بخشی از مقاله
چکیده
هدف اساسی از انجام این پژوهش تعیین اثربخشی رویکرد درمان گروهی مبتنی بر تعهد و پذیرش بر بهزیستی روانشناختی مادران دارای کودکان با مشکل اختلال یادگیری در مقطع راهنمایی شهر شیراز در سال 1394بوده است. پژوهش حاضر از نوع نیمه تجربی با پیش آزمون - پس آزمون و گروه کنترل می باشد. جامعه مورد مطالعه کلیه مادران دارای کودک با مشکل اختلال یادگیری در مقطع راهنمایی شهر شیراز در سال تحصیلی 1394 بوده است.
نمونه پژوهش 40 نفراز مادرانی که در پرسشنامه بهزیستی روانشناختی ریف - - 1989 نمره پایین کسب کرده بودند انتخاب و بطور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند - 20 نفر آزمایش و 20 نفر کنترل - . گروه آزمایش تحت مداخله درمان گروهی مبتنی برتعهد و پذیرش مدت 8 جلسه 90 دقیقه ای قرار گرفتند و گروه کنترل مداخله را دریافت نکردند. نتایج پس آزمون با روش تحلیل کوواریانس حاکی از این بود که اجرای مداخله مبتنی بر تعهد و پذیرش می تواند باعث افزایش معنادار بهزیستی روانشناختی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شود.
مقدمه
مسئله ناتوانیهای خاص یادگیریاخیراً به طور چشمگیری توسعه یافته و توجه متخصصان و دست اندرکاران مسائل آموزشی کودکان را بیش ازپیش به خود جلب نموده است .در کنار کودکان ناشنوا، نابینا و عقب مانده ذهنی، کودکانی هستند که بدون اینکه ناشنوا، نابینا و عقب مانده ذهنی باشند، کلمات را درک نمی کنند . این دسته از کودکان بااینکهعمدتاً از نظر هوشی در سطح طبیعی هستند، اما گروه ناهمگن و غیر یکنواختی را تشکیل می دهند که به هیچ وجه در قالب گروهبندیهای معمول کودکان استثنایی نمی گنجند، ولی از نظر رشد زبان، ادراک بینایی و شنوایی و یا در یادگیری خواندن، صحبت کردن، هجی کردن، نوشتن و حساب کردن دچار اشکال هستند.
به علت ناهمگن بودن این گروه از کودکان، مشکل می توان ناتوانیهای خاص آنان را در یادگیری به وضوح توصیف نمود. در این رابطه از عناوینی همچون"اختلال جزئی در کار مغز "،" اختلال در درک و بهره برداری از اطلاعات کسب شده" ، " ناتوانی در ادراک" و نظایر آن استفاده شده است
به خاطر منابع محدود برای آموزش ویژه، رشد سریع، گوناگونی و بالارفتن نرخ شیوع، اختلالات یادگیری موردتوجه ویژه پرورش کاران و قانون گذاران قرار گرفته است
ناتوانیهای یادگیری دانش آموزان بر سازگاری خانواده های آن ها ضربات مخربی وارد می کند و مطالعات مختلف نشان می دهد خانواده هایی که فرزند آن ها به اختلال یادگیری دچار است، نسبت به والدین عادی مشکلات سازشی بیشتری دارند. مطالعات نشان می دهد پدر و مادر کودکان مشکل دار، محدودیتهایی از قبیل بهداشت، احساس محرومیت و سطوح بالایی ازاسترس و افسردگی را نسبت به والدین کودکان عادی تجربه می کنند
داشتن فرزند مبتلا به ناتوانی یادگیری بر عقاید، باورها، افکار و احساسات مادران این کودکان تأثیر قابل ملاحظه ای دارد تا جایی که مادران چنین کودکانی، احساسات مختلفی ازجمله سردرگمی، تلخ کامی، تکذیب و انکار، افسردگی، ناامیدی وبسیاری از احساسات منفی متفاوت را تجربه می کنند که این خود بر میزان تاب آوری و رفتار سرسختانه مادران این دانش آموزان، تأثیر منفی می گذارد.
مادران کودکان دارای اختلال یادگیری به دلیل مشکلات عمده ای که فرزندانشان در امرفراگیری، به کارگیری توانایی گوش دادن، صحبت کردن و غیره دارند، ممکن است توانایی لازم برای تحمل شرایط را نداشته باشند و کیفیت زندگیشان از سطح بالایی برخوردار نباشد. این امر آرامش روانی والدین را به هم می زند و سبب افت و پایین آمدن بهزیستی روانشناختی آن ها می شود و اغلب واکنشهای رایج این والدین در قبال کودک خود، طیف وسیعی از غم و اندوه تا احساس درماندگی را شامل می شود. بنابراین نیاز به درمان روانشناختی احساس می شود که به این مادران کمک کند بهزیستی روانشناختی خود را ارتقا داده و در زندگی به آینده خود و فرزند خویش خوش بین باشند زیرا بدبینی آنان رابه افسردگی و اختلالات روانی آسیب پذیر تر می کند یکی از این درمان های روانشناختی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش است.
درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش - ACT - یکی از رفتاردرمانیهای مبتنی بر توجه آگاهی است که اثربخشی آن برای درمان طیف گستردهای از وضعیتهای بالینی معلوم شده است. ACT در مخالفت با فرضیه »بهنجار بودن سالم« روانشناسی غرب، این فرض را دارد که فرایندهای روانشناختی ذهن انسان اغلب مخرب و موجب رنج روانشناختی هستند. کاهش علامت هدف ACT نیست، چنین موضعی بر این باور استوار است که تلاش مداوم برای خلاص شدن از شر علائم خود میتواند اختلال بالینی ایجاد کند. راسل هریس ACT را معرفی میکند و مقابله آن با رنجی که مولود اجتناب تجربه ای و کنترل هیجانی است را شرح میدهد.
او در یک مطالعه موردی شش اصل بنیادین مولد انعطافپذیری روانشناختی را نشان میدهد؛ آن شش اصل عبارت اند از :
گسلش شناختی، پذیرش، تماس با لحظه اکنون،خود مشاهدهگر، ارزشها و اقدام متعهدانه. درمانی است که در آن هیچ تلاشی برای کاهش علائم نمیشود، اما کاهش علائم محصول جانبی انجام آن است. درمانی که در زمین محکم و استوار سنت علم تجربی پایه دارد و بااینحال بر ارزشها، بخشش، پذیرش، شفقت، زیستن در زمان حال و دستیابی به حسی متعالی از خویشتن تأکید میکند. درمانی که طبقهبندی کردنش آنقدر دشوار است که با عنوان »درمان رفتاری شناختی انسان گرای وجودی« توصیفشده است.
اثربخشی ACT در طیف گستردهای از وضعیتهای بالینی نظیر افسردگی، اختلال وسواس فکری عملی، استرس محیط شغلی، استرس سرطان در مراحل پایانی، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه، کماشتهایی روانی، مصرف هروئین و حتی اسکیزوفرنی معلوم شده است. یک مطالعه نشان داد که اجرای فقط چهار ساعت ACT باعث شد نرخ بازگشت به بیمارستان برای اسکیزوفرنی پنجاهدرصد کاهش بیابد. هدف ACT ایجاد یک زندگی غنی و پرمعنا در حالی است که فرد رنج ناگزیر موجود در آن را میپذیرد.
ACT - به معنی اقدام - مخفف جالبی است چون این درمان درباره انجام اقدام مؤثری است که بهوسیله عمیقترین ارزشهای ما هدایت میشود آنهم درحالیکه فردکاملاً آماده و متعهد است و تنها از طریق اقدام هشیارانه است که فرد میتواند یک زندگی پرمعنا بسازد. البته همینکه برای ساختن چنان زندگی تلاش خود را آغاز کرده با انواع و اقسام موانع به شکل تجربههای درونی ناخواسته و نامطلوب روبهرو خواهد شد - افکار، تصورات، احساسات، حسهای بدنی، تکانهها و خاطرات - .
ACT برای اداره این تجربههای درونی مهارتهای مؤثر توجه آگاهی را به فرد میآموزد. توجه آگاهی یعنی اینکه هشیارانه و با علاقه و پذیرش آگاهی خود را به تجربهای که اینجا و اکنون از سر میگذرانند معطوف کنند. توجه آگاهی جنبههایزیادی دارد، مثلاً در لحظه اکنون زندگی کنند، بهجای غرق شدن در افکار کاملاً درگیر آنچه انجام میدهند شوند؛ به احساسات خود اجازه دهند تا همانطور که هستند باشند و بهجای کنترل کردنشان اجازه بدهند تا بیایند و بروند. وقتی تجربههای درونی خود را با پذیرش نظاره میکنند حتی خاطرات، احساسات، افکار و حسهای بدنی دردناک نیز به نظر کمتر تهدیدکننده و تحملناپذیر به نظر میرسند.
توجه آگاهی به این شیوه به انان کمک میکند تا رابطه خود با افکار و احساسات دردناک خود را بهنوعی تغییر دهند که تأثیر و نفوذ آنها بر زندگی شان کمتر شود. بدین ترتیب سلامت روانی خود را بنابراین این پژوهش بدنبال بررسی اثربخشی رویکرد درمان گروهی مبتنی بر تعهد و پذیرش بر بهزیستی روانشناختی مادران دارای کودکان با مشکل اختلال یادگیری در مقطع راهنمایی می باشد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر نیمه ازمایشی از نوع پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه مادران دانش آموزان دارای اختلال یادگیری در مقطع راهنمایی شهرستان شیراز در سال 1394 می باشد. نمونه پژوهش حاضر براساس فرمول کوکران از بین جامعه مورد مطالعه نمونه گیری تصادفی ساده بین 100 نفر مادران دانش آموزان مقطع راهنمایی باتشخیص اختلال یادگیری پرسشنامه تحقیق را توزیع می کنیم و سپس حدود40 نفر از مادران دانش آموزان دارای اختلال یادگیری با توجه به ملاک های ورودی جهت شرکت در مداخله پژوهش انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند - هر گروه 20 نفر -
ابزار پژوهش پرسشنامه بهزیستی روانشناختی ریف
یک ابزار متداول در این حوزه مقیاس بهزیستی روانشناختی ریف - - RSPWB است. ریف - - 1989 این ابزار را بر پایه ادبیات پژوهش و انسجام نظریات رشدی و سلامت روانی، بالینی و طول عمر گسترش داد. وی این دیدگاه را در بردارنده ملاک های مشابه و مکمل سلامت روانشناختی مثبت میدانست، ابعاد نظری سلامت روانشناختی مثبت شامل استقلال، تسلط محیطی، رشد فردی، روابط مثبت با دیگران، هدفمندی در زندگی و پذیرش خود هستند
برای هر پرسش نمره های یک تا شش اختصاص داده میشود. نمره بالاتر بیانگر بهزیستی روانشناختی بهتر است. در ایران بیانی و همکاران - - 1387 این مقیاس را هنجاریابی نمودند. در پژوهشی دیگر نیز برروی374 نفر از دانشجویان دانشگاه بیرجند انجام شد. همسانی درونی این مقیاس بر حسب روش تصنیف، برابر با 0/89 و پایایی آزمون به روش آلفای کرونباخ 0/82 گزارش گردید.
ون دیرندانک - - 2005 ضرایب آلفای کرونباخ را برای نسخه 14 سئوالی در مقیاس استقلال، تسلط محیطی، رشد فردی، روابط مثبت با دیگران، هدف در زندگی، پذیرش خود به ترتیب 0/90، 0/80، 0/83، 0/77، 0/84، 0/82 برای نسخه نه سئوالی در مقیاس های یاد شده به ترتیب 0/83، 0/77 ، 0/78، 0/77، 0/73، 0/65، برای نسخه سه سئوالی به ترتیب 0/68، 0/52، 0/64، 0/58، 0/17، 0/53 به دست داد. چنگ و چان - - 2005 ضرایب آلفای کرونباخ را برای مقیاس های یاد شده به ترتیب63/59،0/0، 70/55،0/0، 0/59 گزارش کردند
یافته های پژوهش
جدول .1 آزمون پیشفرض همگنی واریانس دادههای تحلیل کوواریانس
جدول .2 تحلیل کوواریانس تأثیر مداخله گروهی مبتنی برتعهد و پذیرش و پیشآزمون بر بهزیستی روانشناختی
بحث و نتیجه گیری پژوهش بدنبال بررسی"رویکرد درمان گروهی مبتنی بر تعهد و پذیرش بر بهزیستی روانشناختی، مادران دارای کودکان با مشکل اختلال یادگیری در مقطع راهنمایی اثربخش است" می باشد که داده های آماری بیانگر این است میانگین اختلاف نمرات پیش آزمون و پس آزمون در گروه کنترل و گروه آزمایش که تحت مداخله بودند در مقیاس بهزیستی روانشناختی تفاوت معنی داری وجود دارد
