بخشی از مقاله
چکیده
سلامت معنوی از جنبههای مهم سلامت بوده که بر کیفیت زندگی افراد تاثیر گذار است . برخی محققان نشان دادهاند که معنویت ارتباط زیادی با سلامت کلی فرد دارد، به طوری که مذهب و معنویت بعنوان منابع مهمی جهت سازگاری با وقایع تنشزای زندگی در نظرگرفته میشود. این پژوهش به منظور بررسی ارتباط بین سلامت معنوی و کیفیت زندگی سالمندان مقیم آسایشگاه استان ایلام انجام شد. 141 سالمند بالای 60 سال ساکن مرکز خیریه سالمندان استان ایلام به روش سرشماری در مطالعه شرکت کردندروش تحقیق همبستگی بود. نتایج نشان داد که بین تمامی فرضیات رابطه معناداری در سطح یک درصد وجود دارد. بین نمره کلی سلامت معنوی و کیفیت زندگی سالمندان همبستگی معنیداری وجود ندارد.
در بررسی رابطه بین ابعاد کیفیت زندگی و سلامت معنوی، نتایج، نشاندهندهی همبستگی مثبت و معنیداری بین بعد سلامت وجودی و ابعاد خستگی، سلامت عاطفی، عملکرد اجتماعی و سلامت عمومی بود، به طوریکه با افزایش میانگین نمره کسب شده در ابعاد مذکور، نمره سلامت وجودی سالمندان افزایش می یابد. بین میانگین نمره عملکرد اجتماعی سالمندان با سلامت معنوی آنان همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده گردید به طوریکه با بهبود نمره عملکرد اجتماعی سلامت معنوی بیماران نیز بهبود می یابد. از بین مولفه های سلامت معنوی، در واقع مولفهی نشاط با ضریب رگرسیونی 0/634 ارتباط قوی با کیفیت زندگی در سالمندان استان ایلام دارد. انجام پژوهشهای بیشتر به منظور بررسی جنبههای تاثیر گذار برکیفیت زندگی و کشف راهکارهایی جهت بهبود آن توصیه میشود.
مقدمه
پیر شدن جمعیت یا افزایش سریع سالمندان یک پدیده ی جهانی است. کاهش زاد و ولد و افزایش امید به زندگی موجب شده است که جمعیت سالمندان بسیار سریع تر از جمعیت کلی افزایش یابد . - 2 - پیش بینی ها حاکی از این است که تا سال 2020 میلادی تعداد سالمندان جهان به یک میلیارد نفر برسد. به طور متوسط 16 درصد جمعیت کشورهای صنعتی را سالمندان تشکیل می دهند و پیش بینی می شود تا چند دهه آینده این میزان تا 3 درصد افزایش یابد. طبق گزارش مرکز آمار ایران در سرشماری سال 1390 تعداد سالمندان بالای 60 سال 5/6 میلیون نفر می باشند. اگر این سیر ادامه پیدا کند، از این پس در ایران شاهد جمعیتی خواهیم بود که از آن به عنوان جمعیت سالمند یاد می شود
افزایش شمار افراد سالمند دچار ناتوانی و اختلال عملکرد و نبود نظام حمایتی در خانواده به علت کوچکتر شدن خانواده ها، شاغل شدن زنان و پراکنده شدن اعضای خانواده، موجب افزایش تقاضا برای مراقبت های دراز مدت از سالمندان در دهه های آینده خواهد شد . - 9 - هرچند چالش اصلی بهداشت عمومی در قرن بیستم، افزایش امید به زندگی بوده، در قرن بیست و یکم " زندگی با کیفیت بهتر" مهمترین دغدغه در این حوزه است. بدیهی است چون هدف از زندگی سالمندان فقط داشتن عمر طولانی و زنده بودن نیست، بلکه نوع و کیفیت زندگی آنها نیز مهم می باشد. از این رو ارتقای کیفیت زندگی سالمندان در مرحله اول نیازمند داشتن اطلاعات جامع در مورد کیفیت زندگی آنها است
کیفیت زندگی، معیار اندازه گیری بهترین انرژی یا نیرو در فرد است که این نیرو برای سازگاری موفقیت آمیز فرد با چالش های موجود به مصرف می رسد. عوامل متعددی بر کیفیت زندگی سالمندان تاثیر دارد از جمله فقدان های دوره سالمندی که سبب کاهش سازگاری شناختی و کاهش خود اتکایی می گردد .
بطور کلی با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیماری ها و بروز ناتوانی ها در سال های پایانی زندگی بیشتر می شود و اثر منفی آن بر توانایی حفظ استقلال، نیاز به کمک را افزایش می دهد. این مشکلات و مسایل متعدد که به طور فیزیولوژیک در سنین بالا رخ می دهد، در کاهش کیفیت زندگی در طول دوره سالمندی تأثیر دارد. در کشور ما نیز 28 درصد از سالمندان در فعالیت های جسمی دچار محدودیت هستند و برای انجام فعالیت های معمولی زندگی نیاز به کمک دارند که این امر موجب کاهش کیفیت زندگی آنان شده است
یکی از مسایل تاثیر گذار بر کیفیت زندگیمخصوصاً در سالمندان، وضعیت سلامتی است. سلامتی همانطور که توسط سازمان بهداشت جهانی تعریف شده است، دارای ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است. بعد معنوی سلامتی یکی از ابعاد سلامتی است که برخی صاحب نظران معتقدند توجه جدی به این بعد بسیار ضروری است
سلامت معنوی دارای دو بعد میباشد. بعد عمودی که شامل ارتباط با ماوراء و بعد افقی شامل ارتباط با دیگران و محیط می باشد. در برخی دیگر از مطالعات نیز ارتباط معنی داری از نظر آماری بین معنویت و مذهبی بودن و سلامت روانی سالمندان مقیم آسایشگاهها یافته اند؛ هر چند کسانی که در آسایشگاه ها زندگی می کنند در مقایسه با دیگر سالمندان از وضعیت فیزیکی و روانی نامطلوب تری برخوردارند . بنابراین پژوهش حاضر به منظورتعیین ارتباط سلامت معنوی و کیفیت زندگی در سالمندان مقیم آسایشگاه شهر ایلام انجام گرفت.
روش
روش انجام این مطالعه بصورت توصیفی و از نوع همبستگی است. تعداد 141 سالمند بالای 60 سال ساکن مرکز خیریه سالمندان استان ایلام، با استفاده از سرشماری درپژوهش شرکت کردند. تمام سالمندان مراجعه کننده به آسایشگاه سالمندان استان ایلام جامعه آماری این تحقیق را تشکیل دادند که تعداد آنها 141 نفر بود.
ابزار بکار گرفته شده در این پژوهش، یک فرم اطلاعات فردی شامل، سن، جنس، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات و مدت اقامت در سرای سالمندان و پرسشنامه کیفیت زندگی فرم کوتاه 36 سوالی جهت بررسی کیفیت زندگی بود. این پرسشنامه متشکل از عباراتی در قالب خرده مقیاس های عملکرد جسمی، ایفای نقش جسمی، درد بدنی، سلامت عمومی، انرژی و نشاط، عملکرد اجتماعی، ایفای نقش عاطفی و سلامت روانی می باشد. حداکثر امتیاز کسب شده برای هر بخش یا خرده مقیاس 100 و حداقل امتیاز صفر می باشد که نمرات بالا دلالت بر کیفیت زندگی بهتر دارند.
پرسشنامه 1SF-36 توسط وار و همکاران - 1998 - در کشور آمریکا برای اندازه گیری کیفیت زندگی افراد سالم و بیمار طراحی شد. در حال حاضر این ابزار پرکاربردترین ابزار اندازه گیری کیفیت زندگی در دنیاست که توسط منتظری و همکاران - 1389 - ، اعتبار و پایایی آن بررسی گردید. پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی SF-36 دارای 36 عبارت در 8 بعد شامل: عملکرد فیزیکی 10 - عبارت - ، سلامت روان 5 - عبارت - ، وضعیت اجتماعی 2 - عبارت - ، ایفای نقش جسمی 4 - عبارت - ، دردهای بدنی 2 - عبارت - ، ایفای نقش عاطفی 3 - عبارت - ، انرژی و نشاط 4 - عبارت - و سلامت عمومی 5 - عبارت - می باشد.
برای محاسبه حیطه ها بنابر دستورالعمل چگونگی محاسبه پرسشنامه، میانگین نمرات سوالات مربوط به آن حیطه از کیفیت زندگی بطور مستقل محاسبه و از صفر - بدترین وضعیت - تا 100 - بهترین وضعیت - به عنوان نمره کیفیت زندگی محاسبه گردید. پرسشنامه SF-36 به زبان فارسی ترجمه گشته و پایایی و روایی آن مورد محاسبه و تایید قرار گرفته است. نتایج حاصل از پایایی ابزار، ضریب آلفای کرونباخ، از0/88 تا 0/93 برای عوامل و0/95 برای کل ابزار و ضریب پایایی آزمون مجدد 0/86 تا 0/90 برای عوامل و 0/92 برای کل ابزار و در مقیاس 5 درجه ای لیکرت نشان داد دارای اعتبار و پایایی لازم جهت اندازه گیری کیفیت زندگی و بیماران مبتلا به دیابت است.
سلامت معنوی نیز با استفاده از مقیاس سلامت معنوی - SWB - 2 مورد سنجش قرار گرفت که شامل 20 پرسش بصورت لیکرت با پاسخ شش قسمتی از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم می باشد. این مقیاس به دو زیر مقیاس سلامت مذهبی و سلامت وجودی تقسیم می شود که هر کدام 10 عبارت را شامل شده و نمره 10 تا 60 را به خود اختصاص می دهند. عبارت های فرد، سلامت مذهبی و عبارت های زوج، سلامت وجودی را نشان می دهند. نمره کل، حاصل جمع این دو گروه بوده که بین 20 تا 120 خواهد بود.
مقیاس سلامت معنوی - SWB - توسط پالوتزیان و الیسون - 1983 - طراحی شده است. این مقیاس یک پرسشنامه حاوی 20 عبارت است که پاسخهای آن برطبق مقیاس لیکرت 6 قسمتی - از کاملاﹰ موافقم تا کاملاﹰ مخالفم - می باشد. این مقیاس به دو گروه سلامت مذهبی و سلامت وجودی تقسیم می شود که هر کدام 10 عبارت را شامل شده و نمره 10-60 را به خود اختصاص میدهد.
عبارت های فرد سلامت مذهبی و عبارت های زوج سلامت وجودی را نشان می دهند. نمره کل سلامت معنوی جمع نمره های این دو زیر گروه می باشد که بین 20-120 خواهد بود. در عبارت های با فعل مثبت پاسخ های »کاملاﹰ موافقم« نمره 6 و »کاملاﹰ مخالفم« نمره 1 را میگیرند و بقیه عبا رت ها که با فعل منفی هستند، پاسخ های »کاملاﹰ موافقم« نمره 1 و »کاملاﹰ مخالفم« نمره 6 را می گیرند. مجموع نمرات به دست آمده را می توان به صورت زیر دسته بندی نمود:
- سلامت معنوی در حد پایین 20-40
- سلامت معنوی در حد متوسط 41-99
- سلامت معنوی در حد بالا 100-120
پس از تکمیل پرسشنامه ها و جمع آوری اطلاعات و لازم، تجزیه وتحلیل آنها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20 آزمون های آماری مرتبط انجام شد. بدین منظور از آمار توصیفی جهت تعیین فراوانی، میانگین و انحراف معیار و با توجه به نوع فرضیات و سوالات تحقیق از آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون جهت رسیدن به اهداف و پاسخ به سوالات پژوهش استفاده شد.
نتایج توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت
جدول 1 توزیع فراوانی نمونه به تفکیک جنسیت
همان طور که در جدول 1 نشان داده شده است، پاسخ دهندگان زن 55 نفر معادل 50/9 درصد و پاسخ دهندگان مرد 53 نفر معادل 49/1 درصد نمونه را به خود اختصاص داده اند.
توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات جدول 2 توزیع نمونه به تفکیک میزان تحصیلات
همانطور که نتایج به دست آمده از جدول - 2 - نشان می دهد، 100 نفر معادل %70/9 از افراد دارای مدرک زیر دیپلم، 26 نفر دارای مدرک دیپلم، 10 نفر دارای مدرک کاردانی، همچنین 5 نفر دارای مدرک کارشناسی و بالاتر می باشند.
