بخشی از مقاله
چکیده
رشد فزاینده جمعیت ، محدودیت منابع تولید ، ضرورت و اهمیت ارتقاء بهره وری را بیش از پیش نمایان میسازد . افزایش محصولات کشاورزی از راه افزایش سطح زیر کشت و یا افزایش عملکرد امکانپذیر است . در خصوص افزایش سطح زیرکشت با محدودیت آب ، زمینهای مرغوب و سایر منابع روبرو هستیم . لذا ، تنها راه ، افزایش عملکرد است که به این منظور لازم است که بهره وری نهادههای موجود را افزایش داد .
اطلاعات این پژوهش با روش نمونهگیری و با استفاده از پرسشنامه از کشاورزان شهرستان کبودرآهنگ استان همدان جمعآوری شده است . به منظور سنجش بهره وری نهاده های مورد مصرف از تابع تولید و تحلیل نهایی استفاده شده است . تابع تولید منتخب ، تابع ترانسندنتال می باشد . بر اساس نتایج بدست آمده کود ازت و آب در حد بهینه اقتصادی استفاده می شوند . در این واحدها کود های حیوانی، فسفات و پتاس نزدیک به میزان بهینه و ریزمغزی ها کمتر از حد بهینه استفاده می شود . اما در مورد استفاده از سم علف کش و سم آفت کش در حد بهینه می باشند .
مقدمه
سیب زمینی جزء مواد غذایی مهم بشر از هزاره گذشته بوده است . سیب زمینی یک گیاه یک ساله است که غده های موجود در ریشه آن مورد استفاده است و در تامین غذای جامعه نقش مهمی دارد و برابر آمار سازمان خوار بار جهانی سالانه 23 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در جهان زیر کشت این محصول قرار می گیرد
آمار تولیدات کشاورزی در ایران حاکی از آن است که تولید داخلی نیاز جامعه را بر طرف نمی کند و رشد تولید کمتر از رشد مصرف است که این کمبود باید از طریق واردات تامین شود . افزایش تولید می تواند از طریق افزایش سطح زیر کشت و یا بهبود عملکرد صورت گیرد . از آنجایی که توسعه اراضی کشاورزی محدود است پس این امر نمی تواند در بلند مدت ادامه یابد . بنابراین مطمئن ترین راه برای تحقق آن بهبود عملکرد است ، بویژه آن که سطح عملکرد و رشد آن در ایران به مراتب پایین تر از متوسط جهانی است . پس برای رسیدن به رشد پایدار لازم است بهره وری عوامل تولید افزایش یابد . بنابراین بررسی رابطه بین مقدار حمایت های انجام شده از بخش کشاورزی و بهره وری کل عوامل تولید می تواند در پیمودن صحیح این مسیر موثر واقع شود
پیشینه تحقیق
تقی حسینی و مدد پور - 1386 - در مطالعات خود به سنجش و تحلیل بهره وری سیر می پردازند. [4] بهره وری از مهم ترین عوامل رشد و توسعه بنگاه های اقتصادی بوده و تحقق سطح مطلوبی از آن رمز بقای بنگاه های رقابتی امروز است . ترکیب شاخص های موثر بر بهره وری کل در بنگاه های مختلف به دلیل ویژگی های محیط داخلی و خارجی آن متفاوت است .
از اهداف این پژوهش تعیین نقش عوامل بهینه سازی منابع انسانی ، بهینه سازی ساختار سرمایه ، میزان بهره برداری از ظرفیت ها ، جا به جایی منابع و پیشرفت فنی در ارتقاء بهره وری کل عوامل بنگاه های اقتصادی است . برای سنجش بهره وری هر نهاده بصورت منفرد از شاخص های بهره وری جزیی و برای سنجش بهره وری نهاده ها به صورت جمعی از شاخص بهره وری کل عوامل استفاده می شود .
در گروه شاخص های بهره وری جزیی ، بهره وری نیروی انسانی ، سرمایه ، مواد و انرژی از روش شاخص نسبت ارزش افزوده به نهاده مورد نظر استفاده شده است و برای شاخص بهره وری کل عوامل از شاخص دیویژیا استفاده گردید . مدل تعیین شاخص های موثر بر بهره وری کل عوامل نیز بر اساس مدل دنیسون و اگوچی در سطح ملی است . که برای سطح بنگاه های اقتصادی طراحی شده است . در این مقاله اعداد و ارقام و تجزیه و تحلیل آماری ارائه نمی شود و تنها مدل طراحی شده تشریح می گردد .
تهامی پور - 1386 - در مطالعه ای با عنوان " بررسی رشد بهره وری در بخش کشاورزی ایران " با استفاده از شاخص بهره وری ترنکوئیست و تخمین تابع تولید ترانسلوگ ، رشد کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران را برای دوره1345 -79 اندازه گیری کرد. [5] نتایج اندازه گیری رشد بهره وری و رشد ستانده نشان داد که میانگین رشد بهره وری و رشد ستانده در بخش کشاورزی طی دوره مورد بررسی به ترتیب 2/6 و 4/8 درصد می باشد .
دشتی و همکارش - 1389 - در تحقیق خود با هدف تحلیل بهره وری و کارایی تخصیصی عوامل تولید در مزارع برنج استان گیلان با استفاده از برآورد تابع تولید اقدام کردند.
بر طبق نتایج بدست آمده از تحقیق ، سطح زیر کشت ، آب ، نیروی کار و کود شیمیایی تاثیر معنی داری بر تولید برنج دارند لیکن از نهاده های مزبور به شکل غیر اقتصادی استفاده می شود . همچنین هر چند که بهره وری جزیی و کل عوامل تولید در شهرستان ها - رشت ، صومعه سرا ، تالش ، آستانه ، رودسر - متفاوت است ولی بطور کلی از نظر بهره وری کل عوامل تولید ، شهرستان های آستانه و تالش در مقایسه با کل استان و سایر شهرستان های مورد مطالعه در شرایط مناسب تری قرار دارند .
فرجاد به - 1386 - در مطالعه خود به بهره وری عوامل تولید واحد های پرورش گاو شیری در استان آذربایجان شرقی از برآورد تابع تولید ترانسندنتال بهره گرفت. [8] نتایج نشان داد که بکارگیری نهاده های سرمایه ، نیروی کار و تعداد دام در ناحیه دوم یعنی ناحیه اقتصادی تولید ولی مصرف نهاده علوفه در ناحیه سوم صورت می گیرد .
چن و همکاران - 2008 - با استفاده از داده های مقطعی و شاخص مالم کوئیست ، رشد بهره وری بخش کشاورزی چین در دوره 1990-2003 را مورد بررسی قرار دادند. [9] نتایج نشان می دهد که تغییرات فناوری تاثیر زیادی بر رشد بهره وری کل عوامل داشته است .
کوگل - 2005 - اثر ساختار افراد در سن کار بر بهره وری کل را بررسی کرد. [12] بر اساس ادبیات موضوعی که وی آنها را مطرح می کند ، مهمترین متغیر تعیین کننده تفاوت در تولید سرانه در کشور ها به بهره وری کل عوامل تولید مربوط است . کوگل در این مطالعه با توجه به داده های مقطعی کشورها به این نتیجه رسید که نسبت وابستگی جوانان - جمعیت زیر سن کار بر جمعیت در سن کار - بهره وری کل عوامل را کاهش می دهد . در این مطالعه ثابت شده است که ساختار سنی مهمترین متغیر توضیح دهنده تفاوت در تولید سرانه کشورها می باشد .
لین - 2009 - در تحقیق خود با استفاده از شاخص بهره وری مالم کوئیست به محاسبه بهره وری کل عوامل تولید در بخش کشاورزی ویتنام در طول دوره 2000-1985 پرداخت[13] و نشان داد که طی سال های 1989-1985 تغییرات TFP مثبت و در طول دوره 1995-1990 ، تغییرات TFP منفی بوده است . در سال های 2000-1995 نیز مجددا TFP رشد مثبت داشته است .
روش تحقیق
بهره وری معادل واژه انگلیسی Productivity بوده و به معنای سرشاری ، حاصلخیزی ، بارآوری و استعداد تولیدی است . با توجه به تعاریف مختلفی که از بهره وری ارائه داده اند ، در حوزه نظری بهره وری به معنای - - درست انجام دادن کار به گونه ای مداوم است - - . از نظر کاربردی ، بهره وری در هر دستگاه به معنای - - نسبت ستانده کمی به نهاده های کمی تعریف می شود - - . در سده اخیر ، به بهره وری همچون مفهومی از کارایی و به معنای بهبود معیارهای زندگی مردم توجه شده است . روی هم رفته ، بهره وری دارای سه مولفه مهم است : کارایی ، اثر بخشی و بکارگیری مداوم عوامل تولید
به طور کلی ، شاخص بهره وری به دو دسته شاخص های بهره وری جزئی 1 و کلی عوامل تولید2 تقسیم بندی می شوند . در شاخص های بهره وری جزئی به ارتباط ستاده با یک نهاده توجه می شود ، در حالی که در شاخص های بهره وری کلی عوامل تولید ، ارتباط ستاده با کل نهاده ها بررسی می شود .
بهره وری جزیی
-1 بهرهوری متوسط - AP - است که به میزان استفاده به ازای واحد داده اطلاق میشود .
-2 بهرهوری نهایی - MP - است که عبارتست از مقداری که هر واحد عامل ورودی - داده - به ستاده کل اضافه مینماید . بنابراین بهره وری نهایی مشتق اول تابع تولید نسبت به منبع مربوطه است .
بهره وری کلی
افزون بر مورد بالا ، بسته به اینکه بهره وری برای اندازهگیری عوامل مختلف به شکل جداگانه مورد استفاده قرار گیرد و یا اینکه ترکیب وزنی کلیه عوامل در نظر گرفته شود بهره وری جزئی - PP - و یا بهره وری کل عوامل تولید - TFP - را خواهیم داشت . با توجه به تعاریف فوق ، میتوان نتیجه گرفت که بهره وری نهایی و متوسط از نوع بهره وری جزئی میباشند . زیرا در محاسبه آنها یک عامل تولیدی در نظر گرفته میشود .
از آنجائیکه برای محاسبه بهرهوری نهایی وجود تابع تولید ضروری است . بنابراین بایستی تابع تولید مناسب تخمین زده شود . در بخش اقتصاد کشاورزی ، توابع تولید مختلفی با خصوصیات متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است . اولین تلاشها توسط اسپیلمن به سال 1924 انجام شد . از معروفترین توابع دیگر تولیدی میتوان به کاب داگلاس ، توابع تولید با کشش جانشینی ثابت ، تابع تولید متعالی - ترانسندنتال - ، لگاریتمی متعالی - ترانسلوگ - و تابع تولید دبرتین اشاره کرد .
جهت برقراری روابط بین نهاده ستانده ، انواع توابع ذکر شده برآورد شد . در این بین با توجه به برازش های حاصله و تعداد متغیر های معنی دار شده تابع تولید متعالی به عنوان مناسبترین تابع انتخاب شد .
شکل عمومی تابع مذکور به قرار زیر میباشد :
این تابع به سادگی با استفاده از لگاریتم در پایه e خطی میشود . از ویژگیهای مهم تابع متعالی این است که کشش تولید مقدار ثابتی نبوده وابستگی به مقدار نهاده X دارد . همچنین با استفاده از این تابع براحتی میتوان سه ناحیه تولیدی نئوکلاسیکها را مشخص نمود .
در مدل برآورد شده - متعالی - بافرض اینکه تولید کنندگان نیز عوامل تولید را از یک بازار رقابتی تامین کنند ، بهره وری متوسط ، بهره وری نهایی ، ارزش بهره وری نهایی و کشش تولید عوامل مختلف از روابط زیر برآورد می شود :
که در آن :
Pm =متوسط قیمت فروش یک کیلوگرم سیب زمینی توسط بهرهبرداران منطقه مورد مطالعه
Mpij =بهرهوری نهایی بهرهبردار ام از عامل تولید ام
Apij =بهرهوری متوسط بهرهبردار ام از عامل تولید ام
Bi =ضرب عامل تولید ام در حالت لگاریتمی
ri =ضریب عامل تولید ام در حالت خطی
Yj =مقدار تولید بهرهبردار ام
Xij =عامل تولید ام توسط بهرهبردار ام
Epxij =کشش تولید بهرهبردار ام از عامل تولید ام
VMPij =ارزش تولید نهایی بهرهبردار ام ناشی از نهاده ام
اگر ارزش بهرهوری نهایی یک نهاده برابر قیمت آن باشد در این حالت مقدار مصرف نهاده مورد نظر - با فرض بازار رقابتی - در حد بهینه خواهد بود
بعبارتی ، اگر ارزش بهرهوری نهایی عامل تولیدی مساوی ارزش آن نهاده باشد در این حالت انتظار بر این است که بهرهوری عامل مورد نظر در حد مطلوب قرار دارد و در غیراینصورت - عدم تخصیص بهینه عامل تولیدی - بهرهوری آن نیز کاهش مییابد.
اگر نسبت V MPxi برای نهادهای کوچکتر از واحد باشد، مقدار مصرف از آن نهاده بیش از مقداری است که در نقطه بهینه اقتصادی لازم است.
بنابراین میبایست از مصرف آن نهاده کاست. در این حالت هزینه نهایی بکارگیری عامل تولید متغیر بزرگتر از درآمد نهایی آن است.
اگر نسبت V MPxi بزرگتر از یک باشد، مقدار نهاده مصرفی کمتر از مقداری است که در نقطه بهینه باید بکار گرفته شود. از این رو میبایست مصرف مقدار نهاده متغیر گسترش یابد. در آمد نهایی بکارگیری عامل تولید متغیر در این حالت بزرگتر از هزینه نهایی آن است.
