بخشی از مقاله
چکیده
هدف تحقیق حاضر شناسایی مؤلفههای کاربرد عملی نظام دانش و اطلاعات کشاورزی از دیدگاه گندم کاران شهرستان کرمانشاه در بازه زمانی سالهای1393-1394 میباشد.این تحقیق از نظر هدف از نوع کاربردی است چراکه به کاربرد عملی برخی دیدگاهها در علم ترویج مانند دیدگاه نظام دانش و اطلاعات کشاورزی در شرایط واقعی منجر میشود. تحقیق حاضر از نظر جمعآوری اطلاعات توصیفی پیمایشی میباشد و از منظر عدم امکان کنترل کامل متغیرهای تحقیق از نوع تحقیقات غیرآزمایشی است.
در این تحقیق از رهیافت تحقیق کمی استفاده شد. جامعه آماری تحقیق 20000 هزار نفر از گندم کاران شهرستان کرمانشاه بودند که با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه کوکران 376 نفر از آنها بهعنوان حجم نمونه انتخاب شدند. آمار و اطلاعات نیز از روشهای مطالعه اسنادی و کتابخانهای و نیز روش میدانی از طریق پرسشنامه برای افراد باسواد و مصاحبه برای افراد بیسواد گردآوری شد. برای روایی پرسشنامه از نظرات و پیشنهادهای اصلاحی از کارشناسان خبره اداره جهاد کشاورزی شهرستان کرمانشاه استفاده شد، همچنین پایایی پرسشنامه با تعیین ضریب آلفای کرونباخ به میزان 0/87 مشخص شد که برای انجام تحقیق مناسب میباشد.
برای تحلیل دادهها از آمار توصیفی و استنباطی به کمک نرمافزار آماری SPSS نسخه 22 استفاده شد. این پژوهش به لحاظ روششناسی یک مطالعه توصیفی است و فاقد فرضیه بود. برای تحلیل و توصیف دادهها از آمار توصیفی و تحلیلی استفاده شد. در بخش توصیف دادهها از توزیع فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار برای نظم دادن به دادهها استفاده شد. در ادامه مؤلفههای اصلی تحقیق از طریق تحلیل عاملی با رویکرد اکتشافی، شناسایی شدند.نتایج پژوهش نشان داد که مؤلفههای کاربرد عملی نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ازنظر کشاورزان گندمکار شهرستان کرمانشاه، شامل عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی، عامل فردی، سیاسی، عوامل سازمانی میباشد.
مقدمه
.1 .1 طرح مسئله
مفهوم نظام دانش و اطلاعات کشاورزی - AKIS - برای تحلیل راههایی که کشاورزان از طریق آن اطلاعات و دانش موردنیاز خود را بدست میآورند مفید است، در یک تعریف از نظام دانش و اطلاعات کشاورزی آمده است: "این نظام شامل افراد، شبکهها، نهادها و تعاملات و پیوندهای بین آنها که درگیر فرآیند مدیریت تولید، تحول، انتقال، ذخیرهسازی، بازیابی، تلفیق؛ نشر و استفاده از دانش و اطلاعات است و به صورت بالقوه باعث بهبود و همافزایی تناسب دانش و محیط و فناوری مورداستفاده کشاورزی میشود" - ون دن بن هاوکینز، . - 1392 ایده نهایی در AKIS این است که کشاورزان منابع گوناگونی را برای کسب اطلاعات و دانش موردنیاز جهت بهبود مدیریت مزارع خود مورد استفاده قرار میدهند و دانش جدید نهتنها توسط مؤسسات تحقیقاتی بلکه بهوسیله کنشگران بسیار زیادی تولید و منتقل میشود.
بنابراین ضرورت دارد که این منابع شناختهشده مشخص گردد چگونه آنها مکمل یکدیگر بوده و همدیگر را پشتیبانی میکنند و یا احیاناً همپوشانی دارند. این نظام تعیین میکند که کشاورز برای کسب هر نوع دانش و اطلاعاتی به چه منبعی مراجعه میکند. برای مثال تعامل و همکاری تحقیق و ترویج و گروهها شناسایی و تحلیل میشوند. دلیل و اطلاعات در زمینههای متنوع وجود دارد که برای هریک ممکن است به منبع اطلاعاتی خاصی مراجعه کند - فمی، 1389،ص. . - 154
عوامل مختلفی بر هماهنگی، تعامل و سازگاری مناسب و تقویت روابط بین اجزا نظام دانش و اطلاعات کشاورزی دخالت دارند که از جملهی این فاکتورها میتوان به عوامل بیرونی نظام - سیاستها، سرمایهگذاری، روابط بینالملل - عوامل ساختاری و سازمانی، عوامل کارکردی و عوامل فنی اشاره نمود که هرکدام از فاکتورهای فوق در این میان نقش اساسی ایفا مینمایند. بهعنوان نمونه از عوامل فنی میتوان بهکارگیری نوع الگوهای تولید و انتقال تکنولوژی و مکانیزمهای ارتباطی کارا اشاره نمود . - Roling&Engel,1991 - درگذشته علم براین امر متمرکز بود که چگونه پیامها را ارائه دهد. بهتدریج این سؤال برای متخصصان ترویج بهوجود آمد که چرا مخاطبان ترویج آنچه را که از آنان خواسته میشد را انجام نمیدهند.
پاسخ اولیه به این سؤال آن بود که کشاورزان در برابر تغییر مقاومت میکنند. سالهای متمادی صرف مطالعه مقاومت کشاورزان در برابر تغییر بهعنوان پایه مطالعات نشر در ترویج شد. بهتدریج توجه متخصصان به ماهیت ارائه خدمات ترویجی - بهعنوان یکی از ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی - معطوف گردید. آنها در پی پاسخ به این سؤال برآمدند که چگونه میتوانند خدمات ترویجی را بهگونهای ارائه دهند که از تصمیمگیری مخاطبان حمایت نماید. زمانی که متخصصان ترویج به ارائه خدمات ترویجی پرداختند به این حقیقت رسیدند که ترویج با دیدگاه محدودی به فعالیت پرداخته است، چراکه ارائه خدمات ترویجی تنها روشهای ترویجی یا ارتباطات ختم نمیشود.
خدمات ترویجی اثربخش را نمیتوان بدون در نظر گرفتن تحقیقات، توسعه فنآوری، سیاست، شرایط تولیدی بهرهبرداران و دیگر عوامل در نظر گرفت. بیتردید سیاستگذاری، ترویج، آموزش، بازار و خدمات حمایتی، نهادها و تشکلها تحقیقات و فناوری، تولید و بهرهبرداری غیره از عناصر و مؤلفههای غیرقابلتفکیک توسعه بخش کشاورزی به شمار میروند. نظام دانش و اطلاعات کشاورزی بر پایهی چنین شناختی از توسعهی کشاورزی طراحیشده است - اسدی و اکبری، . - 1393
در حال حاضر در کشور ما نظام دانش کشاورزی مبتنی بر الگوی انتقال تکنولوژی میباشد. تحقیقات انجام شده نشان میدهد که نتیجه حاصل از تولید و انتقال تکنولوژی پاسخگوی نیازهای بخش کشاورزی نبوده است. به طورکلی مسائل و مشکلاتی که در حاضر در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ایران نتیجه عدم سازگاری، ارتباط و تعامل مناسب بین اجزا نظام در بخش تولید و انتقال تکنولوژی وجود دارد - علیپور، 1385،ص. . - 94
گندم از قدیمیترین گیاهان زراعی جهان میباشد، بهطوریکه از سالیان بسیار دور مهمترین منبع غذایی بشر محسوب میشود. بنابراین نیاز به افزایش تولید محصول گندم بر کسی پوشیده نیست. به نظر کارشناسان و متخصصان کشاورزی پایین بودن آگاهیهای علمی و عملی کشاورزی، پایین بودن میزان کاربرد تکنولوژیهای مناسب، ناکافی بودن برنامههای هدایتی، کم سوادی، بی سوادی و پایین بودن سطح دانش علمی از عواملی بودهاند که منجر به پایین بودن عملکرد محصولات کشاورزی در کشور ایران شدهاند. بدیهی است که ارتقای دانش فنی کشاورزان در کنار دیگر عوامل تولید سبب میشود که کشاورزان با بهرهگیری مناسب و به جا از فن آوریهای نوین به یک سطح مطلوب در روند تولید دست پیدا کند.
ترویج بعنوان یک نهاد حرفهای و عاملی از نظام دانش و اطلاعات کشاورزی معتقد است که تنها با ایجاد تغییرات مطلوب در کشاورزان به عنوان تنها واحد متفکر تولید کننده دربخش کشاورزی، میتوان این انتظار را داشت که در نظام تولیدات کشاورزی تغییری مناسب ایجادگردد، آیا کشاورزان و یا گندمکاران شهرستان کرمانشاه با این نظر موافق هستند؟ و یا به عقیده آنها تغییرات باید در نهادهای ارائه کننده خدمات صورت گیرد؟ تحقیق حاضر به شناسایی مؤلفههایی که باعث استفاده بهینه و عملی از دانش و اطلاعات کشاورزی از منظر کشاورزان - گندمکاران - شهرستان کرمانشاه میشود میپردازد، تا با شناسایی این عوامل ارتباط بین کشاورز وسازمان ترویج و تحقیق - بعنوان عضوی از نظام دانش و اطلاعات کشاورزی - تقویت، و باعث افزایش و تولید بیشتر محصول گردد.
.2 .1 پیشینه نظری تحقیق
علیپور، - 1386 - ، در تحقیقی با عنوان بررسی میزان مشارکت محققان، مروجان، و کشاورزان در فرآیند تولید و انتقال تکنولوژی به کشاورزان - مطالعه موردی استان فارس و کرمانشاه - به این نتیجه رسید که میزان مشارکت کشاورزان و مروجان در فرآیند تولید و انتقال ضعیف بوده، همچنین مشارکت محققان نیز در فرآیند انتقال در حد ضعیف میباشد - محمدزاده و صدیقی 1382،ص. . - 127 در تحقیقی با عنوان بررسی پیوندهای حرفهای بین محققان و کارشناسان ترویج در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی به این نتیجه رسید که میزان گرایش اکثریت کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان مثبت است، میزان مشارکت کارکنان ترویج در فعالیتهای مشارکتی با کشاورزان رابطه مستقیم و معنیداری با میزان گرایش کارکنان نسبت به محققان دارد.
همچنین سن کارکنان رابطه معکوس و معنی-داری با گرایش کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان دارد و عواملی چون سابقه کل خدمت کارکنان ترویج و میزان مشارکت یازده درصد از نوسانات میزان گرایش کارکنان ترویج با محققان را تبیین میکند. صبوری - 1388 - ، در تحقیقی باعنوان توافق سنجی دیدگاهی نقش ترویج در توسعه کشاورزی کشور از منظر کنشگران نظام دانش و اطلاعات کشاورزی مطالعه موردی؛ استان مازندران به این نتیجه دست رسید که متغیرهای توسعه منابع انسانی، جلب و افزایش مشارکت بهرهبرداران عرضه فنآوری و ایجاد شبکه بین متخصصان، سیاستگزاران و کشاورزان، کمک به بهبود اقتصادی کشاورزان توسط ترویج و کمک به کاهش ضایعات به ترتیب بیشترین نقش را در تبیین تغییرات متغیر وابسته توسعه کشاورزی داشتند.
ادیب و روستا - 1393 - ، در مقالهای با عنوان ارزیابی نگرش گلخانهداران نسبت به ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی و شناخت عوامل مؤثر بر میزان مشارکت در این فرآیند به این نتیجه رسیدند که نگرشگلخانهداران نسبت به مروجان، محققان و مشاورین در سطح نسبتا مثبت قرار دارد، این در حالی است که نگرش گلخانهداران نسبت به مراکز آموزش عالی و دانشگاه در سطح نسبتا منفی قرار دارد. همچنین نتایج تحقیق در رابطه با تعیین رابطه بین ویژگی حرفهای فردی و اقتصادی گلخانهداران با نگرش گلخانهداران نسبت به ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی نشان داد که بین متغیر سن و میزان تحصیلات با نگرش گلخانهداران نسبت به ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی هیچ رابطه آماری معنیداری مشاهده نشد.
به مطالعه نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با روشهای ارزیابی مشارکتی روستایی و ارزیابی سریع نظام دانش کشاورزی در چهار منطقه منتخب در کنیا پرداختند. هدف این پژوهش ارزیابی نقاط قوت انواع کنشگران به عنوان شاهراههای بالقوه نشر فناوری روشهای کشاورزی و ارائه روشهایی جهت بهبود عملکرد نظامهای دانش و اطلاعات در مناطق مورد مطالعه بود. یافتههای این پژوهش نشان داد که تجار کشاورزی، عوامل دولتی و غیر دولتی و کلیساها کنشگران اصلی در این نظام در مناطق مورد بررسی باشند سازمانهای خارجی، اعماز دولتی و غیردولتی شد ضعیف و ناهماهنگ تشخیص داده شد . - Klerkx&Leeuwis,2008 -
- Blum,1989 - با روش شناسی ارزیابی سریع نظام دانش و اطلاعات کشاورزی به شناسایی منابع اطلاعاتی مختلف مورداستفاده برای تصمیمگیری کشاورزان سنتی در یک نظام دانش پیشرفته پرداخته است. یافتههای این پژوهش نشان داد که نظام دانش از کنشگرانی - افراد- سازمانها- دانشگاهها - تشکیل شده که در تولید و بکارگیری دانش دخالت دارند. همچنین یافتههای این تحقیق بیانگر همین مطلب بود که منابع اطلاعاتی مهم شامل مشاوران ترویجی کشاورزان دیگر، خانوادهها و موسسات تجاری بودهاند.
- Garforth,2001 - با هدف توسعه خدمات مشاورهای و ترویجی تقاضا محور از طریق شناسایی نیازهای اطلاعاتی کشاورزان و منابع و کانال های دستیابی به اطلاعات توسط کشاورزان به مطالعه نظامهای دانش و اطلاعات کشاورزی پرداخت. نقشههای اطلاعاتی و دیاگرامهای پیوندی نشان داد که کشاورزان منطقه مورد بررسی به نهادهای دولتی و کانالهای اطلاعاتی خارجی وابستهاند. تماس کشاورزان با ادارات عمدتاً از نظر دریافت خدمات بخصوص خدمات دامپزشکی، دریافت خدمات آموزشی و مشاوره بود.
