بخشی از مقاله
مقدمه
نیتروژن یکی از عناصر اصلی در تغذیه گیاهان است و بهدلیلنقش کلیدي آن در بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاهان و نیز اثرات این عنصر بر اکوسیستمهاي زراعی ، مدیریت آن در خاك بهعنوان یکی از مباحث مهم در کشاورزي مطرح میباشد - رودریگز و همکاران، . - 2006 بهدلیل ضروري بودن کاربرد نیتروژن جهت بهبود عملکرد گیاهان زراعی و نیز مطرح شدن کاهش هزینههاي مصرفی بهعنوان یک هدف اولیه در توسعه کشاورزي، بهبود کارایی مصرف نیتروژن بهعنوان یک اصلمهم در بسیاري از کشورها بهویژه کشورهاي در حال توسعه در نظر گرفته میشود
افزایش کارایی مصرف نیتروژن در گیاهان زراعی نشان دهنده این موضوع است که چگونه اینگیاهان به شکلی مؤثر این عنصر دسترس را به عملکرد اقتصادي تبدیل میکند. چون رقابت علفهاي هرز بر سر منابع محدود و مشترك با گیاه زراعی مانند آب، نور و نیتروژن میتواند بر عملکرد کمی و کیفی گیاه زراعی تأثیر بگذارد
حضور و رقابت علفهاي هرز در طول فصل رشد گیاه زراعی ممکن است کاراییمصرف نیتروژن در این گیاهان را تحت تأثیر قرار دهد. نتایج متناقضی در مورد اثرات نیتروژن بر رقابت ذرت با علفهاي هرز گزارش شده است . در آزمایشی گلخانه اي تیکر و همکاران - 1991 - مشاهده کردند که با افزایش مقدار نیتروژن، جذب آن در تاج خروس ریشه قرمز بیشتر از گیاه ذرت است و در سطوح بالاتر نیتروژن تداخل تاج خروس در ذرت ممکن است بیشتر باشد. هدف از اجراي این آزمایش بررسی تاثیر زمان کنترل علف هاي هرز و مقادیر نیتروژن بر کارایی مصرف این عنصر در مزرعه ذرت بود.
مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 91-92 به صورت کرت هاي خرد شده در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با چهار تکرار و در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه شیراز واقع در 18 کیلومتري شمال شرقی شیراز به اجرا در آمد .تیمارهاي آزمایش شامل شش سطح نیتروژن - صفر،60، 120، 180، 240 و 300 کیلوگرم در هکتار - به عنوان کرت اصلی و سه زمان کنترل علف هاي هرز - پیش رویشی PE بوسیله ترکیبی از علف کش هاي آترازین و آلاکلر، کنترل در مرحله 4 برگی ذرت 4L بوسیله علف کش کروز و کنترل در مرحله 8 برگی ذرت 8L بوسیله علف کش کروز - به عنوان کرتهاي فرعی بودند.
بذر ذرت رقم Hido با بذرکار پنوماتیک و با عمق کشت 5 سانتی متر، فاصله ردیف 75 سانتی متر و فاصله بوته روي ردیف 15 سانتی متر کشت شدند. آبیاري هر 10 روز یکبار با سیفون انجام شد. براي مبارزه با زنجره ناقل ویروس کوتولگی زبر ذرت از حشره کش دسیس به میزان 300 میلی لیتر در هکتار استفاده شد. نیتروژن مورد نظر در سه مرحله شامل یک سوم همراه با کشت، یک سوم مرحله 8 برگی و یک سوم زمان ظهور تاسل به ردیف هاي کشت افزوده شد.
یادداشت برداري هاي لازم از وسط خطوط کشت انجام شد و ویژگی هایی مانند کارایی مصرف نیتروژن، ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن بلال، قطر بلال، تعداد دانه در بلال، تعداد ردیف دانه در بلال و وزن 100 دانه اندازه گیري شدند. کارایی مصرف نیتروژن از طریق رابطه گودرو و جلوم - 1988 - محاسبه شد. آنالیز واریانس براي داده ها انجام شده و میانگین تیمارها با آزمون LSD در سطح %5 آماري مورد مقایسه قرار گرفتند. نرم افزارهاي مورد استفاده در این پژوهش SAS 9.1 و EXCEL بودند.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که اثر مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد دانه معنی دار بوده است به گونه اي که بیشترین 8240 - کیلوگرم در هکتار - و کمترین مقدار عملکرد دانه 4576 - کیلوگرم در هکتار - به ترتیب از تیمارهاي 300 و 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمد. اما این اختلاف بین تیمارهاي 240 و 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار معنی دار نبود که دلیل آن را می توان به سمیت مقدار زیاد نیتروژن و یا برهمکنش منفی این عنصر بر جذب سایر عناصر مانند پتاسیم دانست. افزایش مقدار نیتروژن بر تعداد ردیف در بلال معنی دار نبوده است - جدول. - 1 به نظر می رسد تعداد ردیف در بلال یک صفت ژنتیکی با ثبات بالا بوده و به میزان کمی تحت تأثیر شرایط محیطی و مدیریتی مزرعه قرار می گیرد
همچنین تغییر مقدار نیتروژن در واحد سطح موجب ایجاد تفاوت هاي معنی داري در ویژگی هایی همچون تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و کارایی مصرف نیتروژن شده است - جدول . - 1 همان طور که مشاهده می شود کارایی مصرف نیتروژن با افزایش مقدار کود کاهش می یابد که این کاهش در دو سطح 60 و 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار معنی دار اما براي سه سطح دیگر معنی دار نبوده است. این وضعیت نشان دهنده این نکته است که در سطوح نیتروژن بیش از 180 کیلوگرم در هکتار گیاه ذرت استفاده چندان موثري از نیتروژن نکرده و این عنصر اتلاف می شود.
سریگرون و راف - 1997 - نیز نشان دادند که بالاترین کارایی مصرف کود در اولین واحدهاي مصرف آن به دست آمده و به تدریج با مصرف مقادیر بیشتر، کمبود عنصر غذایی در گیاه کاهش یافته و کارایی مصرف آن کاهش می یابد. جدول 2 نشان دهنده اثر زمان کنترل علف هاي هرز بر عملکرد و اجزاي عملکرد ذرت رقم هیدو می باشد. همان طور که مشاهده می شود تمام ویژگی هاي اندازه گیري شده در زمان کنترل پیش رویشی علف هاي هرز داراي مقدار بیشتري نسبت به دو زمان دیگر می باشند که این وضعیت نشان دهنده اهمیت زمان کنترل علف هاي هرز در تعیین عملکرد و اجزاي عملکرد است به عبارت دیگر هر اندازه بتوان طول دوره رقابت گیاه زراعی با علف هرز را کوتاه تر کرد می توان بر عملکرد گیاه افزود.
نتایج نشان داد که اختلاف معنی دار بین تیمارها از نظر تاثیر بر ویژگی هایی مانند تعداد دانه دربلال، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت وجود داشت. به گونه اي که براي تعداد دانه دربلال، وزن هزار دانه و عملکرد بیولوژیک تیمار 300 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و کنترل پیش رویشی داراي بیشترین و تیمار 60 کیلوگرم نیتروژن و کنترل در مرحله 8 برگی ذرت کمترین مقدار را داشتندافزایش. عملکرد دانه در این پژوهش عمدتاً به دلیل تعداد دانه در بلال بیشتر و همچنین بالا بودن وزن هزار دانه در مقادیر بالاي کاربرد نیتروژن بود - جدول. - 1
این نتیجه با نتایج پژوهشگران دیگر که نشان داده اند تأثیر نیتروژن در افزایش عملکرد دانه از طریق تعداد دانه در بلال و وزن دانه بود مطابقت داشت اندرید و اوهارت - 1995 - - اسبورن، . - 2003 بیان نمودند که تأثیر مثبت نیتروژن بر دریافت نور و افزایش فتوسنتز روي سرعت رشد گیاه، شاخص سطح برگ و دوام آن در گیاه ذرت موجب تجمع و توزیع ماده خشک بیشتر به دانه ها گردید. تاثیر نیتروژن در زمان هاي مختلف کنترل علف هاي هرز بر عملکرد دانه و کارایی مصرف نیتروژن در شکل 1 آورده شده است.
شکل -1 تاثیر برهمکنش مقدار مصرف کود نیتروژن و زمان کنترل علف هاي هرز بر عملکرد دانه و کارایی مصرف نیتروژن ذرت رقم هیدو.
همانطور که دیده می شود با افزایش نیتروژن در هر سه تیمار زمان کنترل بر مقدار عملکرد دانه ذرت افزوده می شود اما شیب منحنی افزایش در تیمارهاي 240 و 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نسبت به تیمارهاي دیگر کاهش نشان می دهد.
