بخشی از مقاله
چکیده
امروزه پدیده تخریب سرزمین و بیابان زایی از معضلات پیچیده و مهمی است که به بحرانی در سراسر جهان تبدیل شده است. به منظور جلوگیری از تخریب سرزمین و مقابله با گسترش بیابان و خطرات ناشی از آن، طرح های بیابان زدایی با کاشت گونه های بیابانی متنوع اجرا می شود که می توانند خصوصیات خاک را تحت تأثیر قرار دهند. هدف از این مطالعه، بررسی تأثیر گونه گیاهی تاغ بر روی خصوصیات شیمیایی خاک و تعیین شاخص های کیفیت خاک در منطقه مرک واقع در شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی می باشد.
30 نمونه خاک از سه منطقه شاهد - مجاور تاغزار - ، بین دو پایه تاغ و زیر تاج پوشش تاغ ها جمع آوری و ویژگیهای شیمیایی خاک اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده نشان داد که تفاوت معنی داری بین پیراسنجه های هدایت الکتریکی ، اسیدیته ، آهک، رطوبت اشباع، کربنات و ازت کل بین تیمارها وجود داشت. پیراسنجه های مدنظر با استفاده از روش آماری چندمتغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و یافته های تحقیق حاکی از تاثیرپذیری بیشتر هدایت الکتریکی و اسیدیته خاک نسبت به سایر شاخص های کیفیت خاک در تاغزارهای دست کاشت منطقه مطالعاتی می باشند.
مقدمه
فرسایش تشدیدی به وسیله آب و باد در مناطق خشک، یکی از دلایل اصلی تخریب سرزمین بشمار می آید. پوشش گیاهی می تواند نقش مهمی در حفاظت خاک در برابر فرسایش و هدر رفت عناصر غذایی آن ایفا کند - . - 12 درختچه تاغ به عنوان یک گیاه مفید و مؤثر بیابانی با ویژگیهای مورفولوژیکی مشخص و مقاوم در مقابل تنشهای اعمالی و تحمل شرایط سخت اقلیمی با قدرت سازگاری مناسب در مناطق خشک توانسته است نقش اساسی در امر بیابانزدایی ایفاء نماید
کاربرد تکنیکهای آماری چندمتغیره مانند تحلیل عاملی و تحلیل تشخیص میتواند در تعیین شاخصهای کیفیت خاک مفید باشد
در این تحقیق اثرات تاغکاری در یکی از تاغزارهای دست کاشت مناطق بیابانی شهرستان بیرجند که در سال 1388 تاغکاری شده است، بر خصوصیات شیمیایی خاک و تعیین شاخص های کیفیت خاک قرار گرفت.
در تحقیقی ضمن بررسی تأثیر کشت گونه های تاغ، گز و اشنان بر خصوصیات خاک در منطقهی چاه افضل یزد نتیجه گرفته شد که کشت تاغ سبب افزایش معنی دار پتاسیم و کاهش هدایت الکتریکی خاک شده است. در این اراضی، تمام خصوصیات اندازه گیری شده در خاک زیر گیاه، مقادیر بیشتری را نسبت به خاک منطقه ی شاهد نشان داد
در مقایسه تأثیر کاشت گونه های تاغ و آتریپلکس، بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک مراتع دشت سلم آباد سر بیشه خراسان جنوبی این نتیجه بدست آمد که حضور گونه های تاغ و آتریپلکس در مناطق مورد مطالعه باعث افزایش درصد لاشبرگ و بهبود ترکیب گیاهی گردیده است .همچنین نتایج تجزیه و تحلیل پارامترهای شیمیایی خاک نشان داد، کشت تاغ سبب افزایش معنی دار اسیدیته و کاهش معنی دار سدیم، کلسیم، ماده آلی، فسفر و نیتروژن شده است
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه در منطقه مرک، در استان خراسان جنوبی با مختصات جغرافیایی ، 32 55 45/9 عرض شمالی و 59 20 57/2 طول شرقی با مساحت 1114 هکتار در فاصله 10 کیلومتری شهر بیرجند قرار گرفته است.
اولین مرحله شامل مشخص کردن محدوده تاغ کاری شده با گونه زردتاغ - Haloxylon persicum - از اراضی همجوار است که با دستگاه GPS 60X نقشه برداری انجام شد و سپس با استفاده از نرم افزار ARCGIS مساحی گردید. برای نمونه برداری ازخاک، روش تصادفی -سیستماتیک استفاده شد و نمونه برداری در سه بخش زیر تاج پوشش پایه های تاغ، بین تاج پوشش دو پایه تاغ و بخش شاهد در عمق 25 - 0 سانتیمتری سطح خاک از هر بخش 10 نمونه و در مجموع 30 نمونه برداشت شد. خصوصیات کیفی خاک از قبیل هدایت الکتریکی با استفاده از EC متر، اسیدیته با استفاده از pH متر، درصد آهک به روش کلسیمتری، درصد ازت کل با استفاده از دستگاه کجلدال، درصد رطوبت اشباع و درصد کربنات اندازه گیری شد.
پس از اندازه گیری خصوصیات خاک و پردازش داده ها، آزمون واریانس یکطرفه با طرح کاملاً تصادفی به منظور بررسی تأثیر تاغکاری بر ویژگیهای مختلف خاک انجام گرفت و میانگین داده ها با آزمون دانکن مقایسه گردید. بهمنظور ارزیابی و ارائه ی مدل و یا شاخص مناسب کیفیت خاک از روش - 11 و - 12 استفاده شد.
در این روش با استفاده از آزمونهای تحلیل عامل ها و تجزیه ی مؤلفه های اصلی، تحلیل تشخیص توابع و آنالیز مازاد داده، شاخص کیفیت خاک را محاسبه می نمایند .ابتدا همبستگی متغیرها مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس تحلیل عاملها و تجزیه ی مؤلفه های اصلی فاکتورهای مختلف بر اساس مقادیر ویژه تعیین گردید. امتیازات هر یک از عاملها بر اساس سه بخش زیر تاج پوشش ، بین دو تاج پوشش و منطقه ی فاقد تاغ تعیین شد و با آزمون تجزیه ی واریانس مورد تحلیل قرار گرفت. در مرحله بعد با استفاده از آزمونهای تحلیل تشخیص توابع و آنالیز مازاد داده مهمترین عامل و ضرایب آنها تعیین شد. همچنین با تکرار این آزمونها مهمترین متغیرهای مؤثر بر کیفیت خاک و ضرایب آن شناخته شد و در نهایت مدل کیفیت خاک تعیین شد. نرم افزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل آماری SPSS می باشد.
نتایج و بحث:
نتایج تحلیل واریانس یک طرفه برای بررسی تاثیر ایجاد تاغزار دست کاشت در سه بخش نمونه برداری شده در جدول 1 نشان داده شده است.
جدول :1 تجزیه واریانس یک طرفه ویژگی های شیمیایی خاک
نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد که مقادیر هدایت الکتریکی، اسیدیته، آهک ، رطوبت اشباع، کربنات و ازت کل در سه منطقه ی مجاور تاغزار، زیر تاج پوشش و بین دو تاج پوشش دارای اختلاف معنی دار می باشد. نتایج به دست آمده، بیانگر آن است که مقادیر اسیدیته، و هدایت الکتریکی بین سه گروه بین دو تاج، زیر تاج و مجاور تاغزار دارای اختلاف معنی دار در سطح 1 درصد بوده و میزان هدایت الکتریکی در قسمت بین دو تاج پوشش از دو منطقه ی مجاور تاغزار و زیر تاج پوشش بیشتر می باشد.
نتایج حاصله از آزمایشات نشان می دهد که میزان کربنات در سه منطقه ی زیر تاج پوشش، بین دوتاج پوشش و مجاور تاغزار دارای اختلاف معنی دار بوده و مقادیر آن در زیر تاج پوشش بیشتر از دو منطقه ی دیگر است. در آزمایش های انجام شده، میزان آهک موجود در خاک های نمونه برداری شده از بین سه منطقه ی زیر تاج پوشش، بین دوتاج پوشش و مجاور در سطح 5 درصد دارای اختلاف معنی دار می باشد.
نتایج آماری بدست آمده از آزمایشات انجام شده، میزان ازت کل در سه منطقه ی نمونه برداری شده دارای اختلاف معنی دار می باشد. با توجه به نتایج آزمایشات صورت گرفته شده میزان رطوبت اشباع در سه منطقه ی مورد مطالعه در سطح 5 درصد دارای اختلاف معنی دار می باشد و مقادیر آن در منطقه ی مجاور تاغزار بیش از دو منطقه ی زیر تاج پوشش و بین دو تاج پوشش است
