بخشی از مقاله
چکیده:
بهمنظور بررسی تاثیر مقدار کود نیتروژن و مهار علفهاي هرز بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه یک ژنوتیپ لوبیاي بومی گیلان، آزمایشی در سال زراعی 1393-94 بهصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار درمزرعهي پژوهشی دانشکدهي علوم کشاورزي دانشگاه گیلان اجرا شد. در این آزمایش، تاثیر مهار و عدم مهار علفهرز به عنوان دو سطح فاکتور اصلی و چهار سطح کود شیمیایی نیتروژن از منبع اوره 25 - ، 50، 100 و 150کیلوگرم در هکتار - به عنوان سطوح فاکتور فرعی، روي یک رقم لوبیاي بومی - رگه قرمز - بررسی شد.
نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین دادهها نشان داد که اثر هریک از تیمارها و نیز برهمکنش آنها بر وزن صد دانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه و بیولوژیک تاثیر معناداري داشته است بهطوري که در تیمار مهار علف هرز افزایش مقدار کود مصرفی از 25 به 150کیلوگرم در هکتار، با افزایش همه صفات همراه بود. در حالی که در عدم مهار، افزایش 150 کیلو کود سبب کاهش این صفات گردید. بیشترین مقادیر اجزاي عملکرد بدست آمده در مهار علفهرز و بالاترین سطح کود مشاهده شد. تیمار آلوده به علفهرز نسبت به شرایط کنترل، منجر به کاهش کمیت همه صفات شد.
واژههاي کلیدي: ژنوتیپ رگه قرمز، عدم مهار علفهرز، عملکرد بیولوژیک، نیتروژن
مقدمه:
ضعف در مدیریت زراعی مانند کوددهی نامناسب و ناکارآمد بودن روشهاي کنترل علفهاي هرز، از جمله مهمترین تهدیدات براي تولید لوبیا محسوب میشود . - 4 - باتوجه به این که سرعت رشد لوبیا نسبتا کند و ارتفاع آن در مراحل رویشی و زایشی نسبت به علفهاي هرز کمتر است، لوبیا در دسته گیاهان بسیار حساس در مقابل علفهايهرز و بهعنوان یک رقابتکننده ضعیف گزارش شده است. بنابراین بهکارگیري روشهاي توام مکانیکی و شیمیایی براي کنترل علفهاي هرز درلوبیا، اهمیت ویژهاي دارد 4 - و . - 2 ازآنجا که توان تثبیت بیولوژیک نیتروژن توسط لوبیا اندك است نیاز به کوددهی شیمیایی در کشت آن وجود دارد و چنانچه این کوددهی به مقدار و روش درستی انجام شود امکان دستیابی به عملکرد بهینه بیشتر شده - 4 - و منجر به بهبود سودآوري اقتصادي و زیست محیطی می شود.
ازطرفی افزایش کود نیتروژنه بیش از حد مطلوب،به نفع علفهاي هرز عمل میکند. به بیان دیگر، کود نیتروژن مصرفی براي افزایش عملکرد ارقام لوبیا، در شرایط حضورعلفهاي هرز، میتواند تاثیرات متفاوتی بر شدت رقابت و عملکرد لوبیا داشته باشد . - 3 - با توجه به اهمیت کشت این نوع لوبیا در استان گیلان و نبود اطلاعات مدون در زمینه تاثیر نیتروژن در کشت لوبیا در حضور علف هاي هرز، این آزمایش با هدف کمی سازي و مقایسه تغییرات ناشی از کاربرد سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد لوبیاي بومی گیلان در دو شرایط مهار و عدم مهار علف هرز طراحی و اجرا شد.
مواد و روشها:
آزمایش در سال زراعی 1393-94 بهصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار درمزرعهي پژوهشی دانشکدهي علوم کشاورزي دانشگاه گیلان اجرا شد. در این آزمایش تاثیر حضور - عدم اجراي وجین + عدم مصرف علفکش - و عدم حضور علفهرز - وجین + مصرف علفکش - بهعنوان دو سطح فاکتور اصلی و چهار سطح کودشیمیایی نیتروژن از منبع اوره 25 - ، 50، 100 و 150کیلوگرم در هکتار - به عنوان سطوح فاکتور فرعی، روي یک رقم لوبیاي بومی - رگه قرمز - بررسی شد. مصرف 25 کیلوگرم کود بهعنوان شاهد در نظر گرفته و سطوح کود نیتروژن پس از جوانهزنی،بهصورت نواري به کرتها داده شد.
در کل دوره رشد، در تیمار مهار علف هرز، کنترل علفهاي هرز با توجه به شرایط،حداقل در سه مرحله بهصورت وجین دستی و یک مرحله سمپاشی با علفکش ایمازاتاپیر انجام شد. پس از برداشت به صورت دستی و با رعایت اثرات حاشیهاي، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه، وزن صد دانه و ماده خشک اجزاي بوته اندازه گیري شد. تجزیه و تحلیل آماري با استفاده از نرمافزارحAح نسخهي9/2 انجام و براي رسم نمودارها از نرمافزار عغهگغ - نسخه - 2013 استفاده شده است.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که کود، علفهرز و برهمکنش آن دو تاثیر معنیداري بر عملکرد، تعداد غلاف در بوته،تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه داشته است - جدول . - 1نتایج مقایسه میانگین ها - جدول - 2 نشان داد که در مهار علفهاي هرز، بالاترین میزان اجزاي عملکرد با افزایش مصرف نیتروژن تا 150 کیلوگرم در هکتار نسبت به حالت شاهد 25 - کیلوگرم در هکتار - بدست آمد، درحالی که در حضور علفهاي هرز، تیمار 150 کیلو نسبت به شاهد، کاهش تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه را در پی داشته و در مورد تعداد غلاف دربوته و عملکرد دانه تفاوت معنیداري را سبب نشده است.
در مهار علفهاي هرز، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن سبب کاهش وزن صد دانه، تعداد دانه در غلاف و عملکرد بیولوژیک نسبت به حالت شاهد و سطوح بالاتر 25 - و مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن - بود اما در حضور علفهاي هرز، تیمار 50 کیلو نسبت به حالت شاهد سبب افزایش تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه و بیولوژیک گردید، ولی با افزایش سطوح نیتروژن از 50 تا 150 کیلوگرم در هکتار در این شرایط، تغییر معناداري درعملکرد بیولوژیک مشاهده نشد و در سایر صفات نیز همراه با کاهش بود. میرهاشمی و همکاران - 3 - ، مشاهده کردند که افزایش سطوح کودي، ضمن افزایش وزن خشک علفهاي هرز سبب کاهش عملکرد دانه در واحد سطح میگردد. بهطورکلی تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه، عملکرد دانه و بیولوژیک در شرایط مهار علفهاي هرز، بالاتراز شرایط عدم مهار بود. کاهش تعداد غلاف در بوته در حضور علفهاي هرز، بدلیل کاهش توان رقابتی لوبیا گزارش شده است . - 3 -
امینی و همکاران - 1 - ، مشاهده کردند که در همهي ارقام لوبیا، تیمار آلوده به علفهرز سبب کاهش تعداد دانه در غلاف شد. چون با حضور علفهاي هرز رقابت میان بوتهها براي جذب منابع محیطی افزایش یافته و بهدنبال آن تولید مواد فتوسنتزي و انتقال این مواد به دانه کاهش یافته و در نهایت دانههاي موجود در غلاف کوچکتر و تعداد آنها کمتر میشود.همچنین ایشان گزارش کردند که بین میزان وزن خشک علفهاي هرز و عملکرد بیولوژیک لوبیا رابطه معکوس وجود دارد ودر همه ارقام لوبیا، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در تیمار آلوده به علفهرز کمتر از مقدار آن در تیمار عاري از علفهرزبود.
بهطور کلی با افزایش مصرف کود نیتروژن، عملکرد و اجزاي عملکرد لوبیا نیز افزایش یافت. شعبانی و همکاران - 5 - ، علت افزایش در عملکرد دانه و بیولوژیک با افزایش سطوح کودي را وجود نیتروژن کافی بهعنوان آغازگر که خود سبب تقویت فرایند تثبیت نیتروژن و رشد سبزینهاي برگها و کلروفیل سازي، افزایش در میزان فتوسنتز و آماده سازي گیاه براي ورود به مرحله زایشی و در نهایت افزایش عملکرد دانه میشود، بیان کردند. ایشان همچنین مشاهده کردند که افزایش سطوح نیتروژن تا 150کیلوگرم در هکتار، سبب افزایش تعداد غلاف در بوته و نیز افزایش معنیدار تعداد دانه در غلاف سویا خواهد شد.
آنها علت این افزایش را تولید ماده خشک بیشتر و افزایش پتانسیل تولید غلاف از طریق گردهافشانی بهتر و تشکیل تعداد بیشتر گلهاي بارور در سطوح کودي بالاتر گزارش کردند.در کل می توان گفت که مصرف کود نیتروژن جهت بهبود عملکرد لوبیا در حضور و عدم حضور علفهاي هرز، تاثیرمتفاوتی بر عملکرد دارد. بهطوریکه در عدم حضور علفهرز، افزایش در مصرف کود نیتروژن تا 150 کیلوگرم در هکتار،سبب افزایش عملکرد لوبیا می شود ولی در حضور علفهاي هرز بهدلیل تاثیر نیتروژن بر بهبود قدرت رقابت و کارایی مصرف در علفهرز نسبت به گیاه زراعی، مصرف 150 کیلوگرم در هکتار کود، نه تنها بر افزایش عملکرد و اجزاي عملکرد لوبیا اثري نخواهد داشت، بلکه سبب کاهش این صفات نیز خواهد شد.
