بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت پایدار جنگل، متضمن حفظ تمام کارکردهای جنگل است. دستیابی به مدیریت پایدار، نیازمند پایش مستمر با معیارها و شاخصهای مربوط است. پژوهش حاضر به بررسی معیارها و شاخصهای برنامه بهینهسازی پایش، حفظ، بهره برداری و مدیریت جنگلهای کشور - مصوب دولت ایران - ، که در راستای نشانگرهای پایداری فرایند خاور نزدیک تحت نظارتFAO/UNEP قرار دارد، پرداخته تا شاخصهای سازگارتر با منطقه و در جهت پایداری جنگل را تعیین نماید. محل مطالعه در سری 8 لیاشی سرا که دارای آمیختگی گونهها و مشکلات اقتصادی اجتماعی است - بعنوان نمونه ای از جنگل آمیخته هیرکانی - انتخاب گردید.
با استفاده از متدهای آنالیز تصمیمگیری چندمعیاره شامل دلفی و سری فازی، اهمیت 77 شاخص از 7معیار با طیف 5 درجه لیکرت نظرسنجی گردید. نهایتا بعد از فازی زدائی، تعداد 20 شاخص انتخاب شدند که برای پایش پایداری سطح واحد مدیریت جنگل مناسبتر هستند و تعداد 9 شاخص با میزان سازگاری بالاتر از حد آستانه، بعنوان شاخصهای کلیدی انتخاب شدند بر مبنای یافتههای این تحقیق، برداشت چوب، بعنوان شاخص کلیدی محسوب نمی شود و شاخصهای با رویکرد حفاظتی مانند شاخص سطح منابع جنگلی از اولویت بیشتری نسبت به بهره برداری از جنگلهای شمال انتخاب شدند.
مقدمه
پس از کنفرانس سازمان ملل متحد، حول محور محیطزیست و توسعه در ریو - UNCED, 1992 - جنگلداری نوین، با تاکید بر معیارها و شاخصهای پایداری جنگل آغاز گردید . - Britta Uhde et al.2015 - برای دستیابی به مدیریت پایدار جنگل، نیاز به وجود ابزار مناسب یعنی شاخصهای پایداری است . - Mendoza & Prabhu.2003 - شاخصها همانند معیارهای تصمیمگیری برای مدیریت عملی در سطح سازمانی مورد استفاده قرار می گیرند - Wolfslehner & . - Seidl.2010 تاکنون فرایندهای جهانی مختلفی برای ترویج مدیریت پایدار جنگل تدوین گردیده است و ایران جزء فرایند کشورهای خاور نزدیک، تحت نظارت FAO/UNEP است. دولت ایران بمنظور دستیابی به مدیریت پایدار جنگل-ها، برنامه بهینه سازی پایش، حفظ، بهره برداری و مدیریت جنگلهای کشور را تصویب و اجرا نموده است
نالیز تصمیمگیری چند معیاره MCDA1 با استفاده از نظرات کارگروه کارشناسان بررسیهای مورد نظر را انجام و بعد از تجزیه و تحلیل و تصمیم سازی، راهکارهای خود را ارائه می نمایند. هدف این مطالعه، اولویت بندی و تعیین شاخصهای کلیدی پایداری جنگلهای آمیخته شمال ایران بمنظور دستیابی به حفاظت پایدار و توجه به تمام کارکردهای جنگل است، با آنالیز تصمیم گیری چند معیاره، میتوان همزمان تمامی معیارهای مربوط به کارکردها، که بعضی از آنها با هم در تقابل قرار دارند را بررسی نمود. لذا اهمیت این بررسی، با توجه به رویکرد پایداری و بقاء مستمر جنگل از ارزش خاصی برخوردار است.
ایمانی راستایی و همکاران - - 1394 سازگاری شاخصهای معیار اجتماعی اقتصادی فرایند خاور نزدیک در طرح جنگلداری کلگچی لردگان 19 شاخص را بررسی و 8 شاخص کلیدی را تعیین نمودند که مهمترین آنها کاهش تعداد تجاوزات به جنگل، نرخ بهبود معاش جوامع وابسته به جنگل و مشارکت جوامع محلی و تساوی حقوق بودند.
ملک نیا و همکاران - - 1393 با مطالعه موردی در جنگل خیرودکنار و با منظور نمودن کارکردهای مختلف جنگلهای شمال، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، تعداد 7 معیار و 25 شاخص را برای پایش پایداری جنگل تعیین نمودند.
همچنین گوشه گیر و همکاران - - 1394 با استفاده از روش دلفی تعداد 77 شاخص پایداری در زمینه چهار کارکرد تولیدی، محیط زیستی، حفاظتی- حمایتی و تفرجی را در جنگل خیرود تعیین و اولویت بندی نموده و در نهایت فهرست شاخصهای اجرایی و با اهمیت را ارائه نمودند. مهمترین مسئله در مدیریت پایدار را استفاده ازچارچوب معیارها و شاخصها اعلام نمودند که میتوانند مدیریت پایدار جنگل را در سطوح ملی، منطقهای و واحد مدیریت پایش کنند
مواد و روشها مشخصات منطقه مورد مطالعه
سری 8 لیاشی سرا، جزء طرحهایی است که با مشکلات شدید اقتصادی اجتماعی و تخریب جنگل روبرو است، دارای 7 پارچه آبادی 6 - آبادی دائم و یک آبادی موقت - ، با 681 خانوار دامدار و 9905 واحد دامی است. تیپ جنگل، آمیخته با گونه های ممرز و انجیلی بهمراه سایر گونه ها را تشکیل می دهد
شکل - - 1 منطقه مورد مطالعه-سری 8 لیاشی سرا-حوزه27 شلمان رود- استان گیلان
روش پژوهش
بمنظور سازگاری نشانگرهای پایداری جنگل در سری 8 لیاشی سرا، پرسشنامه ای حاوی 7 معیار - Criteria - و 55 شاخص - - Indicators، براساس نشانگرهای طرح بهینه سازی، پایش - آقاجانلو، - 1393 با درجات 5 درجه طیف لیکرت تنظیم و بین کارشناسان و خبرگان محلی توزیع گردید تا درجات اهمیت هریک از شاخص ها توسط کارشناسان ارزیابی شوند.
تئوری سری فازی است که شامل استفاده از دادههای نامطئن و مبهم هستند. یکی از عمده ترین کاربردهای منطق فازی، بهینه سازی و بهبود تصمیم گیری است
در رابطه فوق x عنصری از مجموعه فازی A است که ویژگی این مجموعه را تا حدودی دارد. درجه عضویت آن با - x - A نشان داده می شود.اعداد فازی نوعی خاص از سری های فازی هستند.
عدد فازی مثلثی - - TFN، عدد فازی است که با سه عدد حقیقی بصورت F= - l,m,u - نمایش داده می شود. U کران بالا، l کران پایین و m محتمل ترین مقدار یک عدد فازی است. تجمیع دیدگاه خبرگان با استفاده از میانگین هندسی عبارت است از :
در این تحقیق از پنل دلفی فازی به تعداد 15 نفر عضو استفاده گردید بدلیل آنکه هدف این تحقیق، شناسایی مهمترین شاخص های پایداری سازگار با منطقه مورد مطالعه است، بنابراین اجرای تکنیک دلفی از نوع غربال گری بوده و ارزیابی شاخصهای پایداری در یک راند انجام گرفت. در الگوریتم اجرای تکنیک دلفی فازی جهت غربالگری، اعداد فازی مثلثی معادل طیف لیکرت 5 درجه مطابق جدول - - 1 هستند. برای ارزیابی پایائی نظر سنجی از آزمون کرونباخ استفاده گردید - حبیبی. - 1392 فازی زدایی - Defuzzification - ، فرایند تبدیل FA GR - میانگین هندسی محتملترین مقدار - به مقدار قطعی - - Crisp number است عدد قطعی از رابطه زیر بدست می آید
حدپائین دادههای فازی، u حد بالایی دادههای فازی و m میانگین هندسی دادههای فازی برای هر شاخص. مرحله پایانی الگوریتم دلفی فازی مقایسه عدد قطعی با حد آستانه - بمیزان - 0/7 است. اگر مقدار قطعی بیشتر از حد آستانه باشد آن شاخص پذیرش و در غیر اینصورت رد میشود
نتایج
پایائی نظرات خبرگان و متخصصین از طریق آزمون کرونباخ بمیزان 0/96 بدست آمد. مطابق الگوریتم اجرای تکنیک دلفی فازی، گامهای اجرا شده عبارتند از: گام اول:شناسایی طیف مناسب برای فازی سازی عبارات کلامی:در این مرحله، بعد از دریافت نظرات کارشناسان و خبرگان محلی در خصوص هریک از شاخصها با درجات اهمیت طیف5درجه لیکرت، معادل فازی هر یک از پاسخ ها در محیط اکسل، بر اساس جدول - - 1 بدست امد.
گام دوم:تجمیع فازی مقادیر فازی شده:در این مرحله، برای هر شاخص، مقادیر فازی مربوط به هریک از کارشناسان تجمیع گردیده و عدد فازی نهایی مطابق رابطه - 2 - با محاسبه میانگین هندسی محتملترین مقدار بدست آمد. گام سوم:فازی زدایی مقادیر:فازی زدایی هریک از اعداد نهائی فازی بدست آمده با استفاده از از رابطه - 3 - انجام گردید. عدد بدست آمده برای هر شاخص، اهمیت آن شاخص نامیده می شود. بعد از مرحله فازی زدایی، 34 شاخص با مقدار قطعی بیشتر از 0/5بدست آمدند.
