بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش کنونی با هدف تعیین حساسیت نوار ساحلی شهرستان محمودآباد صورت گرفت. بدین منظور ابتدا محدوده مورد مطالعه شناسایی و سپس با استفاده از داده های پایه و اطلاعات برداشت شده از بازدید میدانی؛ منطقه بر اساس شاخص های ارائه شده توسط 1 NOAA با استفاده از روش 2 ESI در محیط 3 GIS، طبقه بندی گردید. نتایج حال از پژوهش کنونی نشان داد که سواحل با حساسیت متوسط با 68 درصد، بیشترین درصد کرانه ساحلی را از لحاظ طول به خود اختصاص داده است و در رده های بعدی سواحل با حساسیت کم با 29 درصد و سواحل با حساسیت زیاد با 3 درصد قرار گرفته اند.
.1مقدمه
محیط زیست ساحلی و دریایی که همواره به عنوان یک اکوسیستم پویا، پناهگاه موجودات متنوع و بسیاری می باشد از جمله حساس ترین اکوسیستم های کره خاکی است که به جهت همین امر و نیز به دلیل وجود منابع ارزنده اقتصادی همواره مورد توجه کارشناسان و دانشمندان علوم زیستی قرار گرفته است. نکته قابل توجه این است که خطرات عمدهای که متوجه سواحل و اقیانوس ها می باشد از جمله آلودگی زیست محیطی، بهره برداری بیش از حد و نابخردانه از منابع ساحلی و دریایی زنده و از دست رفتن زیستگاه های ساحلی علیرغم تلاش های ملی و بین المللی برای بر طرف کردن آنها در اکثر این مناطق هنوز به قوت خود باقی است. چنین مشکلاتی موجب گردیده است انسان با درکی دیر هنگام درصدد قانونمند کردن رابطه خود با ناحیه ساحلی، با هدف حفاظت پایدار از ارزش های محیط زیستی آن برآید
یکی از روش های سنجش آسیب پذیری و تعیین حساسیت مناطق حساس ساحلی در برابر انتشار مواد آلاینده، به ویژه شیمیایی و نفتی، شاخص حساسیت زیست محیطی - ESI - می باشد [6] که توسط اداره ملی اقیانوس شناسی و هواشناسی آمریکا - NOAA - ارائه شده است. شاخص ESI وضعیتی از منابع ساحلی که در هنگام نشت نفت خطرپذیری آنها بالاست را ارائه می دهد
.3 پیشینه تحقیق
تهیه این نقشه ها برای اولین بار به سال 1979 و در زمان پخش لکه های نفتی از چاه IXTOC 1 در خلیج مکزیک باز می گردد.اُک باتلان و همکارانش در سال 2004 به تعیین حساسیت زیست محیطی نوار ساحلی شرم الشیخ مصر پرداختند. 4 رتبه اصلی در کرانه ساحلی مورد شناسایی قرار گرفت که رتبه 9A تحت عنوان توده های مرجانی کم عمق بیشترین حساسیت و طول را به خود اختصاص داد
کارمونا و همکارانش در سال 2006 به تعیین حساسیت خط ساحلی سائوپائولو در کشور برزیل پرداختند. 12 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت که رتبه 10D با عنوان تالاب های پوشیده از خار و خاشاک و بوته ها، مانگروها بیشترین حساسیت را دارا بود
نوآ در سال 2007 به تعیین حساسیت زیست محیطی ایالات آلاباما در خلیج مکزیک پرداخت. 18 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت که تعداد رتبه های با حساسیت بالا بیشترین طول خط ساحل را به خود اختصاص داد. مورالی در سال 2009 به تعیین حساسیت زیست محیطی نوار ساحلی گوآ در کشور هندوستان پرداخت. 7 رتبه اصلی مورد شناسایی قرار گرفت که رتبه 1A تحت عنوان سواحل صخره ای بیشترین طول خط ساحلی را به خود اختصاص داد
اوی دیپو در سال 2011 به تعیین حساسیت نوار ساحلی منطقه لاگوس در کشور نیجریه پرداخت. 9 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت که رتبه 9B با عنوان سواحل پست با پوشش گیاهی بیشترین طول خط ساحل را به خود اختصاص داده است
در کشورمان ایران نیز برای اولین بار در سال 1384 شریفی پور و همکارانش به تعیین حساسیت فیزیکی نوار ساحلی استان بوشهر با استفاده از روش ESI پرداختند. مطابق نتایج بدست آمده حدود 99/3 درصد از مساحت سواحل استان در صورت بروز آلودگی نفتی، مواد آلاینده را در خود نگاه می دارند و به راحتی پاک نمی شوند .[9] همچنین به تعیین حساسیت محیط زیستی نوار ساحلی غرب استان هرمزگان پرداختند. 19 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت که رتبه 10D با عنوان تالاب های پوشیده از خاروخاشاک و بوته ها، مانگروها با نسبت 26/52 درصد بیشترین طول خط ساحل را به خود اختصاص داده است
شریفی پور و همکارانش در سال 1386 طی پژوهشی حساسیت کرانه ساحلی منطقه آزاد چابهار را با استفاده از شاخص حساسیت زیست محیطی NOAA و مدلهای هیدرودینامیکی آب مشخص کردند. نتایج حاصل نشان داد از مجموع 1024 هکتار مساحت مورد مطالعه، 58/45 درصد آن در صورت بروز آلودگی نفتی، مواد آلاینده را در خود نگاه داشته و از حساسیت بالایی برخوردارند
داور در سال 1386 به مقایسه کارایی دو روش NOAA و IMO برای شناسایی مناطق حساس محیط زیستی سواحل استان سیستان و بلوچستان پرداخت. 18 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت. در این میان پهنه های رویش مانگرو در منطقه با اختصاص طبقه 10D و وسعت 16/8 درصد از پهنه مورد مطالعه از بالاترین حساسیت محیط زیستی برخوردار می باشند
اخوان پیشخانی در سال 1389 به تعیین حساسیت مناطق ساحلی غرب استان هرمزگان پرداخت. بر اساس نتایج بدست آمده 45/42 درصد مساحت محدوده مورد مطالعه دارای حساسیت بسیار بالا می باشد. حیدری در سال 1390 به تعیین حساسیت زیست محیطی کرانه ساحلی خلیج چابهار پرداخت. 7 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت و مناطق با حساسیت متوسط با %46 بیشترین طول کرانه ساحلی را به خود اختصاص داده است .
نزاکتی در سال 2011 به تعیین حساسیت زیست محیطی تالاب میانکاله پرداخت. 3 رتبه اصلی مورد شناسایی قرار گرفت و رتبه 10D با عنوان تالاب های پوشیده از خار و خاشاک و بوته ها بیشترین مساحت را به خود اختصاص داد
سپهر در سال 1390 به تعیین حساسیت زیست محیطی نوار ساحلی شهرستان تنکابن پرداخت. 8 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت. رتبه 6B با عنوان سواحل ریپ رپ با 51/52 درصد بیشترین طول خط ساحل را به خود اختصاص داد .کرمی راد در سال 1391 به تعیین حساسیت زیست محیطی نوار ساحلی شهرستان عباس آباد پرداخت. 9 رتبه مورد شناسایی قرار گرفت و رتبه 3A با عنوان سواحل شنی دانه ریز تا متوسط با 52/07 درصد بیشترین طول خط ساحل را به خود اختصاص داد
.4 مواد و روش ها
در این پژوهش محدوده مورد مطالعه نوار ساحلی شهرستان محمودآباد - در قسمت مرکزی استان مازندران - در عرض جغرافیایی 36 37 39/09 تا 36 39 34/65 شمالی و طول جغرافیایی 52 13 43/24 تا 21 31/20 52 شرقی می باشد. برای نقشه سازی حساسیت زیست محیطی - ESI - ، نخست داده های پایه مورد نیاز برای طبقه بندی کرانه ساحلی شامل: نقشه پایه، اطلاعات توپوگرافی، اطلاعات هیدروگرافی، نقطه برداری ساختار فیزیکی ساحل و منابع کاربری انسانی با استفاده از دستگاه GPS تهیه شدند. سپس اطلاعات جمع آوری شده برای نقشه سازی بر اساس کدهای ارائه شده از سوی NOAA توسط نرم افزار Arc GIS 9.3 به واحدهای جداگانه رتبه بندی شد.
رتبه بندی فیزیکی کرانه ساحلی بر اساس شیب کرانه ساحل، جنس بستر ساحل، توانایی تولید و حساسیت بیولوژیکی، سهولت پاکسازی، سهولت بازسازی و ترمیم صورت می گیرد. بر اساس جدول شماره 1 که از سوی NOAA ارائه شده است، سواحل و زیستگاه های ساحلی در 4 محیط مختلف ساحلی شامل رودخانه ای، دریاچه ای، مصبی و تالابی و در سه سطح مختلف شامل حساسیت پایین، حساسیت متوسط و حساسیت بالا تعیین حساسیت می شوند. نکته قابل توجه در طبقه بندی کرانه های ساحلی ESI افزایش درجه حساسیت از طبقه 1 به طبقه 10 می باشد. برای نشان دادن رتبه بندی فیزیکی کرانه ساحلی بر روی نقشه از رنگهایی که تا حدی با هم متفاوت هستند، استفاده می شود. این رنگ ها در تمام نقشه های NOAA استاندارد هستند.
جدول :1 طبقه بندی فیزیکی برای کرانه های ساحلی بر اساس کدهای ESI
