بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادي برنجکاران شهرستان میانه با استفاده از رهیافت تحلیل پوششی دادهها در طول سال زراعی 1391-92 انجام گردید. تعداد نمونه با استفاده از روش نمونهگیري کوکران تعیین و دادههاي پژوهش با تکمیل پرسشنامه تهیه شد. نتایج نشان داد که میانگین کارایی فنی مزارع برنج در شهرستان میانه 0/523 میباشد که در حد قابل قبولی نمیباشد. حداقل کارایی فنی 0/039 و حداکثر کارایی فنی یک به دست آمد.
محاسبه کارایی تخصیصی نیز نشان داد که میانگین این کارایی براي مزارع برنج مورد مطالعه 0/217 میباشد که نشان میدهد در مزارع مورد مطالعه، بیش از حد از نهادههاي تولیدي استفاده میشود بهگونهاي که تنها 11/11 درصد از برنجکاران داراي کارایی تخصیصی بالاي 50 درصد میباشند. با توجه به این که کارایی اقتصادي به ترکیب کارایی فنی و تخصیصی اطلاق میشود، لذا ارقام بسیار پایین کارایی فنی و تخصیصی در مزراع برنج مورد مطالعه، موجب پایین بودن کارایی اقتصادي مزارع ذکر شده نیز گردیده است. بهطوريکه میانگین کارایی اقتصادي مزارع برنج مورد مطالعه 8/8 درصد بهدست آمده است.
حداقل کارایی اقتصادي مزارع برنج مورد مطالعه، 0/5 درصد و حداکثر این کارایی براي مزارع یادشده، 100 درصد میباشد و نشان از اختلاف بسیار گسترده بین برنجکاران از لحاظ کارایی اقتصادي میباشد. از بین مزارع مورد مطالعه تنها 2/22 درصد داراي کارایی اقتصادي بالاي 50 درصد میباشد و 97/78 درصد از این مزارع داراي کارایی اقتصادي پایینتر از 50 درصد میباشند.
مقدمه
در هر نظام تولیدي افزایش کارایی و بهرهبرداري بهینه از نهادهها جزء اصول اولی هبوده و بالا بردن کارایی تولید از اهداف اساسی میباشد
کارآیی تأثیر بسیار زیادي بر افزایش عملکرد دارد، و با تخمین کارایی وشناسایی علل ناکارایی در تولید، میتوان امید داشت که یکی از اهداف سیاست تولید محصولات یعنی بهبود کارآیی محقق گردد.
علیرغم اینکه تحلیل و ارزیابی اقتصادي از اهمیت خاصی جهت برنامهریزي سیاستگذاران اقتصادي کشور برخوردار است، لیکن در بررسی طرحهاي سرمایهگذاري، این نوع تحلیل از سوي سیاستگذاران و برنامهریزان بخش کشاورزيمعمولاً مورد توجه جدي قرار نمیگیرد. بدین منظور در این مطالعه، سنجش کارایی تولید برنج در شهرستان میانه را مورد بررسی قرار خواهد داد. مطالعات متعددي در خصوص برآورد کارایی در داخل و خارج از کشور صورت پذیرفته است که برخی از آنها در زیر آورده شده است.
صبوحی و مجرد - 1388 - به بررسی کارآیی پنبهکاران استان خراسان با استفاده از رهیافت پارامتریک در قالب تابع تولید مرزي تصادفی ترانسلوگ بر مبناي دادههاي ترکیبی پرداختند. نتایج این بررسی نشان داد که میزان کارآیی فنی نسبت به کارآیی مقیاس کمتر و متوسط کارآیی فنی و مقیاس پنبهکاران به ترتیب 63 درصد و 88 درصد است. از این رو اظهار داشتند که اکثر پنبهکاران در یک مقیاس نامطلوب تولید میکنند.
به علاوه از میان عوامل موثر بر کارآیی فنی پنبهکاران این استان، آموزش و ترویج کشاورزي اثر مثبت و معنیداري نشان داد.بریمنژاد و محتشمی - 1388 - کارایی فنی تولید گندم طی سالهاي 1381-84 در ایران را با استفاده از روش تحلیل مرزي تصادفی اندازهگیري کردند. نتایج این بررسی نشان داد که میانگین کارایی فنی در شهرستان هاي مورد بررسی 88 درصد بوده که از کمینه 59 درصد تا بیشینه 97 درصد نوسان داشته است.
در بررسی رفعتی و همکاران - 1389 - بر تعیین کارآیی فنی، تخصیصی و اقتصادي پنبهکاران استان تهران مشخص شد که میانگین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادي بهرهبردارن به ترتیب 93، 80 و 74 درصد است. همچنین اختلاف حداقل و حداکثر کارایی فنی در این مطالعه 40 درصد گزارش شده است.
عابدي و همکاران1390 - به منظور تعیین کارایی اقتصادي واحدهاي انفرادي پرورش ماهی قزل آلا تحقیقی را در استان فارس صورت دادند. نتایج نشان داد که بازده نسبت به مقیاس صنعت پرورش ماهی قزل آلا ثابت و غذا مهمترین عامل تفاوت تولید واحدها است. میانگین کارآییهاي فنی، تخصیصی و مقیاس تحت فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس به ترتیب 0/937، 0/512 و 0/971 به دست آمد. همچنین بیش از 55 درصد واحدها در زمرهي واحدهاي داراي سودآوري پایین قرار داشتند.
پیا و همکاران - 2012 - به بررسی و مقایسه کارایی مزارع برنج دو منطقه متفاوت از نظر سطح شهرنشینی پرداختند. آنها اعلام کردهاند که قابلیت ارتجاعی تولید برنج به اندازه زمین و نهادههایی مثل کودهاي شیمیایی، حشرهکشها، قارچکشها و بذر بستگی دارد که تأثیر مثبت و معنیداري بر آن میگذارند. همچنین کارایی فنی مناطق مورد مطالعه میتواند به میزان 26 الی 33 درصد افزایش یابد.
همچنین آنها اعلام کردهاند که تجاريسازي این محصول موجب افزایش کارایی فنی تولید برنج میشود. دانکه و همکاران - 2013 - کارایی فنی تولید برنج را در منطقه شمال غنا مورد بررسی قرار داد. نتایج حاکی از برآورد کارایی فنی تولید برنج در دامنهاي بین 0/41 تا 1 با میانگین 0/81 بود. آنها گزارش کردهاند که سطح تحصیلات و پذیرش نهادههاي مدرن مانند بذور و کودهاي شیمیایی مدورن عواملی هستند که در تعیین و بالا بردن کارایی فنی تولید برنج مؤثرند.
مواد و روشها
روش تحلیل پوششی دادهها یک رهیافت ناپارامتریک محاسبه کارآیی است. این روش کاربرد برنامهریزي خطی است که یک مرز پوششی خطی روي مجموعه نقاط دادهها تشکیل میدهد و همه نقاط مشاهدهشده زیر یا بالاي این حد مرزي تولید قرار میگیرند. مقدار کارآیی از 0 تا 100 درصد است. دو ویژگی اصلی این روش امکان محاسبه کارآیی در مورد چندین ستاده و بازدهی به مقیاس متغیر میباشند. مشخصه اصلی این رهیافت این است که همه مشاهدات در یک طرف مرز قرار میگیرند.
هر انحرافی از تابع مرزي به ناکارآیی تکنیکی مرتبط میشود - سنگوپتا، . - 1989 جهت محاسبه کارایی در این تحقیق از روش تحلیل فراگیر دادهها استفاده شد. در روش تحلیل فراگیر دادهها، عملکرد بنگاههایی که بالاترین نسبت ستانده به نهاده را داشته باشند، به عنوان مرز کارایی در نظر گرفته میشوند. بنابراین، کارایی نسبی بنگاههاي مورد مطالعه، نتیجه مقایسه بنگاههاي مورد مطالعه با یکدیگر است.
براساس تحلیل فراگیر دادهها، ارزیابی عملکرد بنگاهها تحت فروض بازده ثابت نسبت به معیار - CCR - و یا بازده متغیر نسبت به معیار - BCC - با دو رویکرد نهادهگرا و ستاندهگرا صورت میپذیرد - امامیمیبدي، . - 1384 در روش تحلیل فراگیر دادهها - DEA - ، هر بنگاه به کثابه نقطهاي در فضا در نظر گرفته میشود که ابعاد این فضا توسط تعداد تولید و مختصات نقطه، توسط میزان استفاده از هر عامل تولید تعیین میشود. آنگاه به کمک برنامهریزي خطی، موقعیت هر بنگاه تولیدي نسبت به سایر بنگاهها سنجیده میشود. این عمل باید به تعداد بنگاهها تکرار شود، بنابراین به تعداد بنگاههاي موجود، مدل برنامهریزي خطی خواهیم داشت. مدل برنامهریزي خطی با فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس و بر مبناي حداقلسازي نهاده به قرار زیر است.
که در آن θ بیانکننده کارایی فنی تحت فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس، Y یک ماتریس M×N از ستاندهها، X یک ماتریس K×N از نهادهها، N تعداد بنگاههاي مورد بررسی، K تعداد نهادهها، M تعداد ستاندهها، Yi و Xi به ترتیب بردارهايM×1 و N×K از ستاندهها و نهادههاي بنگاه iام و λ یک بردار N×1 شامل اعداد ثابت میباشد که وزنهاي مجموعه مرجع را نشان میدهد.
در روش DEA براي هر یک از بنگاههاي غیرکارا، یک یا چند بنگاه کارا به عنوان مرجع و الگو معرفی میگردد که مجموعه مرجع گفته میشود. مقادیر اسکالر به دست آمده براي θ کارایی فنی بنگاهها خواهد بود که شرط θ ≤1 را تأمین مینماید. در رابطه فوق اولین قید بیان میدارد که آیا مقادیر واقعی محصول تولید شده توسط بنگاه iام با استفاده از عوامل تولید مورد استفاده، میتواند بیش از این باشد؟
محدودیت دوم دلالت بر این دارد که عوامل تولیدي که توسط بنگاه iام به کار میرود حداقل بایستی به اندازه عوامل به کار رفته توسط بنگاه مرجع باشند. محدودیت NI'λ 1 - قید تحدب - بیان میدارد که برنامهریزي خطی با فرض بازده ثابت نسبت به مقیاس، محاسبات را با فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس انجام دهد. مدل برنامهریزي خطی لازم است N بار و هر مرتبه براي یکی از بنگاهها حل شود. در نتیجه کارایی فنی - θ - براي هر بنگاه به دست خواهد آمد. اگر θ=1 باشد، نشان دهنده نقطهاي روي منحنی هممقداري تولید و یا تابع تولید مرزي است و بنگاه داراي کارایی فنی نسبی صد در صد میباشد
کارایی تخصیصی به مجموعهاي از عوامل تولید گفته میشود که سطح مشخصی از محصول را در حداقل هزینه تولید نمایند.
اگر اطلاعات مربوط به قیمتها در دسترس باشد و هدف بنگاه حداقلسازي هزینه باشد، در این صورت اندازهگیري کارایی تخصیصی علاوهبر اندازهگیري کارایی فنی امکانپذیر است. براي این منظور دو سري برنامهریزي خطی، یکی براي اندازهگیري کارایی تخصیصی علاوهبر اندازهگیري کارایی فنی امکانپذیر است. براي این منظور دو سري برنامهریزي خطی، یکی براي اندازهگیري کارایی فنی و دیگري براي اندازهگیري کارایی هزینه مورد نیاز است.
در مرحله اول با مدل DEA بر مبناي حداقلسازي عوامل تولید، کارایی فنی محاسبه و سپس کارایی تخصیصی محاسبه میشود - امامیمیبدي، . - 1384 جامعهي آماري در این تحقیق، تولیدکنندگان برنج در منطقه میانه بود. دادههاي مورد نیاز تحقیق، مربوط به سال زراعی 1391-92 بوده و با استفاده از روش کوکران برنجکاران نمونه انتخاب و اقدام به تکمیل پرسشنامه شد.
