بخشی از مقاله
چکیده
از مهمترین پارامترهای اساسی در افزایش عملکرد، مصرف بهینه آب می باشد . به همین منظور پژوهشی طی سال 1395 در ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم آباد گرگان اجرا گردید که مقادیر مختلف آب آبیاری شامل آبیاری 0، 25، 50، 75، 100 و 125 درصد آب مورد نیاز - بر مبنای اندازه گیری رطوبت خاک - بر روی دو رقم لطیف و گلستان اعمال گردید.هر رقم در 6 خط و هر تیمار آبیاری در 12 خط شامل دو رقم بطول 6 متر و با فاصله بوته 80 × 20 سانتی متر کشت گردند. نتایج نشان داد که تیمار 50 درصد نیاز آبی در دو رقم لطیف وگلستان نه تنها باعث کاهش معنی دار عملکرد نمی شوند بلکه باعث صرفه جویی در مصرف آب بترتیب به میزان 40/3 و 50 درصد نسبت به تیمارهای 100 و 125 درصد نیاز آبی می شوند.
.1 مقدمه
پنبه بعنوان یکی از مهمترین گیاهان لیفی است که افزایش سطح زیر کشت و بالا بردن تولید آن نقش بسزایی در اشتغال-زایی و رشد اقتصادی دارد. متاسفانه در سالهای اخیر سطح زیر کشت این محصول استراتژیک بدلیل اقتصادی نبودن و عملکرد پایین کاهش یافته است. یکی از راهکارهای مناسب، معرفی ارقام جدید با پتانسیل عملکرد بالا و کیفیت مطلوب برای مناطق و اقلیم های مختلف کشور می باشد. به همین دلیل ضرورت دارد با توجه به خشکسالیهای اخیر و کم آبی در اکثر مناطق مختلف کشور، واکنش این ارقام به میزان آب مصرفی که در واقع تابع تولید می باشد - رابطه بین آب-عملکرد - مشخص شود تا نقطه بهینه مصرف آب آن نیز بدست آید.
آبیاری به عنوان فنی کهن، علاوه به کمک به بقا بشر، در تکوین تمدنها نقش عمده ای ایفا نموده است . لذا استفاده بهینه از منابع آبهای سطحی و زیر زمینی از اهداف کشاورزی به شمار می رود . امروزه دانشگاه ها ، مراکز علمی و تحقیقاتی هدف از آبیاری را تنها تولید بیشتر محصول ندانسته و علاوه بر آن به ابعاد اقتصادی , اجتماعی و زیست محیطی آبیاری توجه می نمایند
کیانی و همکاران - 1380 - طی تحقیقی جهت بررسی کم آبیاری در روش بارانی بر روی پنبه رقم ساحل با تیمارهای 75 , 50 , 25 , 0 و 100 درصد نیاز آبی به این نتیجه رسیدند که ارتفاع بوته، وزن قوزه و درصد زودرسی بین تیمارهای آبیاری معنی دار نبود . نتایج آزمایش بشرح زیر بود :
میر قاسمی - 1377 - تحقیقی بر روی چغندر قند برای بدست آوردن تابع تولید و بهینه کردن عمق آب آبیاری در مشهد انجام داد . نتایج نشان داد که تابع تولید .003 w^2 y - w - = -26.31 + 1.2 w بوده و آبیاری کامل از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود. در عمق آب مصرفی 141 cm سود خالص حداکثر , اما نظر به آب صرفه جویی شده و امکان افزایش سطح زیر کشت , با کاربرد عمق آب مصرفی 108cm بجای 141cm، سود خالص نهایی به میزان 11/8 درصد افزایش یافت و بهینه ترین عمق آبیاری 108cm توصیه شد.
انگلیش - 1990 - طی تحقیقی در حوضه کلمبیا، توابع ریاضی آب مصرفی عملکرد و آب مصرفی هزینه ها را برای محصول گندم به صورت زیر بدست آورده است:
کل آب مصرفی با روش پنمن 61/5 سانتی متر بدست آمد و ازمعادله های فوق نتیجه می شود که با بکارگیری عمق آب 35cm و 61/5 cm سود خالص در هر دو حالت برابر است . پس در حالت محدودیت منابع آب با بکارگیری 50 درصد عمق آب مصرفی، سود خالص فقط 13 درصد کاهش می یابد.
داگلند و همکاران - 2006 - در ترکیه رابطه بین آب مصرفی و عملکرد پنبه را تحت 5 تیمار آبیاری شامل آبیاری کامل، 70، 50، 30 و صفر درصد تخلیه رطوبت خاک در تیمار آبیاری کامل بررسی کردند. متوسط آب مصرفی از 257 تا 867 میلی متر در تیمارهای مختلف متفاوت بود. بیشترین عملکرد از تیمار آبیاری کامل بدست آمد. کارایی مصرف آب از 0/61 تا 0/72 کیلوگرم بر متر مکعب متغیر بود در حالیکه کارایی مصرف آب آبیاری 0/77 تا 1/44 بود. ضریب واکنش عملکرد پنبه 0/92 بدست آمد.
حسین و همکاران - 2011 - واکنش پنبه را به کم آبیاری تحت آبیاری قطره ای بررسی کردند.4 مقدار آب آبیاری 50 ، 65، 80 و 100 درصد تخلیه رطوبت خاک مورد بررسی قرار گرفت. مقدار کل آب آبیاری بکار برده شده از 408 تا 773 میلیمتر با متوسط عملکرد 5909 تا 5090 کیلوگرم در هکتار برای تیمارهای مختلف از 50 تا 100 درصد متغیر بود.بیشترین عملکرد از آبیاری کامل برای دو سال بود. کارایی مصرف آب بین 0 /65 برای آبیاری کامل و 0/7 برای آبیاری 80 درصد بود.
بیشترین کارایی مصرف آب و کارایی مصرف آب آبیاری در تیمار آبیاری 80 درصد به میزان 0/71 و 0/75 بود و کمترین آنها در تیمار آبیاری کامل به میزان 0/66 بود. ضریب واکنش عملکرد برای متوسط دو سال 1 بدست آمد. بین تیمارهای آبیاری کامل و 80 درصد تفاوت معنی داری از نظر خواص کیفی نداشت. در نهایت بهترین تیمار از نظر عملکرد و آب مصرفی، تیمار 80 درصد تخلیه رطوبت خاک بود.
ذبیحی - 1378 - تاثیر چهار زمان آبیاری بر اساس 60 ، 80 ، 100 و 120 میلی متر تبخیر از تشت کلاسA را روی عملکرد پنبه مورد آزمایش قرار داد. نتایج نشان داد که بین تیمارهای آبیاری از نظر عملکرد، اختلاف معنی دار وجود داشت بطوریکه بیشترین عملکرد مربوط به تیمار آبیاری پس از 80 میلی متر تبخیر از تشت به میزان 3755 کیلوگرم در هکتار و کمترین آن مربوط به تیمار آبیاری پس از 120 میلی متر تبخیر از تشت به میزان 2387 کیلوگرم در هکتار بود. آبیاری پس از 120 میلی متر تبخیر از تشت طول الیاف را کاهش ولی ظرافت الیاف را افزایش داد و تاثیری بر استحکام الیاف نداشت.
این پژوهش به منظور تعیین رابطه بین آب-عملکرد و بدست اوردن نقطه بهینه آب انجام شد.
.2 مواد و روشها
این تحقیق درسال زراعی 1395 در ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم آبادگرگان با تیمارهای مقادیر مختلف آب آبیاری شامل 0، 25، 50، 75، 100 و 125 درصد آب مورد نیاز بر روی دو رقم پنبه بنامهای لطیف و گلستان اجرا شد.. هر رقم در 6 خط و هر تیمار آبیاری در 12 خط شامل دو رقم بطول 6 متر و با فاصله بوته 80 × 20 سانتی متر کشت گردید. قبل از کشت از قطعه مورد نظر و از عمق 0 -30 سانتیمتری نمونه خاک تهیه شده و مصرف کودها بر اساس نتایج آزمون خاک انجام گرفت. خاک مورد آزمایش دارای بافت لومی رسی سیلتی با درصد رطوبت ظرفیت زراعی 28 و نقطه پژمردگی 14 درصد و نیز وزن مخصوص ظاهری 1/45 بود.
زمین پس از شخم، دیسک و لولر زدن آماده کشت شد. بعلت کمبود رطوبت خاک قبل از کشت جهت جوانه زنی یکنواخت بذرها، آبیاری قبل از کشت با سیستم آبیاری بارانی به میزان 30 میلی متر صورت گرفت. کشت پنبه بکمک ردیفکار پشت تراکتوری انجام شد. عملیات زراعی شامل سمپاشی، مبارزه با علفهای هرز و.. در تمام تیمارها یکسان انجام شد. نیاز آبی با استفاده از اندازه گیری رطوبت خاک و عمق توسعه ریشه برای هر آبیاری محاسبه گردید. آبیاری زمانی صورت که 70 درصد رطوبت خاک بین ظرفیت زراعی و نقطه پژمردگی - MAD=70% - در تیمار آبیاری کامل تخلیه شود
پس از بدست آوردن عمق آب آبیاری هر کرت با توجه به وضعیت رطوبتی، جهت اندازه گیری آب آبیاری و تعیین مدت زمان آبیاری، از سیفون جهت آبیاری استفاده گردید.
برداشت پنبه از چهار خط وسط هر کرت طی دو چین و پس از حذف نیم متر از ابتدا و انتهای کرت بعنوان حاشیه، صورت گرفت. کارایی مصرف آب از تقسیم عملکرد به آب مصرفی محاسبه گردید.
.3 نتایج و بحث
میزان آب مصرفی تیمارها در جدول شماره 4 ارائه گردیده است. با توجه به این جدول میزان باران موثر 106 میلی متر بوده و تیمار 125 درصد نیاز آبی بیشترین آب را مصرف نموده است. میزان آب مصرفی کل از مجموع باران موثر و آب آبیاری بدست آمده است. بدلیل رطوبت نامناسب قبل از کشت و عدم بارندگی قبل از کشت، آبیاری به میزان 20 میلیمتر قبل از کشت بکمک آبیاری بارانی انجام شد آبیاری اول تیمارها بصورت سطحی در مرحله گلدهی پنبه با اندازه گیری رطوبت خاک انجام شد سپس آبیاری های بعدی با اندازه گیری رطوبت خاک در تیمار آبیاری کامل، صورت گرفت.
جدول-1 میزان آب مصرفی تیمارهای آبیاری
