بخشی از مقاله
چکیده
جنگلهای زاگرس از جمله مناطق حیاتی در منابع طبیعی ایران محسوب میشوند و در اختیار داشتن طرحهای مدیریتی به منظور اداره این جنگلها از اهمیت بسزایی برخوردار است. این پژوهش تعیین طبقات تراکمی در حوضه آبخیز دلی امین نذر - از مناطق جنگلی زاگرس فارس - با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به منظور شناخت وضعیت موجود جهت پیدا کردن توان منطقه و برنامهریزی براساس توان اکولوژیکی و آمایش سرزمین صورت پذیرفته است. در محدوده موردمطالعه، نقشه تراکم پوششی با کمک شبکه نقطهچین و تصاویر ماهوارهای و براساس روش آمار برداری استراتیفیکاسیون نمونهبرداری پلاتهای تصادفی صورت پذیرفت که باتوجه به این مسأله منطقه به 5 طبقه تراکمی 0-5 - ، 6-25 ، 26-50 ، 51-75 و - >75 تقسیم گردید.
مقدمه
احیاء جنگلهای زاگرس ایران امری لازم و ضروری است. ولی احیاء جنگلها با توجه به ساختار اقتصادی جامعه جنگل نشین کشور و حوضه که تنها به دامداری و کشاورزی وابسته است، امری مشکل و در بسیاری موارد غیرممکن شده است. درصورتیکه امکان سنجی اجرایی طرحها دقیقاً و مو به مو رعایت شود و ادارات متولی این امر از عهده تعهدات خود سربلند و موفق بیرون بیایند. اجرای این طرح ها آسانتر و با مشکلات کمتری مواجه خواهد شد. درغیراینصورت موانع و مشکلات موجود به صورت حلقههای بهم پیوستهای به عنوان مانعی اساسی و مهم در مقابل اجرای آنها خود نمایی می نمایند.
از یک طرف این جنگلها در منطقه نیمه خشک کشور و در منطقهای کوهستانی و صعب العبور و با شرایط جغرافیایی خاص قرار دارد و از طرف دیگر رشد بی سابقه جمعیت در طی چند دهه گذشته همراه با افزایش تعداد دام و تخریب جنگل ها به منظور توسعه اراضی کشاورزی، تأمین سوخت، فقر عمومی، بیکاری آشکار و نهان و... شرایط لازم را برای تشدید بهره برداری بی رویه فراهم آورده است.
دو یا چند برابر شدن جمعیت در طی چندین دهه اخیر، سبب افزایش بیش از حد تعداد دام گشته و نتیجه این افزایش ها، فشار بر منابع موجود را چند برابر کرده است. توان طبیعی مناطق نیز حد و مرز مشخصی دارد، سالهاست که ساکنان این مناطق بیش از توان تولیدی آن برداشت میکنند، میدانند که عملکردشان چه بوده و بدتر از این نیز خواهد شد؟! و طبیعت موجود دیگر آن دایه مهربان گذشته نیست ولی چارهای ندارند.
نمیتوانند از آن دست بکشند، زیرا جان خود و فرزندانشان را در خطر می بینند و به امور دیگر نیز نمیتوانند روی بیاورند، چرا که، نه سرمایه دارند و نه توان انجام کار دیگر، زیرا در محیطی بسته و دور زندگی کرده و مکانهای دیگر نیز آنهارا ارضا نمینماید و به ناچار دوباره به طبیعت روی میآورند. درختان کهنسال را که نشانههایی از عظمت و قدرت خداوندی و یادگارهای اجداد و نیاکانشان بوده است قطع می نمایند تا از یک طرف سوخت زمستانی خود را فراهم کنند و ازطرف دیگر قطعهای زمین دیم را برای غذای فرزندانشان تأمین نمایند.
این کار هر کدام بارها و بارها تکرار مینمایند. این گونه بهرهبرداریهای بیرویه و فشار بیش از حد برعرصه جنگلها نه تنها موجب کاهش کمی شده، بلکه کاهش کیفی جنگلها را نیز در پی داشته است. ادامه و استمرار این حالت کاهش کمی و کیفی جنگل ها را بدنبال داشته است. و این همان وضعیتی است که ما بعد از طی چند دهه، آنرا تخریب می نامیم. سالها درباره این تخریب و دگرگونی محیط صحبت شده است، و چندان نتیجه ای را هم بدنبال نداشته است.
معتقد هستم که جهت حفاظت و صیانت از جنگل و مرتع در قدم اول باید توان اقتصادی و توان مالی بهره برداران را افزایش داد و راهکارهای تکمیلی یا مکملی عملیات اجرایی از قبیل - عملیات بیولوژیک و بیومکانیک و سازهای - در حوضه اجرا کرد. در غیراینصورت هم ما کاری بس عبث و بیهوده انجام خواهیم داد. بدین منظور در این تحقیق اولین کار جهت رسیدن به اهداف زیر اقدام به طبقه بندی، طبقات تراکمی جنگل می نماییم.
الف - بررسی وضعیت جنگل ب - بررسی مشکلات و پتانسیلها
Ì - بررسی گونههایی که دارای محصولات فرعی و اصلی می باشند و نقش در افزایش توان مالی بهرهبرداران دارند
Ï - بررسی درصد تاج پوشش و ظواهر جنگل
ه - پیدا کردن توان منطقه و برنامهریزی براساس توان اکولوژیکی و آمایش سرزمین
و - بررسی پتانسیل اکوتوریست
ر - شناخت وضعیت موجود و دستیابی به مشکلات و مسائل
ز - رسیدن به برنامهای متناسب با حوضه و دستیابی به نارسائیهای موجود.
مواد و روشها
حوضه آبریز دلی امین نذر در حدود 47 کیلومتری شمال غرب شهرستان نورآباد و در موقعیت طول جغرافیایی"27َ28 ْ51تا ً20َ21ْ51طول شرقی و َ 25َ24ْ30تا ً59َ18ْ30 عرض شمالی واقع شده است. حوضه دلی امین نذر با مساحت 38/17 کیلومترمربع، دارای حداقل ارتفاع 886 متر و حداکثر ارتفاع1950 متر از سطح آبهای آزاد می باشد. گونههای درختی و درختچهای اصلی موجود در این منطقه عبارتند از : بلوط ایرانی - - Quercus brantii، بادامک - Amygdalus Scoparia - ، بنه - Pistacia atlantica - ، کیکم - Acer monspessulanum - و زالزالک . - Crataegus aronia -
در این منطقه برداشت دادهها به شرح زیر بوده است:
- آماربرداری - Inventory -
اطلاع از وضعیت کمی تودههای جنگلی هم به منظور برنامهریزی آتی و هم به منظور ارزیابی تودهها پس از اجرای طرح جنگلداری و پایان دوره اول طرح و دستیابی به روند تغییرات توده، ضروری به نظر میرسد. لذا در دستورالعمل تهیه طرح جنگل داری چندمنظوره همانند طرحهای جنگلداری کلاسیک در جنگلهای صنعتی، آماربرداری از تودههای جنگلی بهعنوان یکی از عملیات اساسی مورد نظر قرار گرفته است.
از آنجائیکه در جنگلهای محدوده رویشی زاگرس بحث برداشت چوب و موجودی سرپا از نظر حجم درختان مدنظر نبوده و در واقع اهمیت این جنگلها بیشتر به خاطر حفاظت از آب و خاک و بحث تفرجگاهی میباشد. بههمین دلیل تودهها براساس میزان تاج درختان و سطح تاج پوشش موجود ارزیابی میگردند. بنابراین در این جنگلها آماربرداری با شدت ودقت مورد نظر در جنگلهای تجاری و تولیدی انجام نمیشود. لذا خطای نسبی موردنظر در آماربرداری از تودههای جنگلی محدود طرح %20 منظور گردیده است.
اهداف آماربرداری را میتوان در تعیین میزان عناصر موردنظر در منابع طبیعی موجود، پراکنش مکانی، چگونگی تکامل و قابلیت استفاده از آنها دانست. برای دستیابی به اهداف تعیین شده، وظیفه کلی اندازهگیری و آمار جنگل میتواند شامل جمعآوری اطلاعات لازم برای برنامهریزی، کنترل تعداد و اندازه افراد جامعه، مطالعه روابط موجود بین مشخصهها و پارامترهای مختلف و سرانجام انتخاب و تعیین راهحلهای برتر در جهت برنامهریزی باشد. ازجمله مواردی که در آماربرداری منطقه امین نذر مد نظر قرار گرفته است به شرح زیر می باشد:
- انتخاب نمونه به روش استراتیفیکاسیون یا مونهبندی
در این روش نمونهبرداری، نمونه به روش تصادفی محدود انتخاب میشود. در این روش ابتدا جامعه موردنظر به طبقههایی - استراتا یا مونه - که در درون خود همگن و همسان، ولی در بین خود ناهمگنی دارند، تقسیم میشود. از مزیت این روش کاهش تعداد قطعه نمونه و پراکنش آنها بهطور منطقی در عرصه جامعه است. برای طبقهبندی جامعه از تصاویر ماهوارهای و عکسهای هوایی براساس تیپ جنگل، سن، درجه تراکم، گونه درختی، رویشگاه و... ، عمل را انجام داد. پس از انجام طبقهبندی جامعه - مونهبندی - باید تعداد قطعه نمونه لازم و چگونگی تقسیمکردن آنها دربین طبقهها را مشخص کرد. این مرحله نیاز به اطلاعاتی درمورد طبقههای تشکیلشده دارد که باتوجه به در دسترسبودن آنها راهحل انتخاب میشود.
