بخشی از مقاله
چکیده
امروزه توسعه پایدار شهری طبق استراتژی توسعه شهری - CDS - مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است.اگر توسعه شهری را به عنوان یک مفهوم فضایی که به تغییراتی در کاربری اراضی برای تأمین نیازهای بشری و یا به افزایش تراکمها میانجامد در نظر بگیریم، از نظر اجتماعی توسعهای پایدار خواهد بود که جوامعی همگن و همبسته را ایجاد نماید و در آن ساکنان شهر احساس شهروندی و وجود عدالت و برابری داشته باشند و شکافهای اجتماعی ترمیم گردد. در این راستا - CDS - به عنوان فرآیند تهیه چشم انداز بلند مدت یک شهر که بر اساس آن برنامه کوتاه مدت تهیه می شود؛
با تمرکز بر روی تقویت رقابت جوئی اقتصادی و کاهش فقر و جنبه های مختلف زیست محیطی شهر،ساختارهای فضائی شهری،ساختارهای زیربنائی، جنبه های فرهنگی و اجتماعی و... می تواند بهترین گزینه در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری باشد؛ چراکه - - CDS فهم مسائل و مشکلات حال و آینده را آسانتر کرده و می تواند راه مدیریت شهری را از طریق بازانگاری در ساختار اقتصادی شهر تغییر دهد.هدف از تدوین این مقاله که با استفاده از روش "کمی- تحلیلی و مطالعات کتابخانهای و بازدیدهای میدانی انجام گرفته؛ مقایسه طرح جامع شهر زابل با استراتژی- راهبرد توسعه شهری - CDS - می باشد. یافته های پژوهش نشان داد :با توجه به ضعفها و نقایص الگوی طرح جامع،از جمله؛ عدم تحقق کاربری-های گوناگون شهر زابل بر اساس طرح جامع آن، به کارگیری طرح راهبرد توسعه شهری - CDS - ضروری می-باشد.
-1مقدمه
مدرن شدن جوامع تغییرات عمده ای را در جمعیت بوجود آورده است از جمله؛ شهرنشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها، افزایش مهاجرت به شهرها و به تبع آن توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است که این امر شهرنشینان را با مشکلات عدیده ای مواجه کرده است به طوریکه زندگی در کلانشهرها و شهرهای بزرگ را طاقت فرسا کرده است. شهرنشینی بسترانواع تضادها وتعارضهای اجتماعی درهرکشوری است وبه تعبیری شهردرهرکشوری به محل تمرکزثروت و انباشت فقرتبدیل شده است - نقدی و صادقی،. - 1385با توسعه شهرها و مطرح شدن اصل توسعه پایدار، توجه به اصل پایداری هر چه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. مسایل و مشکلات موجود در شهرها نشانگر عدم تحقق مشخصه های پایداری در آنهاست. از این رو متخصصین در راستای توسعه پایدار، در پی یافتن راهکاری برای برون رفت از این مشکلات هستند.
توسعه پایدارشهری طی دهه های اخیربه تدریج به پارادایم نوین ومسلطی درادبیات نظری وعلمی رایج درباب توسعه وبرنامه ریزی شهری تبدیل شده است. این پارادایم اگرچه ناظربه برداشتها و تفسیرهای گوناگون می باشد، امادرمجموع بر "پایداری " واستمرارتوسعه برای همگان ونسلهای آینده طی زمان وب ر همه جانبه نگری ابعادپیچیده اقتصادی، اجتماعی وزیست محیطی فرآیندتوسعهدرسطح یک کشوریا شهرتأکیددارد - رهنمایی و پورموسوی،. - 1385 توسعه شهری درقالب نگرش فرآیند محور،برنامههایی به روز ر اباتعیین میزان وسهم مشارکتهای اقتصادی - اجتماعی درفضاهای شهری به اجرادرمیآورد .این درحالی است که استفاده ازمنابع لازم برای تحقق فرآیندتوسعه شهری اجتناب ناپذیراست. شناسایی وطراحی درآمدهای پایداربه عنوا ن پشتوانهای جهت تحقق برنامههای فضایی- کالبدی،تکمیلکننده این فرایند خواهدبود .
- Frazier,1997:187 - در این بین اجرائی و کاربردی نبودن طرح های شهری از جمله طرح های جامع یکی از مهمترین علل بوجود آمدن این وضعیت است ؛ بیش از سه دهه - اواسط دهه پنجاه - است که طرحهای توسعه شهری به ویژه طرح-های جامع شهری برای توسعه شهرهای کشور به منظور ایجاد زمینه رشد کالبدی موزون و هماهنگ در جهت توسعه پایدار شهری تهیه شدهاند. این طرحها با هزینه و انرژی زیادی تهیه گردیدهاند و هر چند تأثیرات مثبتی در منطقه بندی کاربریها و رعایت ضوابط و مقررات ساختمانی داشتهاند، اما به دلایل متعدد نتوانستند به تمامی اهداف خود در راستای توسعه پایدار شهری دست یابند و تنها درصد ناچیزی از برنامهها و طرحهای آن-ها به تحقق گرایید. بوجود آمدن این شرایط به این دلیل است که سیاست ها و استراتژی های شهری در جهت رسیدن به توسعه پایدار نامشخص بوده و اجرای اینکار نیازمند تغییرات اساسی در طرح های موجود شهری است.
بنابراین ، در نتیجه چنین رشد نابهنگام ، مدیریت شهری به علت عدم وجود طرح های استراتژیک مناسب و فقدان منابع و زمان لازم برای پاسخگوئی به نیازهای فزاینده شهری و شهروندان، دچار معضلی گردیده که رهائی از آن را تنها در چارچوب راه حل های نوین در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری می توان جستجو کرد.بر این اساس می توان گفت که تهیه CDS - استراتژی توسعه شهر - برای شهرها یکی از مهمترین راه حل های نوین می باشد. اگرچه CDS را نمی توان جایگزین طرح های شهری دانست ولی به عنوان مکمل و تقویت کننده این طرح ها می تواند نقش بالا دستی را در تدوین استراتژی های شهری به عهده گیرد. در این راستا ، جایگاه و روند فعلی طرح ها در شهر زابل مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا مشکلات و ضعف های این طرح ها از جمله طرح جامع در مقایسه با CDS در جهت نیل به توسعه پایدار شهری مشخص و ضرورت های تهیه این طرح در شهرها از جمله شهر زابل تعیین گردد.
-2چارچوب نظری
شهرنشینی در واقع عبارت است از هنر زیستن انسانها در کنار یکدیگر و شهرها محل تبلور این هنرند. با گسترش شهرها و پیچیدگی زندگی شهری، برنامه ریزی برای شهر بیش از بیش لزوم یافته است و در نظام برنامه ریزی امروز، توسعه پایدار شهری یکی از ارکان پر اهمیت به شمار می آید، به طوری که همواره مورد توجه و خواست مدیران شهری بوده است - . - Hall,2004:13 توسعه پایدار هدف آرمانی کلیه جوامع از جمله جوامع شهری است. اگر چه مشکلات خاص و گسترده باعث شده توجه و تاکید کشورهای جهان سوم بیشتر بر حصول توسعه باشد تا پایداری آن، لیکن باید توجه داشت حذف شکاف کنونی میان دو دنیای توسعه یافته و در حال توسعه بدون پایداری فرایند توسعه امکانپذیر نیست - . - Button,2002:215-230 اصطلاح توسعه معطوف به ارتقای سطح و کیفیت زندگی افراد و بهبود رفاه جامعه است و پایداری آن اشاره به استمرار این فرایند در طول نسلهای بشر دارد.
بدین ترتیب، توسعه پایدار کلیه جنبهها و ابعاد زندگی بشر را دربرمیگیرد - . - Marull,2007:12-16روند و گرایش حاکم بر ابعاد شکلی و محتوایی توسعه، نمایانگر نوعی تکامل از حیث بار مفهومی ناظر بر آن است، به گونهای که از برداشت و باوری تکساختی - رشد - به برداشت و باوری چند ساختی - توسعه پایدار - ، تغییر جهت داده است - . - Choen,1991:28-34 جدای از تمایزات مفهومی و کارکردی هر یک از پارادایمهای فوق آنچه که قابل تاکید است، همانا تفاوت وجوه شناختی، ادراکی و عین میان پارادایم جدید و قدیم توسعه میباشد. بطور مشخص مرزمیان پارادایم جدید و قدیم، جایگزینی محوریت انسان در توسعه به جای محوریت فناوری در طی دهههای گذشته است - . - Hart,1995 بنابراین می توان گفت که توسعه پایدار شهری مهترین راهبرد برای بهبود شرایط موجود شهرهاست ولی با برنامه ریزی و طرح های کنونی دست یابی به این هدف میسر نخواهد شد و لازم است که طرح ها و برنامه ریزی های موجود مورد بازنگری اساسی قرار گیرند ؛ در این بین شاید تهیه CDS شهرها بهترین راهکار برای رهائی از این وضعیت باشد.
این استراتژی با ماهیت راهبردی و برای کمک به ایجاد دموکراسی تصمیم گیری و بهبود وضع زندگی توسط سازمان ائتلاف شهرها در سال 1991 پیشنهاد گردید - Development Strategy,1999: 8-10 - در استراتژی توسعه شهری شرایطی فراهم می شود که در آن به شیوه ای دموکراتیک و مشارکتی به حل مساله فقر شهری و توسعه اقتصادی آن می پردازد - حاتمی نژاد و ملائی، . - 56 :1390 بنابراین، فرایند استراتژی توسعه شهری با تکیه بر سرمایه های درون جامعه شهری به حل مسائل و مشکلات آن به شیوه ای سیستمی و سلسله مراتبی می پردازد - . - Mourizten,2002:48-54 برای تهیه برنامه CDS لازم است موارد چندی به عنوان مبنای عمل مورد توجه قرار گیرد - شکل شماره - 1
