بخشی از مقاله
آمایش و مکانیابی مراکز و استقرارگاههای نظامی با رویکرد امنیتی- دفاعی (مطالعه موردی: ناحیه رویشی هیرکانی)
چکیده
امروزه برای ایجاد آمادگی در راستای موثرترین راهکار دفاعی- امنیتی کشورها، تغییر نوع منطقهبندی نیروهای مسلح کشور با توجه به سمت و نوع تهدید، امری ضروری و اولویتدار گردیده است. هدف از این تحقیق آمایش ناحیه رویشی هیرکانی از دیدگاه امنیتی – دفاعی به منظور پهنهبندی این ناحیه رویشی از دیدگاه نظامی میباشد.نتایج حاصل از آزمون AHP نشان میدهد که از بین عواملی که در مکانیابی مراکز نظامی موثر بودهاند عامل شیب یشترین وزن را داشته است بنابراین را در مکانیابی مراکز نظامی بیشترین تاثیر را دارد. بعد از شیب، فاصله مراکز نظامی از شهر و تاسیسات شهری و فاصله از جاده از موثرترین عوامل در مکانیابی مراکز نظامی هستند. نقشه پهنهبندی ناحیه رویشی هیرکانی نشان داد که 2/8 درصد از مساحت این ناحیه از نظر استقرار مراکز نظامی بسیار مهم میباشد. رویکرد آمایشی به ساماندهی سازمان دفاعی یک کشور منجر به این مسئله میشود که سازمان فضایی نیروهای مسلح به گونهای در فضا استقرار یابد که حداکثر امنیت و قابلیت دفاعی را برای کشور فراهم کند. رعایت این ملاحظات سبب استقرار بهینه واحدهای نظامی در فضا میشود؛ به نحوی که منجر به تامین حداکثر قابلیت دفاع و حداقل آسیب-پذیری خواهد شد.
کلیدواژه:آمایش، پهنهبندی، AHP، مکانیابی، ناحیه رویشی هیرکانی
-1 مقدمه
یکی از محورهای اساسی که بهعنوانموضوع امنیت ملی در قانون برنامه چهارم توسعه بر آن تاًکید شده پدافند غیر عامل است که امروز دانش آن، در حال پیشرفت است. شناخت دقیق مفاهیم و جایگاه آن در همه عرصهها میتواند تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی و استقلال کشور را تهدید میکند در بر گیرد. آمادگی برای مقابله با این تهدیدات و استفاده از مهمترین و پیشرفتهترین ابزارهای نظامی نخستین پاسخهایی است که افراد و دولتها به آن دست یافتند .[1] هر کشوری برای تحقق اهداف
راهبردی خود از ابزار و روشهای متنوعی استفاده میکند .[2] یکی از مهمترین راههای مقابله با این تهدیدات و تاًمین امنیت ملی، افزایش آمادگی نظامی، توان نظامی و قدرت بازدارندگی هر کشور است .[3]
اثر پدیدههای فیزیوگرافی بر عملیات نظامی، موجب شده است تا در طراحی تجهیزات نظامی از جمله تانکها و خودروها نیز تغییراتی داده شود .[4] محققان نه تنها تلاش میکنند که اشکال زمین را شناسایی نمایند، بلکه فرایندهای پویایی که موجب بوجود آمدن و نابودی آن میشود را مورد مطالعه و بررسی قرار میدهند .[11] با این حال انجام اقدامات دفاع عامل و غیر عامل، در جنگهای نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارات ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوع بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساختها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی کشور را در بر میگیرد؛ تا حدی که حفظ امنیت ملی و اقتصادی، شکستناپذیری در جنگ، به نحو چشمگیری وابسته به برنامه-ریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع عامل و غیر عامل میباشد. درباره آمایش و مکانیابی استقرارگاههای نظامی تحقیقاتی در داخل و خارج از کشور صورت گرفته است.
مولوی به مکانگزینی یک لشکر نمونه در یک عملیات آفندی با استفاده سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در منطقه زاویه واقع در شمال شهرستان ساوه پرداخت. نتایج تحقیق نشان میدهد، مکانیابی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی با سرعت و دقت زیادی صورت میگیرد و مطالعات زمینی صحت این نتایج را تایید میکند .[5] اصغریان جدی به بررسی الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل پایدار پرداخت .[6] حاج حسینزاده و آقادادی موضوع مهم پدافند غیرعامل در مدیریت ریسک پروژهها و نقش و جایگاه آن را در سیستم مدیریت پروژه مورد بحث و بررسی قرار دادند .[7] نصیری ضمن شناسایی عوامل موثر در مکانیابی مراکز حساس نظامی با تاکید بر عامل پدافند غیرعامل، الگویی برای مکانیابی این مراکز در سطح تهران بزرگ ارائه داده است .[8] فتحی به تحلیل ژئومورفولوژیکی مکانگزینی مراکز نظامی موجود در دامنههای غربی کوهستان واقع در شهر تبریز، مرکز آموزش 03 عجبشیر و گروه 11 توپخانه مراغه و سایر مراکز نظامی موجود در محدوده مورد مطالعه پرداخت و با استفاده از روش AHP1 نقشهای که مناسب برای احداث مراکز نظامی باشد را تهیه کرد .[9] فخری در رساله دکتری خود به بررسی ژئومورفولوژی زاگرس جنوب شرقی (شمال تنگه هرمز) و تاثیر آن بر دفاع غیرعامل از مراکز حساس و مهم (با تاکید بر مکانیابی) پرداخته است .[10]
هدف از این پژوهش، پهنهبندی نظامی ناحیه رویشی هیرکانی به منظور مکانیابی مناسبترین استقرارگاههای نظامی و اجرای دفاع عامل و غیرعامل با توجه به عوامل و شاخصهای فیزیوگرافی و عوامل انسانی در محدوده منطقه مورد مطالعه و با بکارگیری مدل همپوشانی در محیط نرمافزار GISمیباشد.
-2 مواد و روشها
ناحیه رویشی هیرکانییکی از منحصربهفردترین نوع جنگلها در دنیا را دارد که همچون نوار سبزی بر شیبهای شمالی جبال البرز قرار گرفته و سواحل جنوبی دریای خزر را میپوشاند. این ناحیه از حوالی آستارا در شمال غرب تا حوالی گرگان در شرق ایران ادامه مییابدلاین جنگلها که از دوران ژوراسیک به جای ماندهاند، 3/7 میلیون هکتار پوشش جنگلی ایران را تشکیل میدادهاند
که هم اکنون به 1/8 میلیون هکتار تقلیل یافتهاند. در محدوده ناحیه رویشی هیرکانی سه استان گلستان، مازندران و گیلان قرار دارند (شکل.(1
213 مجموهع مقاالت اولین همایش ملی رویکرداهی نوین آمایش رسزمین رد اریان
شکل -1 نقشه منطقه مورد مطالعه به تفکیک استان
روش تحقیق
انجام مطالعات و تصمیمگیری به منظور انتخاب مکانهای مناسب جهت استقرار نیروهای نظامی مستلزم صرف نیروهای زیادی است و به لحاظ امنیتی نیز اهمیت زیادی دارد. بکارگیری و توجه به اصول دفاع غیرعامل بهویژه مکانگزینی مناسب مراکز نظامی و لحاظ نمودن نقش عوامل جغرافیایی بر آنها میتواند به طور چشمگیری از اتلاف نیروها، هزینهها و سرمایه جلوگیری نماید (فخری، .(1391 عوامل متعددی در مکانیابی تاثیرگذار میباشند که بخش عمدهای از این عوامل مربوط به جغرافیای طبیعی است. در این تحقیق به منظور شناسایی مکانهای حساس و مهم نظامی از دادههایی استفاده گردید (اشکال 2 تا (11؛ که شامل؛ -1 دادههای بارش که از پایگاه سازمان هواشناسی دریافت گردید، -2 نقشههای توپوگرافی با مقیاس 1:50000 که از این نقشهها لایههایی مانند شیب، جهات شیب، ارتفاع از سطح دریا، فاصله از آبراهه، فاصله از مناطق مسکونی و تاسیسات انسانی، فاصله از راههای ارتباطی و شبکههای مواصلاتی تهیه گردید. -3 تهیه نقشه خاکشناسی منطقه -4 تهیه نقشه پوشش گیاهی منطقه: برای تهیه نقشه پوشش گیاهی منطقه ابتدا تصاویر ماهواره لندست (Landsat) منطقه مورد مطالعه تهیه گردید و سپس این تصاویر ماهوارهای رقومی شدند. برای ارزیابی صحت کار با استفاده از GPS نقاطی در طبیعت برداشت گردید و با نقشه رقومی شده مورد ارزیابی قرار داده شد. پس از مشخص شدن صحت تصاویر ماهوارهای رقومی شده، لایه پوشش گیاهی از این تصاویر استخراج گردید.
شکل– 2نقشه DEMشکل – 3نقشه ارتفاع از سطح دریا
شکل –4نقشه شیب شکل –5نقشه جهات جغرافیایی
شکل –6نقشه فاصله از آبراهه شکل –7نقشه میزان بارندگی
شکل –8نقشه پوشش گیاهی شکل –9نقشه فاصله از شهر و تاسیسات انسانی
شکل –10نقشه فاصله از جاده شکل –11نقشه خاکشناسی
در نهایت مناسبترین محل برای مکانگزینی این مراکز در منطقه مورد مطالعه با استفاده از تحلیل سلسله مراتبیAHP تعیین می-گردد. روش AHPیکی از معروفترین فنون تصمیمگیری چند معیاره است که توماس ال در سال 1970 آن را ابداع کرد. اساس روش AHP بر مقایسه زوجییا دو به دویی گزینهها و معیارهای تصمیمگیری است. با توجه با اینکه کلیه مقایسهها در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بصورت زوجی انجام میگیرد، ابتدا وزن معیارها نسبت به هدف تعیین میشوند، سپس وزن گزینهها نیز نسبت به معیارها استخراج میگردند. در این تحقیق، فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه Expert choice 11 اجرا شد که
برای محاسبه وزن از از روش بردار ویژه استفاده شده است. ابتدا ماتریس مقایسه زوجی معیارهای موثر در انتخاب مکان بهینه تشکیل داده شد (جدول ) و سپس با استفاده از روش بردار ویژه وزن هر معیار محاسبه شد. بعد از بدست آوردن ارزش نسبی عوامل موثر در مکانگزینی با استفاده از الگویAHP، این ارزشها در محیط GIS به لایههای اطلاعاتی داده شد.
جدول :1ماتریس مقایسه زوجی معیارهای موثر در مکانگزینی بهینه با دیدگاه نظامی
