آن از جمله مواردي است که ميتواند نقش موثري در تأمين سلامت افراد جامعه و بهبود سطح تغذيه آنها داشته باشد [٤]. همچنين شير به عنوان يکي از محصولات ضروري و مهم در تمام جهان از ارزش استراتژيکي فوقالعادهاي هم رديف با گندم برخوردار است ، از اين رو يکي از اهداف کشورهاي در حال توسعه افزايش توليد اين محصول از طريق بهبود کارايي توليدکنندگان فعال در اين بخش مي- باشد. از طرفي واحدهاي گاوداري شيري نيمه صنعتي با انبوهي از نهادههاي مصرفي براي توليد محصول روبرو هستند. لذا اين واحدها معمولاً از طرف بازار نهاده و ستانده در شرايط شبه رقابتي عمل ميکنند، لذا يکي از راههاي مطمئن افزايش درآمد و سود، افزايش کارايي و بهرهوري هر واحد است [١]. اندازهگيري و ارزيابي منظم کارايي باعث استفاده از امکانات موجود و جلوگيري از افزايش نامتعادل هزينه ها و موجب ارتقاء کيفيت و کميت کالاها و خدمات توليدي ميشود [٢].
بنابر گزارشات سازمان خوار و بار جهاني، کل توليد شير سال ٢٠١٢ در جهان ٣٠٢ ميليون تن بوده است . بزرگترين کشورهاي توليدکننده اين محصول به ترتيب ايالات متحده آمريکا، هند و چين بودهاند. در همين سال ميزان توليد کشور ٧.٢ ميليون تن بوده است [١٢]. ميزان توليد شير در استان آذربايجان شرقي در سال ١٣٩٢ بالغ بر ٨٤٢ هزار تن بوده است که نزديک به ١١.٤ درصد از کل توليد کشور ميباشد. ميزان توليد شير در شهرستان ميانه در اين سال ٨٨٠٠٠ تن گزارش شده است [١٠]. با توجه به وضعيت توليد شير و وجود و وسعت اراضي کشاورزي شهرستان ميزان توليد فعلي کافي و منطقي به نظر نميرسد. لذا تحقيق حاضر با هدف بررسي کارايي فني واحدهاي نيمه صنعتي که عمده سيستم پرورش گاو شيري در منطقه ميباشد انجام شد. در راستاي نيل به هدف فوق، کارايي مديريتي و مقياس، فوق نوع بازده به مقياس، ميانگين مازاد نهادههاي مصرفي و معرفي واحد الگوي برتر مورد بررسي قرار گرفت .
٢. تئوري و پيشينه تحقيق
کارايي فني ١ عبارت از به دست آوردن حداکثر محصول با استفاده از مقدار مشخصي از عوامل توليد و يا حداقل سازي ميزان استفاده از عوامل توليد در سطح معيني محصول ميباشد. کارايي مديريتي ٢(کارايي فني خالص ) بيانگر ترکيب صحيح عوامل توليد براي افزايش بهرهوري است و کارايي مقياس ٣ عبارت از ميزان صحيح مصرف هر يک از نهادهها ميباشد. در واقع کارايي مقياس عبارت از ميزان کارايي فني در حالت بازده ثابت به مقياس ١ تقسيم بر کارايي مديريتي (کارايي فني خالص ) در شرايط بازده متغير نسبت به مقياس ٢ است [٢].
يوزماي و همکاران ٣(٢٠٠٩) کارايي فني و عوامل موثر بر آن را در مزارع پرورش گاو شيري در ازمير٤ ترکيه را با استفاده از تحليل پوششي دادهها مورد بررسي قرار دادند. اطلاعات لازم از ٩٤ مزرعه پرورش گاو شيري در منطقه جمع آوري شد. نتايج نشان داد که با فرض ثابت به مقياس ٥٢ درصد و با فرض متغير نسبت به مقياس ٦٢ درصد از مزارع مورد مطالعه کارا بودند. ميانگين کارايي فني در حالت بازده ثابت به مقياس ٠.٩٣٤ و در حالت بازده متغير به مقياس ٠.٩٥٤ بود[١٥].
هينريخ و همکاران ٥(٢٠١٣) در مطالعه اي کارايي توليد شير را در ايالت پنسيلوانياي ٦ آمريکا با استفاده از ارزيابي اقتصادي و تحليل پوششي دادهها مورد بررسي قرار دادند. هزينه هاي هر گوساله به چهار دوره تقسيم شد. دوره اول تولد تا مرحله از شير گرفتن ، دوره دوم از مرحله از شير گرفتن تا ٦ماهگي، دوره سوم از شش ماهگي تا سن توليد مثل و دوره چهارم از سن توليد مثل تا اولين زايش مد نظر قرار گرفت . ميانگين هزينه به ازاي هر رأس گاو از تولد تا زمان شيردهي در حدود ١٨٠٨ دلار محاسبه شد. هزينه هر رأس گوساله در چهار دوره به ترتيب ٢١٧.٤٩، ٢٤٧.٣٨، ٦٠٧.٢ و ٧٣٦.٣٣ دلار بود. تحليل پوششي دادهها تعيين نمود که فقط ٩توليدکننده از ٤٤ توليدکننده ناکارايي در نهاده و ستانده نداشتند [١٣] . کلي و همکاران ٧ (٢٠١٣) کارايي فني و کارايي مقياس را در گاوداريهاي شيري بر پايه چرا از مراتع را در ايرلند مورد بررسي قرار دادند.
کارايي با استفاده از روش تحليل پوششي دادهها محاسبه شد. ميانگين کارايي فني در حالت بازده ثابت نسبت به مقياس ٠.٧٥٥ و در حالت بازده متغير نسبت به مقياس ٠.٧٩٩ بود. کارايي مقياس ٠.٩٥١ محاسبه شد. ١٢ درصد از بهرهبرداران در مقياس بهينه فعاليت مينمودند. ٥٦ درصد در سطح کمتر از مقياس بهينه و ٣٢ درصد در سطح بالاي مقياس بهينه فعاليت مينمودند[١٤] .
اميني شال و همکاران (١٣٩١) در طي تحقيقي کارايي مزارع صنعتي پرورش گاو شيري را در جنوب استان تهران با استفاده از رهيافت تحليل پوششي دادهها مورد ارزيابي قرار دادند. دادهها و اطلاعات ستاندهها و نهادهها از ٦٥ گاوداري شيري صنعتي جمع آوري شد. ميانگين سطح کارايي فني در مزارع مورد بررسي ٩٣ درصد بود. پتانسيل افزايش در عملکرد با حفظ سطح فعلينهادهها بطور ميانگين در واحدهاي مورد بررسي ٧درصد بود. همچنين ميانگين سطح کارايي تخصيصي و اقتصادي به ترتيب ٤٥ درصد و ٤٢ درصد بود. واحدهاي مورد مطالعه از پتاسيل کاهش هزينه هاي توليد به اندازه ٥٥ درصد و افزايش سود اقتصادي تا سطح ٥٨ درصد برخوردارند. ٣٧ واحد از گاوداريهاي مورد مطالعه داراي بازده افزايشي، ٢واحد داراي بازده کاهشي و ٢٦ واحد داراي بازده ثابت نسبت به مقياس بودند[٣] . فتحي زاده گلنگشي و همکاران (١٣٩١) در طي تحقيق کارايي فني و نوع بازدهي به مقياس را در واحدهاي پرورش گاو هلشتاين استان گيلان با استفاده از تحليل پوششي دادهها مورد ارزيابي قرار دادند. اطلاعات مورد نياز از ٢٠ واحد پرورش گاو هلشتاين جمع آوري شد. نتايج نشان داد که ميانگين کارايي فني در واحدهاي مورد بررسي ٧٢.٦ درصد ميباشد نشان دهنده اين است که بطور متوسط ميتوان ٢٧.٤ درصد بر ميزان محصول فعلي بدون افزايش در سطح نهادهها افزود. همچنين چهار واحد داراي کارايي ١٠٠ بودند. ٧٠ درصد از واحدهاي پرورش گاو هلشتاين داراي بازده صعودي، ٢٠ درصد داراي بازده ثابت و ١٠ درصد داراي بازده نزولي نسبت به مقياس بودند[٨] . ثابتان شيرازي و همکاران (١٣٩٢) انواع کارايي را در واحدهاي پرورش جوجه گوشتي در استان فارس مورد مطالعه قرار دادند. بدين منظور از روش تحليل پوششي دادهها استفاده نمودند و انواع کارايي شامل کارايي فني، تخصيصي، اقتصادي و کارايي مقياس را مورد اندازهگيري قرار دادند. ميانگين کارايي فني کل در واحدهاي مورد بررسي ٨٨ درصد محاسبه شد. بدين ترتيب واحدهاي مورد بررسي توانايي افزايش محصول به اندازه ١٢ درصد با حفظ سطح فعلي نهادهها را داشتند. متوسط کارايي مقياس و مديريتي در واحدهاي مورد نظر ٩١ و ٨٠ درصد بود. همچنين ميانگين کارايي تخصيصي و اقتصادي براي واحدهاي مورد بررسي به ترتيب حدود ٧٤ و ٦٥ درصد بود. واحدهاي پرورش جوجه گوشتي در استان فارس پتانسيل کاهش هزينه ها تا ٢٦ درصد و فزايش سود اقتصادي تا ٣٥ درصد را دارند [٥].
٣. روش تحقيق
